Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Çумăр çунă чух çӳлтен

Юрпа хутăш, ерипен

Сивĕ мар пĕртте тулта,

Анчах ăшши çук унта.

Çутçанталăк йĕркине,

Епле кун килессине

Пĕлме çук çапла чухне,

Тухма çук вĕçне-хĕрне.

Сăмахланă чух манпа

Эсĕ ăшă туйăмпа —

Савăнатăп эп ялан.

Анчах, мĕншĕн-тĕр паян

Ман çине эс пăхрăн пек

Юратмасăр, çилĕпе.

Кӳрентертĕм-ши сана?

Е пăрахрăн эс мана?

Юрлă-çумăрлă кунсем,

Пăтранса та чӳхенсе,

Иртсе кайĕç пурпĕрех.

Анчах, мĕншĕн-тĕр чĕре

Лăпланмасть çанталăк пек —

Пăлханать талăкĕпех.

Савнă тус! Мана итле:

Йăл! кулсам яланхилле.

Тăкăс пурнăç ку чух

Тинĕсре ишекен пăр-ту шайлă.

Тĕренсен — тĕрек çук —

Пĕр енне таянсан — çаврăнать тепĕр майлă.

Пурччĕ пурнăç çăмхи алăра,

Шурă пурçăн çиппи — çăртара.

Чунсем пулнăшăнах тĕлсĕр, мăран

Кун-çул килминччĕ пилсĕр, кăран.

Акă тăххăрмĕш¹ çул —

Вăйланса вăй илет урăм-сурăм пушарăн.

Мул-и пухăнĕ?.. Чул?..

Вăхăта лăскаса тĕвĕлет утăмшарăн.

Пур-ха пурнăç çăмхи алăра,

Шурă пурçăн çиппи — çăртара.

Чунсем пулнăшăнех тĕлсĕр, мăран

Кун-çул килминччĕ-çке пилсĕр, кăран.

Вăрçă-харçă аври —

Кисренсех кисренесшĕн тĕнчемĕр...

Çĕр-Аннемĕр çаврин

Тĕнĕлнех хускатминччĕ вут-тимĕр...

Пултăр пурнăç çăмхи алăрах,

Шурă пурçăн çиппи — паллăрах!

Чунсем пулнăшăнах тĕлсĕр, мăран

Кун-çул килминччĕ-çке пилсĕр, кăран.

Айăплă эпĕ... айăплă...

Аннем умĕнче питĕ айăплă.

— Вĕренсе ăс пух

хавал çитнĕ чух, —

Турткалантăм чунтан чăхăм-кайăкла...

Айăплă эпĕ... айăплă...

Аттем умĕнче питĕ айăплă.

— Кил-çурта эс пăх,

тĕреклентĕр йăх, —

Çил çунатлăх тартрĕ çиçĕм-кайăкла...

Айăплă эпĕ... айăплă...

Ял-йыш умĕнче питĕ айăплă.

— Ĕç-хĕлпе пит шух(ă),

юл яла ку чух, —

Ирĕке эп саврăм иртĕн(нĕ) кайăкла...

Айăплă эпĕ... айăплă...

Тус-йыш умĕнче питĕ айăплă.

Çилĕ-тăвăлĕ çавăрттарнă чух

Çунат сарма çук ăмăрт кайăкла...

Айăплă эпĕ... айăплă...

Тĕнче умĕнче питĕ айăплă.

Вут(лă) хура çĕлен хĕн-хур сапнă чух

Сирме халăм çук Турă-Кайăкла...

Айăплă эпĕ... айăплă...

Вĕçĕ-хĕррисĕр

эпĕ

айăплă...

Сывлăшра шап-шурă юр пĕрчисем... Çаврăнса-çаврăнса, хӳхĕм хĕр ташшине аса илтернĕн, вĕлтĕртетсе çĕр çине ӳкеççĕ, шурă кавир тĕртеççĕ. Ытама илĕттĕм çак илем тĕнчине, анчах та... аллăма çеç тăсатăп. Вĕсем вара самантрах алă тупанĕ çинче ирĕлеççĕ. Ах, ытла та ачаш-çке вĕсем... Калăн, Хĕл Мучи вĕсене манăн чунăма лăплантарма, чĕреме ăшшăн-ăшшăн çупăрлама мана çеç парнелет. Калăн, шурă юр пĕрчисем, савниçĕм, саншăн ман тута пăшăлтатакан ачаш та çепĕç сăмахсем.

Сывлăшра шап-шурă юр пĕрчисем... Шурă шупăр тăхăннă тавралăха татах та шуратаççĕ асамлăскерсем. Ах, ытла та таса-çке вĕсем... Калăн, ман çунатлă ĕмĕтĕмсем. Санпа ир те каç шухăшсемпе, таса та çутă ĕмĕтсемпе пĕрле пулма аса илтерекенсем.

Сывлăшра шап-шурă юр пĕрчисем... Çав тери çăмăллăн вĕçсе анаççĕ те куçран çухалаççĕ-çке вĕсем. Ах, ытла та пит çăмăл-çке вĕсем... Калăн, тусăм, сан шухăшусем. Çунатлă ĕмĕтĕмсене çапса хуçакан шухăшсене сиреççĕ... чунăмра тунсăх, сирсе сирейми тунсăх çеç хăвараççĕ вĕсем.

Сывлăшра шап-шурă юр пĕрчисем... Мĕншĕн-мĕншĕн час çĕтеççĕ-ши вĕсем? Калăн, тусăм, сан туйăмусем. Ирхи тĕтре пек, юр пĕрчисен асамлă ташши вĕçленнĕ пекех сан туйăмусем те таçта аякка кайса çĕтеççĕ. Çамрăк та черченкĕ чунăма амантса çеç хăвараççĕ вĕсем.

Малалла

Вуннă, çирĕм, вăтăр, хĕрĕх, аллă...

Пулнă эсĕр манăн çул çинче.

Шутламан сире эп — çакă паллă.

Халь ăçта-ши эсĕр, хăш енче?

Хăшпĕрне сиртен паян эп маннă,

Тухса ӳкнĕ эсĕр ман пуçран.

Мĕншĕн-ши, анчах, чĕреçĕм манăн

Тапать хăвăрт, эп пĕччен юлсан?

Мана эсĕр çакăншăн каçарăр,

Манăннисемпе манманнисем.

Тĕл пулсан калаçăр, алă парăр,

Пăрăнса ан кайăр, савнисем!

Питрен сиввĕн çапса

Çурçĕртен çил вĕрет.

Чĕпĕтсе те шăнтса

Тум айне вăл кĕрет.

Чарма çук çак çиле

Вăл хăй чарăниччен.

Лăпланмасть ниепле

Вăл вĕрсе вăрахчен.

Çак çил евĕр мана

Килсе çапрĕ шăпа.

Вăл хистерĕ чуна

Хирĕçмешкĕн санпа.

Ăнланатăп эп халь:

Хупă çул каялла.

Уçма шанчăк сахал

Тепĕр хут çав çула.

Çук кĕпер каялла,

Сӳннĕ вăл кĕл пулса.

Тăсаймастăп алла

Çавăнпа йăл кулса

Сан енне паянран.

Анчах, эсĕ асту:

Уйрăлсан та санран,

Сӳнмĕ ман юрату.

Сарă çӳçлĕ,

Кăвак куçлă

Йăлтăр-йăлтăр чиперкке.

Лĕпĕш евĕр,

Вĕлтĕр-вĕлтĕр

Çинçе пилĕклĕ пике.

Хĕвел евĕр вăл кулать йăл!

Вылятса куçĕсене,

Хумхатать те çунтарать вăл

Каччăсен чĕрисене.

Хушса юрламалли:

Чиперкке, чиперкке —

Хăйĕнчен ямасть ăна.

Утнă чух ун

Пит илемлĕ

Авăнса вылять алли,

Шăпчăк евĕр

Çепĕç саслă

Янăрать ялан кулли.

Çумĕнче ун явăнаççĕ

Çавăнпа пуль каччăсем.

Савăнса йăлтăртатаççĕ

Хĕрĕн çăлтăр куçĕсем.

Ман чĕре те

Хумхануллăн,

Курсанах сар пикене,

Тапать хăвăрт,

Чараймасăр

Кăкăрти туйăмсене.

Эп пĕччен, анчах, çӳретĕп,

Килĕшсен те сар çеçке.

Хăйех пăхасса кĕтетĕп

Ман çине çак чиперкке.

I

Çитмĕлех те ту та çичĕ ту:

Ула ту, Урар ту, Чике ту...

Алтăр Çăлтăрпала калаçса,

Урлă тăраканпа çураçса

Чăнкă тусем урлă каçрăмăр,

Çакăнта килсе вырнаçрăмăр,

Эй, мĕскер кăна курмарăмăр...

Шеллесем çак халăха, Çăлаканăмăр.

II

Çитмĕлех те уй та çичĕ уй:

Хура уй та Вил уй, Чипер уй...

Пушă хирсен шăрăхне чăтса,

Сĕм вăрмансен чăтлăхне уçса

Ахрат çырми урлă каçрăмăр,

Çерем касса тымар ятăмăр,

Йăмрапала хăмла лартрăмăр...

Уясам çак халăха, Çăлаканăмăр.

III

Çитмĕлех те халăх, çич халăх,

Чее, кăра халăх, уç халăх...

Атте-анне ятне упраса,

Пĕр ăруран тепри тытăнса

Улăпсем хыççăн утрăмăр,

Çитмĕл халăх витĕр тухрăмăр,

Чăвашах та тĕнчи турăмăр...

Ан пăрах çак халăха, Çăлаканăмăр.

Шур çивитти сарнă сĕтел çинче çап-çутă сăмавар пăс кăларса ларать. Ашшĕпе амăшĕ хурăн çырли варенипе чей ĕçнĕ, тутлă шăршă кăларакан çăмарта кукли çинĕ хушăра мĕн-мĕн калаçнине Мишша ытти чухнехи пек итлемест. Умне лартса панă чей те унăн сивĕнсе кайнă. Чӳречерен сăмавар çине ӳкекен хĕвел пайăрки Мишша аллинчи хаçатăн «Çурçĕр полюсĕнче пирĕн Тăван çĕршыв ялавĕ вĕлкĕшет», тесе çырнă тĕлте вылянать.

— «Çурçĕр полюсне каякан экспедици нумайччен çула тухма хатĕрлĕнне», — куçĕсене çутăлтарса малалла вулать Мишша.

Вăл вуланă хушăра ашшĕпе амăшĕ урăххи çинчен сăмах çаптаркаласа лараççĕ:

— Верочка! Эсĕ çуралнă паха кун çитнĕ ятпа хăнасем пухма хатĕрленмешкĕн укçам çителĕксĕртерех-ха, — тет ашшĕ, вазăран хурăн çырли варени ăсса илнĕ май.

Сылтăм стена çумĕнчи тĕкĕр çинче Мишша амăшĕ çӳхе тутине тăсни курăнать.

— Шăратнă çупа шурă çăнăх туянса хурсан, ыттине кайран та илме пулать, — тет амăшĕ кăштах кăмăлсăрланнă сасăпа.

— «Советсен Çурçĕр полюсĕнчи станцийĕ çанталăка сăнаса пырĕ, — вулать малалла Мишша. — Кунсăр пуçне унта магнит сăнавĕсем тумалла, пăрсем ăçталла мĕн таран хăвăрт куçса кайнине тĕпчемелле, пăрлă океанăн тарăнăшне виçсе пĕлмелле, океан варринче мĕн чухлĕ пурăнма май пуррине палăртмалла. Çурçĕр полюсĕнчи çанталăка сăнаса, вĕренсе пырас ĕç...»

Малалла

Куртăм сăнӳкерчĕк.

Вăл аса илтерчĕ

Сан çинчен мана.

Эс унта тăратăн,

Ман çине пăхатăн

Пăлхатса чуна.

Куллу ăшă, уçă:

Йăл! кулать сан куçă

Сăнӳкерчĕкре.

Эп çакна курсассăн

Хаш! сывларăм ассăн,

Чикрĕ яш! чĕре.

Мĕншĕн, ма тесессĕн,

Алăран-çке эсĕ

Тытнă теприне.

Ыталать сана вăл.

Чиктерет-çке çакă

Манăн чĕрене!

Кам хуравлĕ, калĕ:

Кам пулать вăл халĕ

Сан пурнăçунта?

Упăшку е каччă?

Пит тăрать-çке тачă

Вăл санпа кунта!

Курманни сана эп

Вăрах пулчĕ. Айăп

Пур кунта хамрах.

Юрĕ-ха, ӳкерчĕк

Курнăçма систерчĕ

Санпалан часрах.