Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Çитрĕ ăшă çурхи кун,

Савăнать мĕн пур чĕр чун.

Упа тухрĕ йĕнĕрен,

Чĕрĕп — хăйĕн йăвинчен.

Мулкач сăрă тумĕпе

Сиксе çӳрет кунĕпе.

Çĕн хунавсене кăшлать,

Пуринчен те сыхланать.

Илтĕнет шăв — шав тулта,

Тӳрех тухрăм урама.

Юрлаççĕ ав кайăксем,

Вĕçсе килнĕ-çке вĕсем.

Тинех çитрĕ çуркунне!

Чуна уçрĕ вăл манне

Таçта пулсан та — тунсăхлатăп,

Санпа пĕрле чĕрем ялан.

Хитреленсе ишсе тухатăн,

Чăваш йăмриллĕ виç урам.

Тĕлĕксенче ялан куратăп,

Санпа пулсан чĕрем хавас.

Эс кунран кун капăрланатăн,

Чăваш йăмриллĕ Турикас.

Инçе пулсан та çывăхра пек,

Чĕрем манмасть сире нихçан.

Тăван анне пек йыхăратăн,

Чăваш йăмриллĕ Татмăш ман.

Тăван ялăм, эс — чун ăшши,

Асаттесен юрри-ташши,

Атте-аннен аки-сухи,

Эс — манăн пурнăçăн шăпи.

Сукмак çеç пулнă пуль малтан

Сана çитсе курма авал.

Тап-такăр аслă çул паян

Хăна пулать килен-каян.

Урамусем сан сарлака,

Ват йăмрусем лараç лаштра.

Ял халăхĕ ялан патвар,

Çĕр ĕçĕсем пыраç хастар.

Тăван ялăм — аслă ял!

Сана савса юрлап паян,

Хапху ялан сан уçă — яр!

Кĕтсе илет çăкăр-тăвар.

Сан сăнару, юратнă ял,

Ялан асра, ялан умра,

Çуралнă эс ĕлĕк-авал,

Пуласлăху çĕршер çулра.

Октябрь уявне хатĕрленнĕ кунсенче ачампа Мускавра пултăмăр. Нимĕç рабочисен делегацине курсан, ачам вĕсемпе калаçасшăн аптратма тытăнчĕ.

— Иксĕмĕр те эпир нимĕçле пĕлместпĕр. Эпĕр чăвашла калаçнине вĕсем ăнланас çук, — тетĕп.

Ачам итлемест.

— Чăваш чĕлхи йывăр мар, тен, кĕтмен çĕртенех ăнланĕç, — тет.

— Эпĕр чăвашла калаçнине нимĕç çынни ăçтан вара ăнланма пултарĕ, — тетĕп.

Ачам мана ĕненмест. Сасартăк малалла чупса кайрĕ те, ыттисенчен хыçалтарахра утса пыракан пĕр рабочин пальто аркинчен тытса:

— Ан кай-ха! — тесе чарчĕ.

Аллисен пӳрнисене пĕрлештерсе «10» туса кăтартрĕ те, унтан 8 пӳрнине ăрасна илсе паçăрхи 10 çумне хушнă евĕр туса:

— Акă çакăн чухлĕ çул... 18 çул тултарать... Уяв паян пирĕн. Октябрь революци 18 çул тултарнă ятпа пурте уяв тăватпăр! — терĕ.

— А-а-а! Ахтцен! — терĕ ачана хирĕç нимĕç рабочи урамри ылтăн саспаллисемпе «Сывă пултăр Октябрь революцин 18-мĕш уявĕ» тесе çырнă мăн ялавсем еннелле пӳрнисемпе тĕллесе кăтартса.

— Тĕрĕс, тĕрĕс... Каланине ăнлантăн, — терĕ ача, хавасланнипе йăлт-ялт темиçе хут сиккелесе илсе. — Тата калам: пирĕн авал патша пулнă, вырăсла каласан «царь», пирĕн аттесене пусмăрласа пурăннă.

Малалла

Кивелнĕ пӳрт, имшер хапха,

Çĕрсе арканнă кил карти.

Юнашарах, ав, ват йăмра,

Пиçенпе тулнă анкарти.

Тахçантанпах кунта пулман,

Этемĕн çук ура йĕрри.

Анчах хапха çинче аран

Курнать пĕр çăлтăрăн палли.

Çумăрпала та çилпеле

Çухалнă тĕсĕ тахçанах,

Çул выртнă çак килтен инçе

Мĕн аслă вăрçă тухсанах.

Тен, ывăлне е ашшĕне

Ăсатнă амăшĕ вăрçа.

Чун-чĕререн куляннипе

Юлашки хут хĕрес хурса.

Тен, çамрăк кин йĕре-йĕре,

Хăй мăшăрне ыталаса

Тыттарнă пĕчĕк пепкине

Сывах килме тархасласа.

Çук, таврăнман кунта никам.

Тахçантанпах вăрçă пĕтни.

Хапха çинче кăна аран

Палăркалать çăлтăр палли…

Тус-тăванпа — уяв тулли,

Савăнăçпа юрлать чĕрĕм.

Тăван чĕлхе — чăваш чĕлхи

Юрăпалла тĕрленнĕрен.

Уйра-хирте ĕç шав тулли —

Чăваш хастарлăхĕ малта.

Тăван чĕлхе — чăваш чĕлхи

Ĕçре туптаннă авалтан.

Çут çăлтарсем карти-карти

Мĕн ĕмĕртен тăраç çунса.

Тăван чĕлхе — чăваш чĕлхи

Янрать мухтавлă космосра.

Таçта кайсан та çул çути

Ертсе пырать пире малта.

Тăван чĕлхе — чăваш чĕлхи

Вĕçет вăл халь малтан-мала.

Пире вăрçă кирлĕ мар, тăнăç пурнăçа упрар.

Пулсан вăрçă çĕр çинче арканать пирĕн тĕнче:

Çут çанталăкăн илемĕ куç умĕнчех çухалать,

Уçă саслă кайăк-кĕшĕк хитре юрă юрламасть,

Хирти сарă чечек те пирĕн куçа илĕртмест,

Çĕкленекен ял-хула вутра çунса кĕлленет,

Ачисемшĕн кулянса ват çынсен куçĕ типмест,

Хаяр вăрçă хирĕнче нумай çын вилсе пĕтет.

Пире вăрçă кирлĕ мар, тăнăç пурнăçа упрар.

Пулмасассăн, тусăмсем, усал вăрçă çĕр çинче:

Çӳл тӳпери пĕлĕт те питĕ хитрен курăнать,

Сар хĕвел те çĕр питне ачашшăнрах çутатать,

Кĕмĕл саслă кайăк та хăй юррине шăратать,

Сад-пахчари чечексен ырă шăрши сарăлать,

Асанне те хăй куçне тутăр вĕçĕпе шăлмасть,

Шăкăл-шăкăл калаçса халăх туслă пурăнать.

Пире вăрçă кирлĕ мар, тăнăç пурнăçа упрар.

Куççульпе макăрар мар — кулă çиçтĕр пит çинче.

Çемьене уйăрар мар — пурăнччăр килĕштерсе.

Ялсене аркатар мар — аталанччăр вăй илсе.

Тăшман кирлĕ мар пире, пĕр-пĕрне тăван курар,

Малалла

Эпĕ куртăм пĕр кунне

Хĕвел питне çунине,

Сивĕ шывпа чӳхенсе

Хăйĕн питне шăлнине.

Питне çума ӳркенмест.

Ир те, каç та, кунсерен.

Çавăнпа хитрен курнать

Кăвак пĕлĕт хушшинчен.

I

Вăрманти полустанокра поезд çинчен виçĕ-тăватă чăваш тата пĕр вун-вуник çулхи ача тухса юлчĕç.

Ача шурă кĕпепе, кĕске хăмăр йĕмпеле. Мăйне хĕрлĕ галстук çыхнă. Пуçĕнче хĕрлĕ çăлтăрлă шурă шлепке. Уринче хура чăлхапа пушмак. Чăлхи, вăрăмскер, ача урисене яштак кăтартать. Ачан пĕтĕм пӳ-сийĕ, уткалани, пăхкаласа тăни илемлĕ.

Чăвашсем, полустанокран тухсан, вăрман хĕррине чĕлĕм туртма ларчĕç. Ача çурăм хыçĕнчи пĕчĕк кутамккине çӳлерех хăпартса çыхрĕ те вăрман сукмакĕпе çăмăллăн утрĕ.

Çуллахи кун каç еннелле сулăннă. Хĕвел чалăшшăн пăхать, йывăç çулçисем витĕр сукмак çине унăн çути тĕл-тĕл ӳккелет. Ванюк, вăрмана кĕрсенех, унталла-кунталла пăхкаларĕ. Тăван вăрман, тăван çĕршыв! Ванюк ку вăрманти кашни йывăçа, кашни шĕшкĕ тĕмине тенĕ пекех астăвать. Акă сукмак хĕрринче кукăр-макăр ват улмуççи ларать. Çак улмуççи çинчен Ванюк выçлăх çул пĕр витре улма пухнăччĕ. Улмисем вĕтĕ, сип-симĕс, çăвара чикмелле мар йӳçĕччĕ. Ванюк амăшĕ çав улмасене, кăмакана хывса пĕçерсе, ачисене çитеретчĕ. Выçлăх çул мĕн-мĕн çимен-ши? Выçлăх çул Ванюкăн ашшĕ, икĕ йăмăкĕ вилчĕç. Ванюк та, выçлăх çул килте пурăннă пулсан, вилетчĕ пулĕ. Юрать Ванюка амăшĕ çине тăрсах ву-лăсри ытти ачасемпе пĕрле Мускава ячĕ. Мускава кайман пулсан, Ванюк паян кун çак сукмакпа: «Халех киле çитетĕп, аннене куратăп», — тесе хавассăн утса пынă пулĕччĕ-ши? Выçлăх çул, асран кайман йывăр çул... Сарă çӳçлĕ, йăлтăркка куçлă пĕчĕк Санюк халĕ те Ванюкăн куçĕ умĕнче. Ыраш çăкри, паранкă çинĕ чух Санюк чупса çӳресе вылятчĕ, кулатчĕ. Кĕркунне, çимелли пĕтсен, Санюк улшăнчĕ. Çимелли йĕкел пашалăвĕ çеç. Санюкăн илемлĕ пичĕ кăн-кăвак пулса кайрĕ. Тути хуралчĕ. Икке кайнă пĕчĕк Санюк утайми те пулчĕ. Кунĕ-кунĕпе пукан çинче ларса: «Мемме-е», — тесе аллисене кăнтаратчĕ. Вилес умĕн малтанхи кун Санюк пукан çинче сулкаланса ларать. Йĕкел пашалăвне çăварĕнче мăкăлтаттарса нăчăк-нăчăк! ĕмет. Амăшĕ ачана ачашласа сăпкана вырттарчĕ. Санюк çĕрле сăпкарах вилсе выртнă...

Малалла

Пирĕн килте кушак пур.

Пит чее те, пит маттур.

Вăр-вар анчах вăл чупать,

Хăна килессе туять,

Шăшие вăл хăвалать,

Питне çуса кăтартать.

«Мăр-мăр», — тесе йăпшăнать,

Ура тавра çаврăнать…

Эп кушака пит юрататăп,

Юратнипе ăшă сĕт паратăп.