Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Çĕпĕрте, Тобольск хули çывăхĕнче, «Чăваш тăвĕ» текен вырăн пур.

Г.Комиссаров-Вантер.

Аваплăх сасси янăрать Çĕпĕртен —

Ыр Улăп унта та çӳренĕ иккен.

Чуна хĕмлентерчĕ вут чуль пек ыйту:

Мĕнле тĕлĕнтермĕш упрать Чăваш ту?

Мĕскер-ши унта? Е аваллăх арчи,

Е Улăп мухтавĕ сăрта куçнă-ши?

Камран ку чухне ыйтмалла-ши тӳрремĕн:

Мăн Улăп суха сухаланă пулсан

Мĕнле çимĕç панă-ши Çĕпĕр çеремĕ?

Мĕскер шăтса çитĕннĕ çав акаран?

«...Поэзи çуначĕшĕн мĕн вăл инçет —

Ман туйăм Чăваш тӳпемне вирхĕнет.

Çитетĕп, виçетĕп, куçпа тинкеретĕп.

Ăнлантăм: чăваш терт-нуши ку — сăрт мар.

Эй, Гури пичче, пултăн халăх тĕрекĕ —

Ĕçре курмасан та ят-сум, пархатар.

Вулатăп-вулатăп тĕпчевçĕ ĕçне —

Пĕлсе çитереймĕн аваллăх ăсне.

Катрам-катрамшарăн катса-тĕпретсен те,

Эс тупнă ăс-пурлăхăн хакĕ чакман.

Сăрт-ту шăпипе пĕрешкел чăваш ĕçĕ —

Ватсан-çĕмĕрсен те курнать катаран.

Хăть икĕ пăт, хăть вунă пăт тайсан та

Паттăрсене хакпатпăр пĕр виçеллĕн.

Мухтавлă ĕçĕ ылтăна куçать,

Çын ячĕ-сумĕ сулăмне хушать —

Этем хакне ĕçне кура виçеççĕ.

Хăть икĕ пăт, хăть вунă пăт тайсан та

Путсĕрсене хаклатпăр пĕр виçеллĕн.

Хисепсĕр ĕçĕ çӳп хакне юлать,

Кун-çул пархатарне сая ярать —

Этем хакне ĕçне кура виçеççĕ.

Ик пичке пыраççĕ: пĕри тулли,

тепри

пушши.

Тулли пырать тет ерипен, хуллен,

пач васкамасăр.

Пушши сикет, кĕрлет пĕччен

ниме пăхмасăр.

Иртен-çӳрен часрах унтан тарать,

Аллипеле хăлха хуплать.

Кĕрлет мĕн кĕлетки Пушшин

Туллин пек пулманран усси.

Хăш-пĕр çынсем те пушă пичке пек

Шет мухтанаççĕ кунĕпе,

Апла çуках ним усă вĕсенче.

Ĕçпе тулли сăмах хушса тăмасть,

Ун ĕçĕ сассăр сăмахлать —

Тулли малаш пирки шутлать,

Пушши пуш параппан çапать.

Иван Крылов

Куçарнă: 2010, раштав, 22

Вăрçă чарăннă ĕнтĕ, анчах та вăл кӳрсе хăварнă инкек-сурана кашни утăмрах асăрхатăн. Чĕрĕ ӳт çинче тăрса юлнă çĕвĕ пекех илемсĕр вĕсем — вăрçă суранĕсем. Уй хапхи, хăмисене унтан та кунтан хуçса е вуçех хăйпăтса пĕтернĕскер, илемсĕррĕн чалăшнă. Петюксен пĕчĕк пӳрчĕ, унран юлас мар тенĕн, улăм çĕлĕкне çурçĕр еннелле тайнă.

Петюк — уй хуралçи. Тулă хăмăлĕ евĕр сап-сарă çӳçлĕ ача вăл. Саккăрта. Пичĕ-куçĕ кук тĕрриллĕ, çерçи çăмарти пек. Çитĕнсе çитнисем кулянса ахлатнипе айлатнине кулленех илтет вăл. Ирхине хире бригадир тухнăччĕ.

— Вăт, — терĕ вăл Петюка çурăмран лăпкаса, — тытăттăм та çапса лартăттăм çав уй хапхине — хăма çук. Сана та, ачам, кăлăхах нушалантарман пулăттăмăр.

Пĕр хушă шарламарĕ бригадир — Петюкăн тăван мар Варлам пиччĕшĕ.

— Эс, хăв пĕчĕк пулсан та, пы-ысăк ĕç тăватăн.

Уя, тыр-пула, çăкăра, эппин, хураллатăн, — пиншак кĕсйинчен тем кăларас шутпа аппаланнă май куçран пăха-пăха илчĕ бригадир. — Мĕнле калас та, ĕçшĕн тем парсах савăнтараймăпăр. Ак ку вара — сана! — кĕсьерен вылямалли пĕчĕк машина кăларса тыттарчĕ Варлам. — Района кайсан ятарласа туянтăм.

Малалла

Пин çыннăн — шухăшĕ те пин,

Тупаймăн пĕр шухăшлине.

Апла хăвах кур-ха эппин,

Мĕнле çын мĕн хăтланнине.

Тĕллев лартать кашни умне

Е ачаллах, е ăс кĕрсен:

Çынна пĕлес тесен камне —

Ун шухăшне малтан пĕлсем.

Хăшне мул çывăрма памасть,

Пуянлăх уншăн чи кирли.

Вилме выртсан та пулăшмасть,

Паллах ку çын мĕнпе чирли.

Сыпать тепри эрех-сăра,

Тăрлавсăр пурнăçĕ иртет.

Тухать ку çын юрăхсăра,

Хăй мухмăрне чĕрте-чĕрте.

Чап çунтарать-çке хăш-пĕрне,

Вăл ĕмĕр уншăн тăрмашать.

Хăй тăмасан та нимĕне —

Вĕчĕрхенет, типет, хавшать.

Курман-и эс суя çынна?

Никам чĕртеймĕ ун чирне.

Вăл улталать тăрса çумна,

Сĕвет тытман упа тирне.

Çынран куласшăн çеç тепри,

Кушак пуласшăн, эс — çерçи.

Шӳтлевçĕ çакă тетĕр-и?

Шӳтлевçĕ мар вăл — ирсĕр çын.

Наянлăх чирĕ лапăрах

Кахал çынна пусса хурать.

Ĕçрен тарать аяккарах,

Малалла

Çурта çунать, çунать çурта,

Çунать вăл сирĕн умăрта.

Веçех çунса пĕтет тесе

Ан шеллесем, ан сӳнтерсем.

Вăл ялкăштăр, ирĕлтĕрех,

Ун вăхăчĕ иртет пĕрех.

Ун ĕçĕ — çутă тăвасси,

Çук сӳннĕ çуртара усси.

Çунать çурта, çурта çунать,

Тархасшăн, ан сӳнтер ăна.

Чăмăртаса тыт аллуна,

Инçе кайма çутат умна.

Çуркунне çитсессĕн

Ăшă çил вĕрсессĕн

Пахчари шур çĕмĕрт

Çуратать шух ĕмĕт.

Çамрăклăх килет пек

Ман пата вĕçсе.

Юрату пиллет пек

Шурă-шур çеçке.

Пăлханса утатăп

Çĕмĕртĕм патне.

Ачалла хуçатăп

Чĕрĕ чечекне.

— Татмалла та марччĕ, —

Терĕм эп хама,

Анчах тем хуçтарчĕ

Чечекне тем-ма.

…Эп кунтан иртеттĕм

Шкулалла вăр-вар.

— Ма пĕччен вăл? — теттĕм,

Çĕмĕртлĕ утрав.

Çуркунне килсессĕн

Кăмăл çĕкленет.

Çуркунне çитсессĕн

Çĕмĕртĕм чĕнет.

Ыр сипетлĕ çĕмĕрт,

Çук, сана манман.

Çĕмĕрт, çамрăк ĕмĕт,

Асăмрах пурнан.

— Туслăха ан çĕмĕр, —

Вăшăлтатрĕ çĕмĕрт.

— Эп сана манмастăп.

Эс ан ман мана.

Навус купи сапаласа

Тупать автан ахах пĕрчи.

«Мĕне валли ку япала?

Мĕскер унтан усси?!

Мĕнпур ухмах ăна ытла хаклать.

Ун вырăнне тупсан урпа пĕрчи

Эп ытларах савăнмалла:

Вăл хитре мар, анчах та тутăрах тĕшши».

.......................................

Хут пĕлмен çын ялан çапла:

Пĕлмест-тăк — уссăр япала.

Иван Крылов

Куçарнă: 2010, раштав, 21

Ирхине эпĕ завод комитетĕнче куртăм ăна. Вăл сĕтел умĕнче, тутăр вĕçне турткаласа, вăтаннă çынла тăрать. Завод комитечĕн председателĕ ăна хĕрӳленсех намăслантарать:

— Намăс мар-и сана, Мария Ивановна? Пире те намăс тивет сан пирки. Шухăшласа пăх-ха хăвăн пуçупа — пĕтĕм завочĕпе эсĕ çеç пĕччен юлтăн. Пирвайхи вырăна йышăннă пулăттăмăр эпир, сан пиркиех хӳрере пыратпăр. Пĕр çыншăн, а! Юлташла суд урлă айăпламалла сана... куншăн.

Социализм ăмăртăвĕ тĕлĕшпе уксахласа пырать ĕнтĕ ку тесе шухăшларăм эпĕ.

Кăнтăрла союзра тĕл пултăм ăна. Каллех вăл тутăр вĕçне турткаласа вăтаннă çынла тăрать, секретарь йĕрес патне çитсех унпа калаçать:

— Мĕнле капла ĕнтĕ-ха, Мария Ивановна? Аппаланатпăр, аппаланатпăр санпала, эсĕ вырăнтан та тапранасшăн мар. Пĕтĕм союза намăс кӳретĕн. Пирĕн профсоюз малти вырăна йышăннă пулĕччĕ, анчах эсĕ чăрмантаратăн. Вĕт пĕтĕм союзĕпе эсĕ çеç юлнă.

Член укçи тӳлемен ĕнтĕ ку тесе шухăшларăм эпĕ. Каçхине ШАКТ правленинче куртăм ăна, ĕлĕкхи пекех тутăр вĕçне турта-турта вăтанса тăрать председатель умĕнче.

— Юлташ, апла май килеймĕ! Çуртра пурăнакансем 100 çын ытла, 100 çынран эсĕ çеç кайра пыратăн. Пĕр выльăх пĕтĕм кĕтĕве варалать. Пирĕн çуртрисем, малти вырăна йышăнса тăмалласкерсем, сан пиркиех хӳрене тăрса юлнă. Куншăн сана хваттертен кăларса ярсан та юрамалла.

Малалла

Совет Союзĕ арканнине пĕлсен çуралнă сăвă

Утмăл пин çухрăма тăсăлатчĕ чикки.

Эп ăна пăшалпа хуралланă.

«Ĕнтĕ çук вăл», — çӳрет сас-хура ун пирки —

Ман мухтавлă çĕршывăм саланнă.

Чăн та чаплă çĕршывăн çынни пулнине

Пурпĕрех ĕненме пăрахмарăм.

Эпĕ çын! Гражданин. Кам çук тет пуррине?

Эпĕ пур, эпĕ пур! Çухалмарăм.

Бомбăсен кисревне тӳснĕ чикĕ юпи

Чăн сăмах тивнине тӳсеймен-им?

Пĕр çулпа утакан тĕрлĕ халăх шăпи

Малашне еплерех йĕркеленĕ!?

Пӳ çитми хӳмепе е бетон стенапа

Хуплансан та тем анлăш картишĕ,

Чăнлăха чару çук — кĕчĕ урăх çулпа,

Кунпа çул йĕррине çеç упрасчĕ.

«Çут пуласлăх» чикки таврăнмасть — пултăрин.

Çĕнĕ кун еннеллех талпăнатăп.

Эпĕ пур! — юмахран чăнлăха куçнă çын —

Ĕнтĕ чăн пурнăçрах пурăнатăп.