Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Эп ямшăк паян, çил çинчи тилхепеçĕ

Ай, шурă лашам, алхасмастăн-çке эсĕ:

Хăюсăр, кичем, сиккипе чуптармастăн

Кĕçенчĕкĕм-утăм, мĕн-ма шăмармастăн

Тен, вăхăтсăр кӳлтĕм сана эп, тĕренĕм,

Пĕр чĕптĕм канмасăр епле-ха, тĕрекĕм

Е сĕлĕ тавраш сĕнмеллеччĕ пуль тусăм,

Пĕлетĕп: паратăн пире эсĕ Усă!

Шураппаçăм-лашам, ан хурлан, ан эрлен,

Эп санпа çул çинче кăнтăрла та çĕрле!

Маçак Мăн Еххем 110 çулне асăнса

Ала тытса анне-çанталăк

Пуçларĕ мамăк юр сапма.

Ак кун та иртрĕ... иртрĕ талăк,

Çапах пĕлмест вăл чарăнма.

Шап-шурă юр çемçе тӳшекĕн

Ӳксе хупларĕ пур çĕре.

Хресчен лаша кӳлсе тӳлеккĕн

Ак тухрĕ хапхаран хире.

Çĕн юр... Çĕн йĕр юлать çул çийĕн...

Лаши чупатĕ юрттипе.

Хуçи ĕçре тарланă, пиçнĕ,

Пĕлет вăл пурнăç тутине.

Ларса пырать... çук шухăш урăх...

Лаши чупать те тулхăрать.

Сăрхури кун пранларĕ сурăх —

Хресченĕн чунĕ савăнать.

Савăннипе хресчен çӳлта мĕн

Çитме васкать хăти патне.

Сăрхури кун çуратнă кинĕ —

Пĕлмест хăти ачин ятне.

Сăрхури кун Тур панă пурнăç

Путеккине те ачине.

Тур пăрахман, чăн пурнăç-курнăç:

Курма лекет курманнине.

Ак ял... ял пуçĕ... хăтин килĕ...

Лаша ак алăк умĕнче

Хăти тăрать: ни чĕрĕ — вилĕ,

Çапах тытать ут пуçĕнчен.

Малалла

Пĕр пысăках мар ялта Суеçĕ Ваçли ятлă çын пурăннă. Унăн Улпут ятлă лаша пулнă. Ăна ахальтен çапла ят паман иккен. Суйма тесен ун пек суймашкăн таврара никам пултарайман. Курманнине вăл курнă тет, курнине — нихăçан та курман тет.

Пĕррехинче ял халăхĕ хурал пӳртне пухăва пуçтарăннă. Ял старостипе кăлава пуху пуçлама сăмах тапратма çеç тытăннă — Улпут ятлă лаши çине утланнă Суеçĕ Ваçли тăпăртатттарса çитнĕ. Суеçĕ Ваçли килет тенине илтсенех пуху кĕрлеме пуçланă. «Ак мĕн те пулин суять — пуху та арканса каять», — тенĕ çынсем. Ваçли пухăва килмен те иккен, анаталла вĕçтерсе пырать. Тахăшĕ, те шӳтлесе ĕнтĕ: «Ваçли, мĕн те пулин суйса хăвар-ха пире!», — тесе сăмах чĕннĕ.

— Каккуй суйма, хăвăр пухура ларатăр, лашусем Анаткас калчи çине кĕрсе кайнă, кĕр тырри анине таптаççĕ. Анаткассем сирĕн лашăрсене тытма тухнă тет — тесе каланă Ваçли.

— Суятăн вĕт, Ваçли?.. — тет пухăва пухăннисенчен пĕри.

— Ан ĕненĕр, ара. Анаткассем лашăрсене тытса кайсан мана айăплă ан тăвăр. Эп хам лашана Марка улăхĕнчен тытса килетĕп, — тенĕ те хыпăнсах хăйĕн Улпут лашине малалла хăваланă.

Малалла

Час-часах Йăван киле

Таврăнать тайкаланса.

Арăмĕ ăна силлет:

«Ӳсĕр пуç!» — тет тарăхса.

Хĕр упраç чух пикесем

Каччăсемшĕн чун ăшши.

Анчах усал арăмсем

Ăçтан тупăнаççĕ-ши?

Ачисемпе выляс чух

Очколла çапать Йăван.

Арăм çилленет май çук:

Уншăн харкашать ялан.

Хĕр упраç чух пикесем

Каччăсемшĕн чун ăшши.

Анчах усал арăмсем

Ăçтан тупăнаççĕ-ши?

Пĕрре çамрăк майрана

Йăван тытнăччĕ хулран.

Анюк курчĕ те ăна

Ярса илчĕ хăлхаран.

Хĕр упраç чух пикесем

Каччăсемшĕн чун ăшши.

Анчах усал арăмсем

Ăçтан тупăнаççĕ-ши?

Вăрçăра пуçне хунă пĕр тăван Петр, Владимир, Николай Мадярковсене халаллатăп.

Хаяр вăрçă пуçланать.

Тăшман сĕмсĕр тапăнать.

Пирĕн халăх кар тăрать,

Нимĕçе касса татать.

Ашшĕ вăрçăра вилет.

Кукаç тăлăх çитĕнет.

Пĕр хаяр çапăçуран

Ашшĕ сывă тухайман.

Ман кукамăн ашшĕ те

Вăрçăран таврăнайман.

Харьков хули патĕнче

Ун виллине тупайман.

Мамак лавпа ывăлсене

Ăсатнă Çĕмĕрлене.

Пĕр çул пĕрне, теприне,

Юлашкинчен виççĕмĕшне.

Сывпуллашнă лашипе,

Лăплантарнă амăшне.

Шантарнă сывă юласса

Çĕнтерӳпе таврăнасса.

Виçĕ туслă пĕр тăван

Виççĕшĕ те таврăнман.

Петĕр, Володь, Микулай —

Никама манса ан кай!

Кăвак çутă тӳпере

Сарă хĕвел ялкăштăр.

Ялти кашни çемьере

Ачи-пăчи сыв пултăр.

Ан пултăр вăрçă нихăçан,

Нихçан ан тапăнтăр тăшман!

Мирлĕ пурнăç савăнтартăр,

Халăх чĕрине кантартăр.

Çăварни лашисем, урхамах, ут, юпах?

Пĕр эрне тăршшĕпех, шутласассăн — юмах:

Шăнкăрав, панкăртма, шăмару, кукaлӳ

Юланут та ланчак, тулхăру, кĕçенӳ

И-ха-ха! Вут-тиха, тур лаши те çӳрен,

Укаланă йĕвен, кĕмĕнĕ йĕнер

Çилхемес çилçунат, вăл чалак, чупкăнскер

Лăпкă пони, куран, икĕ тĕслĕ, чипер?

Тĕнкĕл-тĕнкĕл! саспа кăруççель çаврăнать,

Пĕр лашаллă çуна тӳпере ярăнать,

Çупалан пыл сĕрет çăварни çăвара,

Ачапчи çунтарать карчăка çырмара!

Урхамахăм, çилçунатăм,

Çăмăлçaхăм та çунатăм,

Ан кайсам манран инçе.

Эсĕ ман çумри вĕçев

Çăрхаланчăк мар лашаçăм,

Калăн вăл — вут-çул, асамçă,

Çилçунатăмçăм чалак

Туртăнать шав малаллах

Эпĕ Уншăн — юланутçă

Пĕчĕк сăвăç, юптаруçă

Кĕл чĕлхеллĕ, çимакур

Эпĕ Ямшăк — уншăн, кур?

Лашамран ӳксе юлсассăн

Эпĕ сывлăп пурпĕр ассăн:

Яваклатăп çилхерен,

Çакланатăп хӳререн?

Çил çунать-и, юр çунать-и, —

Ыткăнатпăр, чавкăнатпăр

Вутлă-çиçĕмлĕ хирте

Урхамахăмçăм хитре!

Хăпарайнă та, хăпарччăр

Тусăмсем Парнас çине?

Чĕлхеме кашни юраттăр

Çын çуралнă вăл — вĕçме!

Хальхи вăхăтра хулара кăна мар, ялта та лаша çинчен сайра илтме пулать. Пирĕн кукаçи вара, Константин Степанович, унсăр пĕр кун та пурăнаймасть. Вăл лашасене питĕ хытă юратать. Вĕсен çемьинче тĕрлĕ урхамах пулнă. Кукаçи тепĕр чух вĕсем çинчен кунĕпех каласа пама пултарать. Уйрăмах вăл çырă лашине килĕштерни палăрать, Чĕкеçĕм тесе асăнать.

Урхамах кашни кунах кукаçипе мĕнле те пулин ĕç тунă. Сăмахран, çуркунне суха тунă, çулла утă кĕртнĕ, хĕлле вутă турттарнă. Çапла вара пĕррехинче кукаçи Çĕрпӳ пасарне кайнă. Лашине хăйпе пĕрле çавăртса лавккасем хушшинче атă-пушмаксем пăхкаланă. Пасарта питĕ нумай çын пулнă, вĕсен хушшинче тĕрлĕ шухăшлисем: пĕрисен атă илес шухăш, теприсен пылпа сăра, виççĕмĕшсен мĕн те пулин çаратас шухăш.

Пасар тăрăх çӳресен-çӳресен кукаçи пĕр вырăна канма ларнă. Лашине курăк çитĕр тесе вĕçертсе янă. Хăй вара хутаççинчен пĕремĕк кăларнă та, унталла-кунталла пăхкаласа çинĕ. Ак тата тамаша, пасара чикансем пырса çитнĕ. Кукаçи вĕсем çине те пăхкаланă, мĕншĕн тесен чикансем хăйсене май ытла та хитре тăхăннă-çке. Ăнсăртран вĕсем кукаçине çавăрса илнĕ те хăйсен юррисене юрлама пуçланă.

Малалла

Каччă ларать ман çумра,

Кăн-кан пăхса илкелет,

Ыталаса чуп тумасть,

Çупса ярассăм килет.

Ют ял хирĕ — аслă хир,

Вир акмалăх çĕрĕ çук.

Ют ял ачи — ют ача,

Калаçмалăх ăсĕ çук.

Пахча витĕр çул турăм,

Хăвăрт пулчĕ юр айне.

Сар ачапа туслашрăм —

Илчĕ ют ял пикине.

Шĕшкĕлĕхпе утнă чух

Мăйăр татас килет ман.

Урампапа пынă чух

Каччă шырап-çке ялан.

Çĕн пӳрт умĕ — шурă юр,

Хăçан кайса пĕтĕ-ши?

Арçын ачасем пĕчĕк,

Хăçан ӳссе çитĕç-ши?

Нăййин-нăййин пыл хурчĕ

Сар чечеке иленнĕ.

Манăн савни пит вăрттăн

Пĕр инкене иленнĕ.

Павăл Нила каланă:

«Маншăн тăрăш-ха кăштах».

Нил хĕрпеле калаçнă,

Тунă туй унпа вăштах.

Ай, хĕрсем, инкек, инкек!

Ăçта кайса кĕмелле?

Сухалĕ качакан пек,

Чуп тăвасшăн йĕкĕтле.

Пирĕн кантăк умĕпе

Чупса иртрĕ пĕр мĕлке.

Савни тесе тытрăм та,

Пулнă-мĕн вăл мекекек.

Валя тĕрлĕ каччăпа

Тек пĕрле апат çиет.

Çав сахал çиекенпе

Пĕрлешме ĕмĕтленет.

Павăл ларнă Таньăпа,

Пĕри те сăмах чĕнмен.

Хĕрĕ тăнă та каланă:

«Сыв пул, çывăрах пĕччен».

Пур пит лайăх романсем.

Вуласан — пар юлташна.

Пурччĕ чаплă пикесем.

Чапĕ пĕтсен — урçана.

Вăрманти çăкалăхра

Сĕрĕлтетсе хурт вĕçет.

Хĕр хĕвĕшет вăйăра,

Ман савни таçта çӳрет.

Йытта ахаль вĕрнĕшĕн

Хуçи патакпа çапрĕ.

Хĕрсем пире суйнăшăн,

Пĕлейместĕп, кам чарĕ?