Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

- Цикорийĕм, цикори.

Кăвак хĕлхемлĕ курăк...

Сан умăнта виктори

Кĕренленеймĕ урăх...

Эс хăш самант ĕрчерĕн,

Шăнса салантăн йышлăн.

Асăрханма пĕлмерĕн,

Çĕклентĕн ушкăн-ушкăн!

Сире савмасть пахчаçă,

Ак çавапа вăл килĕ...

Кăвак çеçкӳ те шанĕ,

Яштак пĕвӳ те вилĕ...

— Анчах алкум шăлмашкăн

Манран пулать-çке шăпăр.

Тата юлать тымарăм,

Унран шур кофта тăвăр.

Хĕвел анать, чӳречĕсем кĕрен.

Эп ывăннă, килетĕп инçетрен.

Эп çаврăнса пăхатăп каялла.

Хĕвел çути çĕклет ман кăмăла.

Сулахайра — нумай хваттерлĕ çурт.

Кашни чӳречинче — хĕп-хĕрлĕ вут.

Çук, çук, вут мар — кĕрен атлас чаршав,

Епле хитрен вĕсем çиçеççĕ ав!

Лутра пӳртсен те каррисем паян

Илемлĕ, хӳхĕм хĕрлĕ бархатран.

Епле чипер тĕнче çапла çунсан,

Пушар ташши ниçта алхасмасан.

Хĕвел анать. Каç çывхарса килет,

Черченкĕ хĕр чун савнине кĕтет,

Илемлĕ каç вăл — ырлăх, юрату,

Çунатлă шухăш, çепĕç ăсату.

Илемлĕ каç вăл — çăлтăрсем çиçсен,

Этем канни, тĕлĕксенче вĕçни.

Анчах, хĕвел! Ытти çĕре те çит,

Ыттисене те сав, курсам та илт.

Эп ывăннă. Килетĕп эп ĕçрен,

Кулса эс тух — тухма самант çитсен.

Пин мăкăньлĕн çуталччар кантăксем.

Вĕсем салатчăр çулăм — сар илем!

Эп çаврăнса утатăп малалла,

Хĕвел сăрла пуçларĕ Атăла.

Çак çĕр çине килекен мĕнпур çынна тĕнчере Аслă Турă чунпала чĕлхе парса палăртать, кунне-çулне уйрăммăн ăраскалпа çутатать. Тĕрлĕ çын пур тĕнчере — кашни уйрăм кĕнчеле.

Пĕрин чунĕн хăвачĕ пин çынна та çитмелле, çавăнпах кун-çулĕнче хăй çинчен унашкалли пĕлтерет тивĕçлипе — пур тавралăх пĕлмелле. Теприн вара пĕсмелле, пархатарлă çав тупра хăй валли те çитеймест, ĕçне-шывне унăнне пит никам та пĕлеймест.

Пысăк чунлă ыр çынсем, пурнăç хакне чухласа, Турра хисеп тăваççĕ, ун саккунне пăсмаççĕ, малашлăха пуç тайса унта сукмак хываççĕ. Хавшак, вăйсăр этемсем, ăслă-тăнлă пулсан та, чун хăвачĕ çуккипе питĕ час хуçăлаççĕ — хăйсен шайне çавна май ытла кая хураççĕ — кун-çул уттин юхăмне улăштарма пулнине питех шансах каймаççĕ.

Этем тени хăй шайне кая хура пуçласан, шанчăк тĕшне çухатса сӳрĕклĕхпе туслашсан, уншăн кун иртевĕнче пархатарлăх çухалать, пурнăç сĕмĕ майĕпен хура тĕспе хупланать. Çавăнпалах çĕр çинче, тĕрлĕ халăх хушшинче «симĕс çĕлен» каракан серепене çакланса черкке ăшне путнисен, усалсем хĕтĕртнине хирĕçлеме хăймасăр хăй çине ал хунисен йыш-хисепĕ хушăнать, этем пурнăçĕн хакĕ сумсăр шаялла анать.

Малалла

Юрату чечеклентĕр

Садри шур çеçке пек.

Юрату сана чĕнтĕр

Çăлтăрсен çути пек.

Савăк юрă çуралтăр

Юратсан, тĕнчере.

Юрату ан çухалтăр

Нихăçан чĕререн.

Юратсан ан пăрахăр,

Савнисем, пĕр-пĕрне.

Çутă чăнлăх пурах-тăр

Юратупа пĕрле.

Чĕрене çунтарман-и,

Эпирех çамрăкла?

Ĕмĕтпе çутăлман-и

Кун кунлан çаврăмра.

Çакă туйăм-и пултăр

Яланах чĕрере.

Юрату чĕнсе тăтăр

Ĕмĕрех тĕнчере.

Çамрăксем ĕçе васкаççĕ шавласа:

— Йăлăхтарчĕ ку хĕвел — куçа илет.

Ĕçсĕр-мĕнсĕр, тĕксĕм куçлăх тăхăнса,

Сулхăнта çерем çинче выртас килст.

* * *

Анлă Атăл хĕрринче шур пульница.

Чирлĕ çын пĕчченçĕ йывăр шухăшпа.

Асапланнă каçсерен кунта выртса,

Тыткăнланă ăна çăмăл мар шăпа.

Чирлĕ çын чухларĕ — сар хĕвел тухать,

Чуптăвать кăвар пек хĕрлĕ тутине.

Ун чĕри лăпланчĕ, савăнса тапать,

Саламлать хăватлă пурнăç çутине.

* * *

Тепĕри ларать кичеммĕн тĕрмере,

Хурçă кантăка тăрать пăчăртаса.

Сăнчăрпа тăлланă аллине унне, эре —

Виличчен юласчĕ, тет вăл, хĕвеле курса.

Палачсем ĕçе тапранчĕç ирхине,

Прикладпа çапса вĕçертрĕç аллине.

Тилмĕрсе пăхатъ этем çӳл тӳпене,

Вăл кĕтет, кĕтет хĕвел пайăркине.

Тӳпери вучахăн çут пайăркисем

Ĕнтĕ пĕçертсе тиреççĕ çав тери.

Эй, хĕвел! — кулаççĕ тертри çыннăн тутисем.

Эй, вĕри! Çук, тӳсеймерĕ ун чĕри.

Малалла

Ирхине тӳпе хураччĕ,

Тикĕт сĕрнĕ темелле.

Çĕнĕ сăн унта çуралчĕ

Ĕнтрĕк çапнă тĕлелле.

Тăрă шывшăн тунсăхланă

Пулă евĕр çăлтăрсем

Савăк вăййине пуçланă

Таврана каç тулнăçем.

...Чун Çĕртен те аслă тейĕн,

Улшăнмасть иккен часах.

Тарнăччĕ манран телейĕм —

Таврăнмасть-ха çăв-çавах.

Упраясчĕ лайăхраххăн

Хамăрăн пĕрне-пĕри.

Сивĕнсен ытла вăраххăн

Ăшăнать-мĕн çын чĕри.

Ват Каша ялĕнче,

Мăн урам варринче

Пĕр салтак курăнать.

Ун çинче каçта ир

Яланах пĕр тумтир,

Аллинче — автомат.

Шартлама сивĕре

Шартлатать вĕрене,

Хăрушла çил вĕрет.

Çĕр çулхи юмана

Вăл лăскать пĕр кана,

Анчăкла ихĕрет.

Çил касать, пăр çапать...

Пĕр сурансăр тăрать

Пирĕн палăк-салтак.

Ашă çумăр çусан

Вăл каять çуталса,

Куçĕсем — кăн-кăвак.

Кинемей çут ирпе

Пуç тутри вĕçĕпе

Куççульне шăлкалать.

Пĕрĕм питлĕ мучи,

Ыр йĕрке тыткăччи —

Салтака чыс парать.

Ман юратнă мăнук

Салхулланчĕ тăрук.

Ун ыйтса пĕлмелле:

«Каласам, асатте,

Мĕнле ятлă тете?

Хушамачĕ мĕнле?»

«Журавлев, Щербаков,

Рыбаков, Сяпуков,

Головин — сакăр ят.

Хурдюков та Сырцов,

Кудюков та Скворцов —

Йышлă ят-хушамат.»

«Моисеев, Альшейкин,

Борисов, Васильев,

Еграшкин, Кулагин,

Яткаркин, Паймеев,

Малалла

Манăн кӳршĕсем пĕр-пĕрне хĕнесе пĕтернĕ тенине илтсен шалт! йăванса кайрăм. Йăванса кайрăм тени тĕрĕсех мар пулĕ ĕнтĕ. Урамра илтнĕ вырăнта мар, киле çитсен, диван çине. Вăт пурнăç! Никама та ан шан иккен, çирĕм çул пĕрле пурăннă упăшкуна та. Ара ман кӳршĕсем, Петюкпа Нинук шăп та лăп çирĕм çул хушши пĕрле пурăнаççĕ мар-и! Ывăлĕ те çитĕнсе çитсе Шупашкара вĕренме кайрĕ, хĕрĕ те пĕве çитсе пырать, аслă класра вĕренет. Ун пек хыпар хăлхана кĕрсен инкекри çынна шеллес те хӳтĕлес килет. Çапах та, тăван тесе çын патне тӳрех шаплаттарса кĕрсе каяймастăн вĕт-ха. Эпĕ те çаплах, пĕр-ик кун иртсен тин вĕсем патне телефонпа шăнкăравларăм. Хĕрĕ Лена: «Атте те, анне те килте çук!» — тесе хуравларĕ. Тата тепĕр кунран Петюкĕ муш ĕçре пулĕ тесе (вăл талăкпа ĕçлет) чăтаймарăм, вĕçтерсе çитрĕм. Килĕнчехчĕ Нинук. Иксĕмĕр те диван çине лартăмăр.

— Эпĕ хыпар пĕлесшĕн çунса мар, мĕнпе те пулин пулăшма çук-и, — тесе çеç килтĕм, — терĕм çакскер.

— Тĕрĕс, Санькка, çапăçрăмăр. Кĕрмешрĕмĕр темелле-и? Çирĕм çул пурăнса та кун пеккине курманччĕ. Хуть тӳнсе кай, хуть ларса итле. Калам-ха, эппин. Каçа хирĕç ĕçрен таврăнтăмăр та тытăнтăмăр килти ĕçсемпе аппаланма. Вăл — тулта, эпĕ пӳртре ĕçлетпĕр. Яшка пĕçеретĕп. Чашăк-тирĕк çăватăп. Петюк пӳрте выльăхсем валли ăшă шыв илме кĕчĕ. Урайне шыв тăкăнмасăр пулмасть çав вăхăтра. Каллĕ-маллĕ кĕрсе тухса çăматти те пăрланса кайнă пулмалла. Тăман тухасси пăхса та курăнмастчĕ темелле. Темле майпа ал айне йĕтĕр çакланчĕ те... ăна та çуса хурас терĕм. Чустаран çуса тасатрăм та, шкапа хурас тесе аллăма çĕклерĕм. Çав вăхăтра Петюк пырса кĕчĕ те... йĕтĕр мана çамкаран шап! тутарчĕ. Юн вĕресе кайрĕ. Петюк ăна-кăна ăнкарса иличчен эпĕ ăна аллинчеи çав йĕтĕрпех шаплаттартăм та. Упăшкам вăкăр пекех урса кайрĕ. Эпĕ халат вĕççĕнех урамалла вирхĕнтĕм. Петюк — ман хыççăн! Халь те урамра çынсем çук, намăс вĕт-ха. Самаях тĕттĕмленнĕ те. Хирĕçре Сарсухаловпа унăн ывăлĕ хăйсен гаражĕ умĕнче тем аппаланаççĕ. Унталла вирхĕнетĕп. Петюк мана хăваласа çитрĕ те... тапрĕ. Эпĕ те мĕкĕрсе ятăм. Хытах тивмерĕ пулин те, юр çине тăсăлса ӳкрĕм. Тăна çухатнă пек пулса выртатăп. Петюк ман пата пырса та пăхмарĕ. Килелле вĕçтерчĕ. Те хăранипе, те физика саккунĕнчи пек, «резонанс» пулса кайрĕ-и? Сарсухаловпа ывăлĕ мана йăтса тăратрĕç. Киле леçсе, диван çинех вырттарса хăварчĕç. Пӳртре телефон «шăранса» кайсах шăнкăртатать. Лена Марье аппа патне шăнкăравлать иккен. Пулăшма килме тархаслать. Марье аппа çийĕнчех чупса çитрĕ (аякра пурăнмасть те). «Ара, пĕр çирĕм минут каялла çеç кăвакарчăнсем пек манпа сăмах пупле-пупле калаçрăр вĕт. Мĕн пулчĕ тата?» — терĕ пăлханса. Петюк та ман çине алăк урлă кармашсах пăхать. Эпĕ урăм-сурăм ахлататăп. Виçĕ çĕртен аяк пĕрчисем хуçăлнă, тесе суятăп. Петюк: «Мĕн пулчĕ сана, Нинук? Манăн ура шуса кайрĕ. Ӳкес мар тесе, хам мĕн хăтланнине ăнланса илеймесĕрех, сан аллунти йĕтĕртен ярса илтĕм. Алă йывăрăшĕпе йĕтĕр сан çамку çинелле тайăлса перĕнчĕ. Эсĕ çавăншăнах ман алла çапса хуçас терĕн-им?» Ара кам шухăшланă-ха капла пулса тухасса! Хăв тунă йăнăша никамăн та йышăнас килмест вĕт-ха. «Неччу шăна çыртнă пек ыраттарнăшăн урам тăрăх хăваласа çӳреме!» — терĕм парăнмасăр. «И-и, инкекĕ-айăпĕ нихăшăрăн та çук иккен, килĕштерĕр-ха», — тесе Марье аппа килнелле тухса шăвăнчĕ. Каçпа çапла шутласа выртатăп: «Петюк мана икĕ хутчен хур турĕ. Ан тив, пĕри ăнсăртран тейĕпĕр. Эпĕ ăна пĕр хутчен çеç кӳрентернĕ. Шучĕ — 2:1, вăл çĕнтернĕ курăнать. Çакă каллех ман чуна кăшлать вĕт-ха!» Ирхине Петюк алăка уçрĕ те: «Нинук, кофе ĕçсе пар-ха, аяк пĕрчисем, тен, каялла сыпăнĕç», — тет. Ара, кутран кăшт тапнипе аяк пĕрчисем мĕнле майпа хуçăлма пултарĕç-ха? Петюк та ухмах мар вĕт. Манпа килĕштересшĕн пулса чуптуса илесшĕн пулчĕ. Эпĕ ăна çав вăхăтра питĕнчен пӳрнепе чĕрсе пилĕк йĕр хăвартăм (çапла пек туйăнчĕ ĕнтĕ). Шута 2:2 тăвас килчĕ. Ах, Санькка, тата виçĕ кунтан хамăн çуралнă кун çитет вĕт-ха. Унччен Петя пичĕ çинчи йĕрсем пĕтчĕр кăна...

Малалла

Воркутари виçĕ пӳлĕмлĕ хваттере Шупашкарти пĕр пӳлĕмпе те ылмаштарма килĕшетĕп...

(Юпа çумĕнчи пĕлтерӳрен)

Пĕлместĕп эпĕ: çав хатерлĕ

Çĕр ăшăнман çĕре çити

Мĕскер сана илсе çитернĕ —

Кунта çитмест-и кун çути?

Анчах çакна аван чухлатăп:

Йăх-несĕлсен вил тăприсем

Сана чĕнеççĕ: «Ан чуллантăр

Чĕрӳ унта — килсем, килсем...»

Тата çакна аван туятăп:

Чăваш чĕлхи, тăван чĕлхӳ —

Çак çĕр çинчи тăван пуянлăх:

Ăна, юр-манăçлăх, ан хӳ.

Çĕн çул каçĕ маншăн пур-и, çук-и —

Савăнăç-кулянăç сивĕнмест,

Ылмашуллă çур çĕрте сехет куккукĕ

Авăтсан та — улшăну сĕнмест.

Çулсерен çулла утта тухатăп,

Сулăнса çулатăп çарана.

Çавăн хыççăн хумлă ĕшнере туятăп

Чунăма çӳренĕн çарранах.

Çулнă курăк чикнипе пĕрех-çке

Ыратать, темскер кăшлать шалта.

...Улăх чиперехчĕ, тулăх çеçкереччĕ —

Халь выртать çĕрте, типет йăлтах.