Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Тĕрек кирлех-çке этеме

Йывăра та çĕнтерме.

Этемĕн çулĕ тăвалла

Çитсен те хĕрĕхе, алла…

Çĕклемĕ иксĕлмест пĕртте,

Тумхахĕ çухалса пĕтмест.

Тĕллев патне çитме инçе, —

Кăвак инçет вылять çиçсе.

Этем утать, пырать тăвпа

Чун-чĕринчи юратупа.

(Мĕскер шырать — çавна тупать)

Йывăрлăха çĕнме, чăнах,

Пуласчĕ марччĕ те чăлах.

Утасчĕ шав малтан-мала.

Хăть, утăм вырттăр тăвалла.

Манаймастăп сана, укăлча,

Тăван кил умĕнчи шурă хурăн.

Симĕсех-ха сиренлĕ пахча.

Симĕсех-ха унти йывăç-курăк.

Çамрăк кăмăл тулса çутăлатчĕ,

Çуркунне çурăлан çеçке пек.

Çĕнĕ юррăн сасси çаврăнатчĕ

Калаçса йывăçпа, чечекпе.

Çав юрра эп нимпе улăштармăп.

Маншăн вăл анне пек, чи хакли —

Хампа хам савăнса калаçатăп,

Çул шыратăп пуласлăх валли.

Ман çине пăхăр, эп — çирĕмре

Çуркунне евĕрлех чечекре.

Çĕр-пин юрă янрать чĕремре,

Хам пекех çеçкере…

Света пĕчĕкренех кĕнеке вулама юратса ӳсрĕ, çавăнпа вăтам шкултан вĕренсе тухсан малалла ăс пухма тăван литературăпа чĕлхе уйрăмне суйласа илчĕ. Ача чухне ырă юмахсем кăмăллаканскер çитĕннĕ май хастар рыцарьсем çинчен юптаракан хайлавсене ытларах кăмăлларĕ. Кĕçех хĕр хăй тĕлне те пĕр-пĕр рыцарь килсе тухасса кĕтме тытăнчĕ. Анчах ĕмĕчĕ ниепле те пурнăçланаймасть — ăна куç хывакан студентсем хушшинче кĕнекери пек паттăр тупăнмасть те тупăнмасть.

Костя та ав, пулас инженер, нимĕнпе те илĕртмест ăна: ыттисенчен уйрăлса тăмасть вăл. Каччă вара хĕре хытах юратса пăрахрĕ. Света кăмăлне çавăраймасăр тĕмсĕлет апăрша.

— Кăлăхах вăхăтна сая ан яр-ха, — лăплантараççĕ ăна тусĕсем. — Сан валли урăх хĕр çук-им? Света вĕт ытла мăн кăмăллă, пĕр-пĕр принц тупăнасса шанать мар-и? Вăл — хула хĕрĕ, эс — ялтан.

Костя тантăшне пĕрле уçăлса çӳреме чĕнсен хĕр килĕшкелет. Кинона та кайкаласа курчĕç, театрта темиçе пулчĕç, Светăн чунĕ вара çав-çавах. Пĕррехинче каччă пĕр-пĕринпе чун уçса калаçма сĕнчĕ те, хĕр пытарса тăмарĕ мĕн шутланине.

— Каçар та, эс ман хыççăн ахалех чупатăн. Хăв пекки кирлĕ сана, ансатраххи, — терĕ.

Малалла

Вăтăр çул ытла — хĕлле те, çулла та — Чăнлăри сахăр завочĕ производство каяшĕсене кунĕн-çĕрĕн Сĕвене юхтарать.

«Хурăнлă Сĕве, пилĕкӳ çинçе», —

Ăмсанатчĕ аслă юханшыв.

Авалхи çынсем, хумсене сирсе,

Пуççапса ĕçетчĕç тăрă шыв.

Пĕтĕм Кузоват çăлкуçа савать,

Çамрăк каччă: «Тусăм» — тет мана.

Плуглă тракторпа тарăн сухалать

Ешĕл тумлă пурçăн çырана.

Чĕмпĕрти ĕçчен, ывăнса çитсен,

Вăлтапа çупах тытма анать.

Йӳçĕ каяшпа — урăх мĕн кĕтен? —

Кунĕн-çĕрĕн «чаплăн хăналать».

Чăнлă хуçисем сахăр вĕретсе

Чей ĕçеççĕ — кăмăл сарлака.

Тăрă шывăма — иксĕлми тесе —

Юхтараççĕ симĕс лăймака.

Пăрăнтăк çынни киленсе ишет

Çу çитсессĕн çутă хум çинче.

Тислĕк куписем хушшине кĕрет

Хăй йĕмне пăрмашкăн, эй, тĕнче!

Хĕрĕм, теç мана, йăмăк, теç мана,

Вĕтĕ-шакăр юп курать савса.

Хунтăлакана¹, юратакана

Эп кĕтетĕп пилĕке авса.

Илюк мучи мĕн ĕмĕр вĕçленичченех пахча сыхларĕ, йывăç лартрĕ.

— Уйăх пытанман, сар хĕвел тухман,

Пĕр çăвар хыпман, пач ларса канман —

Эс йăмра лартан.

Эс пахчаçă мар, агроном та мар,

Çăкăрпа тăвар паракан ĕç мар...

Ху ĕçне хăвар!

— Тăвăлтан сыхлам, çак çĕре, ачам,

Юлашки сывлам çакăнта тăвам.

Сывă пул, пахчам!..

Çирĕклĕх кӳлли — пур унта пулли,

Пур хăви-хулли.

Ку — Илюк пахчи,

Чăн чăваш тĕнчи.

Тӳр кăмăллă ĕçчен хресчен кун-çулĕ вăрăм пулчĕ, халĕ вăл масар пуçлăхĕ пулса выртать.

Çут хĕвеллĕ ăшă кун

Вилĕм утрĕ Кашана.

Пăхкаларĕ вăл ун-кун, —

Ăçта каяс хăнана?

Тăвансем куçран пăхаç,

Тăрă шыв ларать умра.

Тертленет çын ир те каç,

Ун чĕри тапать аран.

Вилĕм çитрĕ сăрт çине...

Тăр пăртакçă, ан васка,

Шурă хурăн кăтрине

Пĕр сăлтавсăр ан лăска.

Тункаталлă вырăнта

Васкамасăр уткала.

Пыл пек тутлă сывлăша

Чарăнса тăрса сывла.

Авă, тĕпсĕр тӳпере

Сарă кайăк ярăнать.

Шурă пĕлĕт инçетре

Парăс пек шуса пырать.

Çемçе курăкпа ирпе

Шыв хĕрне анма ансат.

Сарă хăмăш хумсемпе

Пăшăл-пăшăл калаçать.

Чул çине ларса итле

Чупкăн, çутă Сĕвене.

Юшкăн пуснă ку тĕлте,

Ан хурат шур кĕпӳне!

Уй-хир урлă малалла

Талпăнатăн ялалла.

Каç та пулать пулмалла, —

Вилĕм, çаврăн каялла!

Уçланкăра,

Сăрт çинче,

Ешĕл курăк

Хушшииче

Хурăн çырли

Йăл кулать,

Пире чĕнет,

Йыхăрать.

Анчах çырли

Пит чее —

Тупăнмасть

Ман телее.

Анне мана

Вĕрентет:

«Çулçи айне

Пăх эс», —

Тет.

Халь пĕлетĕп

Ăçтине,

Епле çырла

Ӳснине.

Килес çулла

Шăллăма

Ертсе килĕп-ха

Татма.

Манăн анне чылайранпа чирлĕччĕ. Вăл халсăрланма пуçланине эпир атте вилнĕ хыççăн асăрхакан пултăмăр. Час-часах е пуçпа, е чĕрепе аптăратчĕ. Пĕр вăхăт пульницара та выртрĕ. Анне чирлени пире — мана та, Натали аппапа Хветĕр шăллăма та — питĕ кулянтаратчĕ, пăшăрхантаратчĕ.

Пĕррехинче, Натали аппа чĕннипе пирĕн пата ватă тухтăр килчĕ. Вăл аннене пăхрĕ те аппана кил картине чĕнсе кăларчĕ. Унта вĕсем сак çине ларсах калаçма пуçларĕç. Эпĕ, вĕсем хыççăн тухса, пӳрт кĕтессине пытанса тăтăм. «Мĕн калать-ши тухтăр! Анне шанчăксăррине пĕлтермест-ши!» — тетĕп.

Çак усал шухăш пуçа кĕрсен, çӳç-пуç вирелле тăчĕ, куçра хуралса килчĕ.

Тухтăр, аппа аллине тытса, лăпкăн кăна çапла каларĕ: «Ан макăр, хĕрĕм. Чипер куçна ан пăс. Хуйхă хуратать, шухăш шуратать, тенине илтнĕ-и эсĕ! Аннӳн пурнăçĕ йывăртарах пулнă, вăл нумай инкек-синкек курнă, аçу вилни вара унăн сывлăхне татах вăйсăрлатнă... Сирĕн аçăра эпĕ лайăх пĕлетĕп, эпир унпа пĕрле вĕреннĕ. Лайăх çынччĕ вăл...

— Чăнах пуль çав, пирĕн анне савăнса кулнине, юрланине-ташланине эпир курман та. Кăшт сисмесĕр кулса ярсан та, хăраса каять, — терĕ ăна хирĕç Натали аппа.

Малалла

Ял-йышăмăн калаçăвĕ ансат:

Аван тет вăл кăçал тырри ăнсан,

Хĕл каçипе çитсе тăрсассăн утă, —

Ĕни те сурăхĕ пулаççĕ тутă.

Ялти çынсен калаçăвĕ тӳлек,

Таçта, таçта шырас темест телей,

Тăван çĕрпе вĕсен пĕрлешнĕ çулĕ,

Унпа пĕрле кашнин ăс-халĕ, мулĕ.

Пĕр-пĕр ăсчах витлевлĕ ят парсан

Ăна кунта манмаççĕ нихăçан.

Хăшне-пĕрне кӳрет вăл чăн-чăн витĕм,

Сăмахĕсем куçаççе ĕмĕр витĕр.

Кӳрейтерсессĕн çилленес йăла

Ик-виç куна — пăтратмăн йăмăла.

Хуйха-суйха ялан пĕрле пайлаççĕ,

Ĕçчен çынна кăна сума сăваççĕ.

Ялти çынрăн вĕренмелли нумай,

Еткерлĕхре мĕн чухлĕ-ши юмах.

Йăх-неселĕм кунта çут кун курнишĕн,

Хăй тымарне вăл упрама пĕлнишĕн

Аваллăхри тăвансене тавах,

Тавах...

Кашнин пур хăйĕн вăхăчĕ:

Çанталăкăн, этемĕн.

Кĕç çулçăсем йăлт тăкăнĕç:

Каять тавра илемĕ.

Тин çеç кунта çу кунĕччĕ,

Сип-симĕсчĕ вăрманĕ,

Чечексемпе пин куçлăччĕ

Çиçсе выртан çаранĕ.

Хаваслă кайăк-кешĕкĕн

Юррийĕсем саламлăн

Пĕрмай янратчĕç кĕвĕллĕн

Ирпе-каçпа асамлăн.

Ах, хамăр та пит шухăччĕ,

Лара-тăра пĕлмен çав.

Пуçра пин тĕрлĕ шухăшчĕ,

Ăçта кăна çитмен-ши?

Тем те тăвас пек ĕмĕтлĕн

Çӳреттĕмĕр. Вăй-халлă.

Сисмен те — çамрăк ĕмĕрĕн

Çут кунĕсем çухалнă.

Сив çил çеç халь ав чăрсăррăн

Кумса çӳрет хураххăн.

Ларать сип-симĕс чăрăш та

Уçланкăра хăраххăн...

Кашнин пур хăйĕн вăхăчĕ

Çанталăкăн, этемĕн.

Кĕç çулçăсем йăлт тăкăнĕç,

Каять тавра илемĕ...