Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Те мираж-курăну,

те юмах ку, те чăн:

тахçанхи сăнлăхсем

чĕрĕлеççĕ черетĕн.

Июльти каçсенче

çухалатчĕ ăс-тăн,

тем тухатнă пекех

ухмаха эп ереттĕм.

Таврăнатчĕç хĕрсем

утăран юрласа —

эпĕ Греци мифне

айккине ывăтаттăм.

Илтесрен хăраса

ассăн тухнă сасса

хускалми, сывлами

чĕтресе çеç выртаттăм.

Сирпĕнет пĕвере

вут шĕрçа пек тумлам,

хăмăшри хăтлăхра —

çичĕ вутăш вылявĕ.

Эпĕ шик! шăхăрсан

çухалать çак асам —

темĕн пулнăн шаккать

юн кĕрлевĕ — тăнлавăм.

Хĕрсене кĕвĕçсе

хĕрелетчĕ хĕвел,

ват йăмра мĕлкипе

анăçра витĕнетчĕ.

Ман ăçта пытанас?

Хуть хĕрел, ан хĕрел —

кӳршĕ хĕрĕ ялан

ман енне çеç ишетчĕ.

Акăш пек авăнса

вăл çӳçне ухнă чух

шурă чăмăр кăкри —

тулли уйăх çавриччĕ.

Вуннăри ача тек

ярăнас çук чуччу —

ăнланми пăлхану

кăкăра вĕçсе килчĕ.

Куçăмра — тĕлĕнӳ,

Малалла

Ентешĕме З.Поповăна

Инçе çĕрте тăван сăмах саламĕ

Ытла та çывăх, ăшшăн янăрать.

Санпа тĕл пултăм та, мĕскер калам-ши?

Савăннипе чĕлхеçĕм такăнать.

Чăн малтанхи сăмахусем сан пулчĕç:

«Чăваш-и эс? Хăш районтан?»

Унтан çӳхе туту йăл кулчĕ:

«Хам Елчĕксем эп — Хăвăлçырмаран».

Вара çăлкуçăн шăнкăртатăвĕ —

Тăван сăмах — илтсе тăранайми.

Калаçăвăн çиппи мĕнле-ши татăлĕ?

Янрать чунра тăван «аре», «ами».

Çуралнă ял пек Кунашир утравĕ,

Утатăн ирĕккĕн, илемлĕн хумханса.

Кĕтне хăви! Çилпе ан авăн,

Пур пул, пул çирĕп те таса.

«Чăваш таçта та пур». Çак тĕрĕс.

Октябрь çул кăтартнăран вара

Чăвашăн ĕлĕк палăрман çул-йĕрĕ

Выртать океанра та космосра.

(Ватă колхозник каласа пани)

Эпĕ пиллĕк-улттăра чухне, пĕрре çулла пирĕн икĕ чăх кăлăклама тытăнчĕ. Пĕри, сарри, çӳлти сарайĕнче пурăк çинче ларать. Тепри, чăпарри, — кĕлет ӳмĕнче йăвара. Ытти виçĕ чăх çăмарта тăвасшăн йăвасен çывăхне пырсан, кăлăклакан чăхсем тĕкĕсене хăлартлантарса кăр-р-р, кăр-р! тесе кăшкăрма тытăнчĕç.

— Кай-кай! Ан кансĕрле мана чĕпĕ кăларма! — тетчĕç пулмалла вĕсем.

Анне пĕр кунхине икĕ чăххине те пусарма лартрĕ. Саррине çӳлти сарайĕнчи пурăках çăмарта хурса пачĕ, чăпаррине кĕлете, пысăк шăтăк чара çине, вырнаçтарчĕ. Иккĕшĕн айне те вунтăватшар çăмарта хучĕ.

— Пирĕн ĕнтĕ чĕпĕ нумай пулать! — терĕм эпĕ савăнса.

Анне манпа килĕшмерĕ.

— Пĕр пуслăхне сутатпăр: куланай тӳлеме укçа кăшт та пулин хутшăнтăр. Пилĕк чĕппине пĕлтĕр илнĕ кивçеншĕн парăпăр. Нумаях юлмĕç пирĕн чĕпсем, — терĕ вăл.

* * *

Эпĕ чĕпсем тухассине кĕтсе пурăнатăп. Пуслăх чăххисене иккĕшне те хăш чух çăкăр татăкĕсем тĕпретсе паратăп, хăш чух çĕрулми ватса çитеретĕп.

Малалла

Тавралăх улшăнчĕ,

Тăван уй-хир

Ĕнер çеç пушăччĕ,

Паян — шур пир.

Сисмесĕр, курăсăн,

Ларать хĕлле,

Янрамĕ купăсăн

Сасси çĕрле.

Мĕн-ма çунатсăр-ши

Вĕçсе кайма?

Элле çунатпăр-ши

Сив кĕл пулма?

Çанталăк улшăнтăр

Хăй еккипе,

Эпир çеç çунăпăр

Ялан хĕмпе.

Вăтанчăк çăлтăрăн

Çути инçе.

Тăратăн йăлтăррăн

Эс çеç, эс çеç...

Суран ӳт илнĕ хыççăн юлĕ çĕвĕ,

чĕре çунни иртсессĕн те, пĕрех

таçта шалтă асаилӳ пĕр тĕвĕ

малашлăхшăн çыхса хăваратех.

Мĕн чухпĕ эпĕ саншăн асапланнă,

эс çавăн чухлĕ сивĕннĕ манран.

Çап-çутă сукмака халь пурте маннă,

пĕр эпĕ çеç ăна хальччен манман.

Сăнна самантлăха анчах курасшăн

çав сукмакпа çӳреттĕмччĕ ирччен.

Хĕвел çути те, ним те çукчĕ маншăн:

пĕр эсĕ çеç, пĕр эсĕ — пĕр тĕнче.

Шанчăкăмпа чечексене шăвартăм

куççулĕмпе эп сывлăм вырăнне.

Шутлаттăмччĕ: хама çука хăвартăм,

пĕлмесĕр чун пуянлăх пухнине.

Эх, мĕскĕнлĕх, вунçиччĕри айванлăх,

сăнна Турамăш евĕр пуççапни,

çĕр кашласа, выртса ĕсĕклени —

çак пурте таврăнсассăн пĕр самантлăх,

тата та çутă пулĕччĕ раскалăм,

хĕрӳллĕрех те танĕччĕ чĕре.

Эп пуррине манса эс пурăн канлĕ,

ман асăмра çавах манпа çӳре.

Кунта хурăнсен пăшăлтатăвĕ çук,

Лаштра йăмрасем кашламаççĕ.

Чуна чул пусса тăнă чух

Ачаш сăмахсем янрамаççĕ.

Хаяр океан хашлатса сывлани

Тăрать илтĕнсе аякран,

Шап-шурă çилхеллĕ хумсем выляни

Тӳрех курăнать кантăкран.

Кунта эрнипех шур тĕтре тыткăнне

Сирсе яраймасть вичкĕн çил,

Çӳлти вупкансен ĕнтрĕкри тĕлĕкне

Сыхлать ыйхăланă Курил.

Салхуллă тавралăх! Ялтравсăр илем!

Куноем ерипен шăвăнаççĕ.

Шуйханнă чарлан пек, пуçри шухăшсем

Тăван кил тавра явăнаççĕ.

Ӳсмеççĕ кунта яштака хурăнсем,

Лаштра йăмрасем кашламаççĕ.

Анчах океан, тĕтрери утравсем,

Кунсем пĕрин хыççăн тепри иртнĕçем,

Хастар чĕрене вырнаçаççĕ.

Йывăçсем, пӳртсем-çуртсем

Пурте витĕннĕ юрпа.

Тур лаша пырать юртса

Чĕнтĕрленĕ çунапа.

Чӳрече умне хĕлле

Кăсăя пырса ларать,

Вăл мана паллать, пĕлет,

Çимелли ирех ыйтать.

— Вир кĕрпи çи, кăсăя,

Пĕрчĕ те ан яр сая.

Пирĕнпе пĕрле пĕр пайра ĕçлекен Катюк ку эрнере 25 çул тултаратăп тесе евитлерĕ. Эпир Катюкпа виççĕмĕш çул пĕрле ĕçлетпĕр пулин те, вăл кашнинчех 25 тултарса пычĕ-ха. Пире мĕн, никам та вăл çуралнине курман, хĕреснамăш-хĕреснашшĕ пулман. Çырман саккун тăрăх, менельник ячĕпе пирĕн вунă çынтан тăракан ушкăна куклипе чей ĕçтермелле те, çавăнпа пурте, çын виçĕ çул умлă-хыçлă 25 тултарайманнине пĕлсе тăрсах, сĕтел тирпейлеме хапăлах турăмăр, кадрсен пайне кайса юбиляр чăннипе миçе тултарнине тĕрĕслес темерĕмĕр. Пĕр шухăшласан, çын чĕрипе, шухăшĕпе, чунĕпе 25 çул çинче чарăнса тăнинче мĕн начарри пултăр-ха!

Катюк пирĕн пайра чи пĕчĕк должноçра ĕçлет пулин те, çӳлелле хăпарасшăн çине тăрсах тăрăшать. Анчах ку енĕпе унăн чи кирли çителĕксĕр-ха: пĕлĕвĕ куçăн мар йĕркепе пĕтернĕ курс пекки кăна, стажĕ ача пахчинче хуралçă пулса ĕçленипе хушсан та пилĕк çула çитеймест.

«Китикат» тетпĕр эпир ăна пурте кут хыçĕнче. Кам «шыва кĕртнĕ» ăна çак ятпа çĕнĕрен, халь ĕнтĕ астума çук. Телевизорпа «китекат» ятлă кушак апачĕн реклами тухнăранпа Катюк çумне çак ят сухăр пек çыпăçса ларчĕ. Ытти пайра ĕçлекенсем Катюкăн чăн-чăн ятне пĕлсех те каймаççĕ. Тен, çавăнпах: «Сирĕн Китикат хăçан та пулин ĕç вырăнĕнче ларать-и, çук-и — эпир ăна ялан фойере, куçкĕски умĕнче, кантур алăкĕ уçăлса хупăннă çĕрте, универмагра, урамра суту-илӳ тăвакан çынсем хушшинче куратпăр», — теççĕ. Ытла ĕçлекен çынсен çăкăр туянма тухнăшăн та сăмахлакан пуçлăх Китикат яра куна усăнса ирттернине пач курмăш пулать. Лешĕ те юрама пĕлет çав. Хăех киоскран «Баунти» е «Сникерс» шăккалат кайса илсе килет-и е ăна коридорта сыхласах кĕтсе илнĕ хыççăн «ăнсăртран» тĕл пулса кучченеçне ун ал тупанĕ ăшне чиксе те хурать. «Хăналарĕç те каччăсем, хамăн хыпас та килмест», — тет вара лешне ĕнентерсе. Пуçлăхĕ пирĕн хĕрарăм-çке. Ильфпа Петровăн «Вуникĕ тенкел» романĕнчи Остап Бендер пĕр тенкеле Çынçиен Эллочкăпа чей ямалли пĕр пĕчĕк сеткăпа улăштарнă пек, пирĕн те çакскер тем курсан та ярса илме хатĕр. Халь сăмахăмăр пуçлăх çинчен мар-ха, Китикат çинчен. Чăнах та, кирлĕ çынсемпе кушак пекех сĕртĕнме юратать вăл. Пĕр-пĕр çенĕ платье е кофта тăхăнса килмелле пулсан вара ыттисем çине çӳлтен аялалла пăхса: «Пĕлмест мĕн хакне, парнелерĕç», — тет кăна. Кантура кирлĕ ĕçпе ăшаланса кĕрекен ял администрацийĕсен пуçлăхĕсемпе колхоз председателĕсем çумне Китикат уйрăмах çыпăçма тăрăшать. Вĕсенчен мĕн те пулин «чĕпетсе» юлма-и унта е вĕсен автомашинисем çине ларса ăçта та пулин çитсе килме-и (ахаль тăрасран) питĕ хастар вара. Ăна та, кăна та пуçлăхсем хăйне хисеплесе тав тунă пек кăтартма тăрăшать.

Малалла

Ан кай тесе сана эп каламарăм,

мĕнех вара, сан хăвăн кăмăлу.

Хушшăмăрта юлмарĕ пĕртте парăм,

каласшăн: такăр пултăр çеç çулу.

Тусан пулса салантăр ушкăн çăлтăр —

çĕр çинчисем параймĕç пулăшу.

Эппин, чĕрем-вулкан чĕтревĕ — çунтăр,

пĕрех ăна кураймĕ сан куçу.

Кунсем мĕн чухлĕ вăрăм тăсăлаççĕ —

Ман тунсăх чирĕ ӳснĕ çавăн пек.

Санпа ирттернĕ чи кĕске çу каçĕ

Çухалчĕ метеор васкавĕпе.

Эп хĕвеле çав ир тухма чарасшăн

тархаслама та хатĕрччĕ ăшра.

Шутланă пуль, айван, тĕнче те маншăн,

хĕвел те, каç та — пурте тыткăнра.

Чăнах, упрарĕ çав çĕре ман асăм,

тек каçсене кĕтместĕп тилмĕрсе:

«Текех ан кил, сана эп саваймарăм», —

чи кĕске каç чи вăрăм сăмахсем...