Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

«Юлташ, çĕкленĕн тӳпене кĕç эсĕ.

Хăвпа мĕскер илетĕн эс, кала?»

Чĕнмест пĕр хушă çăлтарçă-вĕçевçĕ.

Куç харши çеç çунат пек хускалать,

Çĕмрен-ракетă шанчăклă та çирĕп.

Юр-вар çитет.

Çире вĕр-çĕн тумтир.

Илес тесен те, урăх памĕ ирĕк;

Виçе шутне ирттермĕ командир.

«Мĕн илĕн урăх?»

Йăл кулать тус пирĕн.

Телей пекех хĕвеллĕ ун кулли.

Пит-куç тулли — çĕршывăн çĕнĕ ирĕ.

Юратнă тантăшсем — ытам тулли.

Чăн туслăхра пур кивелми илемлĕх.

Эпир саватпăр кăмăл илемне.

...Тăранмасла, кайран аса илмелĕх,

Юлташ пăхать умри сăнсем çине.

Сар çулçăсем хуллен шыва ӳкеççĕ.

Çыран мĕлки çур Атăл таранах.

Чăваш çыранĕ, калăн, хăй вĕçевçĕ.

Тем çӳллĕшех çĕкленнĕ таврана.

Хаваслă тус самант çеç ал çĕклет те

Калать савса:

— Мĕн илăп уçлăха?

Кĕр илемне, мăн Атала илетĕп.

Юратăва, кăвар пек туслăха.

Хĕвел пăхать. Тавра тĕтресĕр.

Ĕçо васкать çын юрăпах...

Çак ырă иршен, чап кĕтмесер,

Аттесемпе юнашарах

Эпир те утрăмăр вут урлă

Çулла, хĕлле — ялан пĕр май.

Ӳте кышларĕ пуля, хурлăх —

Пурне те тӳсрĕмĕр нумай.

Сивве те чăтрăмăр. Çукка та

Сахал-и куртăмăр?!. Чăнах,

Çунтарчĕ чĕрене блокадă,

Чун улшăнмарĕ çав-çавах.

Юлма май çук хĕн-асапра та

Вăл пăхтармарĕ каялла,

Вилес пек ырнă вăхăтра та

Ним шеллемерĕ вăй-хала.

Шкул çулĕнчи ачсен — вал пирĕн! —

Ун чух шкул пулчĕ юнлă хир.

Тăван çĕршывшăн каçăн-ирĕн

Тертре туптантăмăр эпир.

Ĕçре те, вилĕм аллинче те —

Ниçта усмарăмăр пуçа.

Тасалчĕ анлă çул инçечĕ —

Вăрçса çĕнтертĕмĕр вăрçа.

Ку çĕнтерӳ — çĕршыв хăвачĕ

Хăтарчĕ пурнăçшăн мире,

Октябĕре çăлса хăварчĕ,

Малашлăх пачĕ çак Çĕре.

Паян кун лăпкă. Савăнатпăр

Хĕрӳ ĕçре,

Вĕренуре.

Анчах миçе мĕльюн çын-паттăр

Малалла

Виçесĕр пысăк пек каçалăк:

Выран-выратăн — катăлмасть.

Сайралчĕ, салхуланчĕ халăх.

Вăрçи çаплах-ха чарăнмасть.

Вăл кунталлах васкать. Хăрушă.

Кашни килех кĕрет инкек.

Чун вăйĕ пĕтнипе пĕр хушă

Аран çеç калаçать инке:

«Çалла... аслийĕ ман пуç хучĕ.

Таçта, инçе вăл... ют çĕрте.

Халь кĕçĕннин те çуккă хучĕ,

Те хăй çырма ерçмест пĕртте.

Кĕтетĕп ир те, каç та — уссăр,

Ăшра упратăп шанчăка...

Епле-ха пурăнăп эп унсăр,

Кам усрĕ вăйсăр карчăка?»

Çыхать те кĕлтине вăл хурлăн

Пăхать уй урлă ялалла.

Тӳпе хуралнă. Кунĕ сулхăн.

Куратăп: пирĕн паталла

Хĕр-почтальон килет. Выраççĕ

Çынсем, ăна сăна-сăнах.

Пĕлетĕп эп: кашни ырра çех

Кĕтет, чĕнет сăмахсăрах.

Кĕç илтĕнет:

— Ача ман сывă!..

Канма вăл тухнă халь... тылра.

Тепри йĕрет:

— Аманнă ывăл.

Хутне те çырнă-çке сестра...

Инке те ак çыру илет те,

Малалла

Çĕнтертĕмĕр!.. Асран каймасть паян та:

Тăшман çĕршывĕ. Пĕчĕкçĕ хула.

Çу ирĕ лĕп. Таçта йĕрет шаланкă.

Вут-çулăм ĕнтнĕ сад ула-чăла.

Тинех перет салтак пĕр тĕллемесĕр...

Кĕрлет салют. Вĕç, пульă, тӳпене!

Çĕклентĕр-и çапла, чăрмав пĕлмесĕр,

Хастар салтак телейĕ малашне.

Янрать салтак салючĕ хула çийĕн.

Хаваслăх, ĕмĕт, шăнчăк чĕрере.

Йӳç тĕтĕм витĕр ыр чечек шăршийĕ

Илсе килет çил вăш! вĕре-вĕре.

Каллех салют: таçта ухлатрĕ тупă.

Вут сапрĕ автомат çумра кăна.

Çемьешĕн!.. Чунăмсем, сире эп тупăп! —

Тесе, сержант ак ыталать мана.

Пăт-пăт тумлать вĕри куççулĕ унăн,

Чулланнă чунĕ çемçелет, сисеп.

Чĕри тапать пĕр савăклăн, пĕр хурлăн,

Пин шухăш-туйăм капланать килсе.

Çулсемĕр пирĕн вăрăм, йывăр пулчĕç.

Кĕлленчĕ ял-хула, юнланчĕ хир.

Хыçра пин-пин тăван масарĕ юлчĕ,

Майданĕк умĕн иртрĕмĕр эпир...

Ман хамăн та куçсем хуллен шывланчĕç.

Хаяр кунсем-çке иртрĕç асăмра,

Малалла

Ырă кăмăлпа пысăк салам яратăп Сире!

Кам-ши ку çын, мана çыру çыраканскер тесе, пит шухăшласа хăвăра хăвăр ытла ан чăрмантарăр-ха.

Сире, сирĕн ăс-хака, эпĕ лайăх пĕлсе çитмесĕр ман çинчен пурне те пĕлес çук эсĕр. Сăнаса çитерсен тин хам çинчен эп Сире ытларах пĕлтерĕп.

Ман ята епле пĕлнĕ-ши, адреса манне камран пĕлнĕ-ши ку çын, мĕн шухăшпа çыру ярать-ши-ха ку ман пата тесе Эсĕр шухăшлани юрать-ха та вăл, паха.

Тепĕр çырура эп Сире ытларах сăмахласа кăтартăп-ха вăл-ку çинчен.

Йăнăшпа килсе лекнĕ пуль ку çыру ман алла тесе те ан шутлăр.

Ырă кăмăллă, чипер Альтюк! Ан ятлăр-ха та — ман çыру сана, урăх никама та мар.

Сан сăн-пуçа питĕ лайăх паллатăп эпĕ. Сан икĕ çивĕт, хура çӳç, çивĕт вĕçĕ лăска, кăтрарах. Тутăр, шурă тутăр, майралла çыхса çӳретĕн эсĕ. Пит-куç çап-çутă сан, пит таса сăнлă эс, куç харши хура, куçу кăвак, ăшă кăмăллă сăн-сăпат. Сан аялти тута хĕрринче, сылтăм енче, кантăр вăрри пĕрчи пек паллă шатра пекки пур. Пĕв-си пит илемлĕ, çыпăçуллă, тăпăл-тăпăл, пĕр çаврака пĕв-си сан, тута-çăвар тăп-тăп — пит хитре, таса, тирпейлĕ çи-пуç сан яланах. Чухпа каласан пĕр вун çиччĕ тултарса вун сакăр çула пуснă темелле сан çинчен. Кам вара вăл çак тери хĕр ача? Эсĕ, чипер Альтюк. Чăн эсĕ. Ман çыру та сана, сана кăна.

Малалла

I

Санпа пĕрле чухне сăмах çăмхийĕ çăмăл —

Йĕркеллĕн, килĕшӳллен, сумлăн сӳтĕлет.

Калаçнăçем вара яр уçăлать ман кăмăл:

Иртни, хальхи йăлтах чĕлхе çине килет.

Эп улттă тултарсан хăрушă, çăткăн вилĕм

Уйăрчĕ пирĕнтен юратнă аннене.

Пĕр тăвансем — виç аппапа пичче — пĕр вĕçĕм

Выртса макăртăмăр ун вилтăпри çине.

Çурла уйăхĕччĕ. Хирте ыраш выратчĕç

Ял-йышпала каçапăкра тăванăмсем.

Мана хăйсемпелĕ пĕрле илсе каятчĕç:

«Часрах ĕçе вĕрентĕр», — тетчĕç аппасем.

Кулянмалли хăр тăлăхсемшĕн пит нумай,

Пĕрмай эп макăраттăм чун хурланнă май.

II

Çав вăхăтра аттемĕр пирĕн асапланнă

Çынсемшĕн тамăк пулнă Çĕпĕр тайгинче.

Унта ăна çул пуç путевкипе» ăсатнă:

Вăл чăрмантарнă-мĕн колхоз тăвассинче.

Колхоз хуçи Ефрем шап-шур хута йĕрленĕ,

Ĕненнĕ хăй çырни ĕçе пуçлассине.

Иваш, Илмук, Кришук тусĕсене чĕнтернĕ:

«Çак хут çине ал пусăр», — тенĕ вĕсене.

Малалла

Эп çуралнă ял вырнаçнă

Пит илемлĕ вырăнта.

Çултан çул-çке килленетĕп

Çак асамлă туйăмпа.

Виçĕ енче виç вăрман:

Сухати, Туçи, Усрав.

Ик улăхра ик çырма,

Йăршупа Рикша юхаç.

Икĕ шыв пĕрлешнĕ хыççăн

Кăшт кăна анатарах

Пысăках мар шыв арманĕ,

Çӳретчĕç унта ялтан:

Кăлтăр-кăлтăр çавра чулĕ

Çаврăнатчĕ васкаса,

Кăпăш-кăпăш шурă çăнăх

Таврăнатчĕç авăртса.

Çурхи шыв çурса каятчĕ

Пĕвене кашни çулах.

Ял халăхĕ ӳркенместчĕ —

Пĕвелетчĕç пĕр кунтах.

Хĕрĕхĕн ытла тухатчĕç

Ирхине утă çулма.

Хур-кайăксем вĕçнĕ евĕр

Курăнатчĕç аякран.

Пит ăнса утти ӳсетчĕ —

Чечек-курăк çăп-çăра.

Типĕтсе пуçтарнă хыççăн

Вырнаçатчĕ капана.

Шыв арманĕ, çил арманĕ

Юлчĕ пирĕн асăмра.

Хулара пĕçернĕ çăкăр

Турттараççĕ халь яла.

Ял тавра уйсем тулатчĕç

Тĕрлĕ-тĕрлĕ тыр-пулпа.

Халĕ эпĕр çырлахатпăр

Малалла

Тĕлĕрет çурхи тĕнче

Хăйĕн лăпкăлăхĕнче.

Канлĕ ыйхă çĕр çинче —

Пурте тутлă çывăраççĕ.

Ыйхăра уйсем-шывсем,

Улăхсем, сĕм вăрмансем.

Шур çеçкеллĕ çĕмĕртсем

Сывлăша ыр хум сараççĕ.

Шавлă шăпчăксем кăна

Пĕлеймеççĕ çав ыйха —

Пĕр сас-чӳсĕр таврана

Çепĕç юрă сапалаççĕ.

Лăпкă, лăпкă ялăмра

Ентешсем ман канăçра...

Анаслать салхун йăмра.

Пурте, пурте çывăраççĕ...

Çутатать çап-çутă çăлтăр

Уçă, лăпкă каçсенче,

Ун çутийĕ йăлтăр-йăлтăр

Çуталать Çавал çинче.

Çăлтăр евĕр çутапатăн

Çулăмланнă чĕрере,

Çывăхра, çумра пулатăн

Эс йăпанчăк тĕлĕкре.

* * *

Пăтравлă пĕлĕтсем хăрушă.

Пĕр шавсăр шурĕç тӳпере.

Кăшт тăчĕç чарăнса. Пĕр хушă

Çӳрерĕ явăнса тĕтре.

Çĕнĕкассем çĕнĕ пусă чаврĕç те тараса лартрĕç, витре çакрĕç. Тараси çине пуртăпа касса «1950-мĕш çул» тесе çырса хунă. Манасран ĕнтĕ. Шывне питĕ мухтарĕç: чее лайăх кăларать, çемçе, теççĕ.

Пĕр ирхине, кĕтӳ хăваланă хыççăн, çĕнĕ пусă патĕнче хĕрарăмсем хытах шавлаççĕ.

— Илтрĕр-и-ха, учитлĕсене йĕм параççĕ, тет — ыйтать пĕри.

— Йĕм тетĕн-и? Ма вара ăна учитлĕсене кăна параççĕ-ши? Учитлĕсем камсем вара вĕсем? Ав, ĕнер кăна-ха хамăрăн парти секретарĕ Ярмук вĕсене хытах асăрхаттарчĕ. Çĕр пĕтĕмпех колхозăн. Учитлĕсен çĕр çук. Вĕсен выльăхсене кĕтĕве яма мар, урама кăларма та прависем çук, терĕ. Йĕм... Пирĕн мĕн тăхăнмалла? — çапла каларĕ те Дуня аппа вараланса пĕтнĕ кĕпи аркине кăвапа таранах çавăрса хучĕ. — Улăштарса тăхăнмалли çук, — терĕ, çĕтĕлсе пĕтнĕ пир йĕмне кăтартса.

— Арку вăрăм, аптрамăн-ха, — ал сулчĕ виççĕмĕшĕ. — Ярмук çапла каланине хам та илтрĕм. Ухмах вăл.

— Партине кĕриччен чăнах тэ тăрпалтайччĕ. Халь акă кĕсйине билет чикнĕ те пĕтĕм яла вĕрентет, — терĕ пĕрремĕшĕ.

— Учитлĕсене йĕм панишĕн вĕчĕхме кирлĕ мар. Вĕсен мĕн, кăтартса çӳреччĕр-им? — те тăрăхпаса, те хĕрхенсе, татса хучĕ виççĕмĕшĕ...

Малалла