Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Пĕр çыру илтĕм эпĕ. Хамăр çĕр-шывран мар, ют çĕртен килнĕ вăл çыру.

Чехословаксем Хусана пырса кĕнĕ вăхăтра ман пĕр юлташ, офицер пулнăскер, чехословаксен çарне кайнăччĕ.

Кайрĕ те таврăнмарĕ, çухалчĕ. Пĕр хыпар та пулмарĕ.

«Вилнĕ пуль ман юлташ», — тесе ку таранччен пурăнаттăмччĕ эпĕ.

* * *

Кĕтмен хушăран вăл мана çыру ячĕ.

Çырăвне вырăсла та, чăвашла та хутăш çырнă.

Хăш-хăш вырăна, сăмах хушшисене, вăрттăн паллăсем туса çырса янă вăл — мĕн-мĕн çырнине манран пуçне никама та ытла пит пĕлтерес мар тесе çырнă пулмалла хăй.

Леш, 1918 çулта, ясмăк акнă чухне, эпĕ те унпала Совет йĕркине хирĕçлерех калаçаттăмччĕ те.

Çавăнпа çапла çырнă ĕнтĕ вăл ман юлташ.

* * *

Çырассине вăл çапла çырать:

«Сана кил-йышупах салам яратăп. Пирĕн килтисене те салам кала.

1918 çулта эпĕ чехословаксен çарне служба кĕтĕм.

Совет йĕркине хирĕç тăрса эпир Хусана пырса кĕтĕмĕр.

Анчах хĕрлисем пире Хусанта нумай тăма памарĕç.

Эпир Хусантан чакса кайрăмăр.

Малалла

Ятне илтме тахçан илтсен те,

Пулса курманччĕ ку тĕлте.

Çапах та инçетри килте

Памарĕ канăç аслă витĕм.

Сăртсем кармашнă пĕлĕте,

Кӳл тĕкĕрне курмашкăн килтĕм.

Шута кайса лараççĕ ретĕн

Сăртсен шап-шурă çамкисем.

«Мĕскер аса илеççĕ?» — тетĕн, —

Курни-илтни нумай, пĕлетĕн, —

Чи ăслă ватă пек вĕсем.

Пуç тӳпинчи кăтри те паллă:

Ем-ешĕл ешерет вăрман.

Вăл, халăх калашле, хăлхаллă,

Кайса курмасăр, кам курман!

Ку тăрăхра çӳренĕ Пушкин,

Çапла чап кӳнĕ çак яла.

Çав витĕме хуплаймĕ юшкăн,

Шусан та вăхăт малалла.

Кур: Вăхăт пурттипе тĕпретнĕ

Паркри шап-шурă кермене.

Этем ăс-тăнĕ пур. Вăл çитнĕ,

Шăварнă пурнăç калчине.

Çапла, йăлт пулнă... Пуç таятăн

Чи хаклă ишĕк никĕсне.

Халь урăх вăй кунта, туятăн,

Кивви, ав, ларнă чикĕнсе.

Каç-каç кĕрсе çӳрет яш-кĕрĕм,

Вылять-кулать çак шăплăхра.

Мĕн чухлĕ тĕс те ешĕл тĕрĕ

Куратăн авалхи паркра!

Каç карчĕ чаршавне мăн йăлăмра,

Çӳл тӳпере çут çăлтăрсем çунаççĕ.

Канать, çыврать кăшт тайăпнă йăмра,

Ун айĕнче яш-кĕрĕмсем выляççĕ.

Ĕç хыççăн лăпкă, савăк каçсенче

Кунта аван-çке вăйă вылямашкăн,

Йăмра айне сĕвеннĕ сак çинче

Чун савнипе сăпайлăн калаçмашкăн.

Çĕр çул та, тен, ларать çав ват йăмра,

Çавах хитре, çавах кăтра туратлă.

Мĕн чул, мĕн чул-ши каччă-хĕр чунран

Ун айĕнче пĕрне-пĕри юратнă?

Эп те хĕре юратрăм çакăнта...

Хальччен чĕре нихçан савса курманччĕ.

Лаштра йăмра хумханчĕ те пăртак —

Ăшра асамлă туйăмсем вăранчĕç.

Пăхсам, пăхсам: йăмраллă ял çинче

Çут çăлтăрсем ялтăртатса çунаççĕ.

Ахальтен мар сӳнми телей çинчен

Яш-кĕрĕмсем хавасланса юрлаççĕ.

Калайман сăмаха калаймасăр,

Тен, эп кайăп сиртен уйрăлса.

Кӳрентернĕ пулсан, каçарсамăр:

Ĕмĕтсем ман пулсаччĕ таса.

Ĕмĕтсем ман пулсаччĕ çунатлă,

Çылăхсем, тен, тăлларĕç чуна.

Çĕр çинче паян кун кам сăваплă,

Кам пĕлет хаклама çут куна?

Чăннипе каласан, пурăнмарăм

Ăмсанса, вăрласа, кĕвĕçсе.

Пурпĕрех канăçа эп туймарăм,

Кунсем çийĕн чарланăн вĕçсе.

Хăш-пĕр чух сар кунсем хĕр аллийĕн

Ачашларĕç хура çӳçĕме.

Хура кун, курайман çын паллийĕ,

Сухаларĕ шап-шур питĕме.

Уйрăлас тăк сиртен уйрăлатăп

Тав туса, юратса, каçарса.

Чунăмпа сирĕнпех эп юлатăп,

Кирлĕ мар хухлеме хурланса.

Юлашки юррăма юрлаймарăм

Пӳрт тулли кĕреке пуçтарса.

Юрлама, тăвансем, юрататтăм,

Апла юрлăр мана асăнса.

Утса та çитеймĕн, тытса та чараймăн —

Юхаççĕ кунсем тинĕсе.

Унта çухалаççĕ тумламăн-тумламăн

Хумсем хушшинче хĕвĕшсе.

Тытса та чараймăн, чупса та çитеймĕн —

Вĕçеççĕ çулсем тӳпене.

Сӳнме-ши васкаççĕ хĕлхемĕн-хĕлхемĕн

Пин-пин çăлтăрсем хушшине.

Кунсем шав юхаççĕ, çулсем шав сӳнеççĕ,

Эп хам та хăна çĕр çинче.

Çухалăп е сӳнĕп элчелĕм çитсессĕн,

Ят юлĕ çынсен асĕнче.

Ĕç-хĕлĕм те юлĕ: йăмра, сад пахчи те,

Турпас пек çӳхе кĕнеке...

Ан мантăр мăнукăм, мăнукăн ачи те,

Асилтĕр мана кĕреке.

Тытса та чараймăн, вĕçсе те çитеймĕн —

Сӳнсе кĕлленеççĕ çулсем.

Эпир те каятпăр элчелĕ килсессĕн,

Юлаççĕ ятсем те ĕçсем.

Сăнран хĕре вунсакăр-вунтăхăрта теме пулать пулĕ. Вăл хăйĕн чипер пит-куçĕпĕ, яштака кĕлеткипе такама та тӳрех тыткăна илмелле. Анчах куçĕсем! Куçĕсем питĕ тунсăх вара, вĕсенче пурнăç илемĕ пачах курăнмасть.

Эпĕ хам ĕçсемпе инçетри хулана командировкăна кайма тухнăччĕ. Вакунра пирĕн вырăнсем юнашар лекрĕç. Çул вăрăм, пĕр-пĕринпе калаçмасăр пулмасть. Ман та хĕре хăйĕн тунсăх шухăшĕсенчен хăтарас килчĕ.

Чи малтан эпĕ ăна хампа пĕрле апатланма чĕнтĕм. Хăй мана выçă пек туйăнчĕ пулин те, вăл апата пĕр пĕрчĕ те тĕкĕнмерĕ. Анчах иккĕмĕш кунхине, вăл çăвара пĕр тĕпренчĕк те яманнине курсан, эпĕ ăна вăйпа тенĕ пекех татăк çăкăрпа какай тыттартăм.

Тепĕртакран хуллен калаçса кайрăмăр. Вăл Света ятлă иккен. Вунтăххăрта, икĕ çул каялла вăтам шкул пĕтернĕ. Ялах юлнă, библиотекарьте ĕçленĕ. Виçĕ кун каялла çеç-ха хăйне телейлĕ шутланă.

— Анчах халĕ манран телейсĕр çын та çук, — ăнсăртран хĕр йĕрсех ячĕ. — Пĕтерчĕç, пĕтерчĕç пурнăçа намăссăрсем.

Света, хăюлăх çитерсе, мана тăван ашшĕ вырăнне хунă пек каласа пама пуçларĕ.

— Пĕлтĕр хамăн савнине, Тольăна, салтака ăсатрăм. Кĕтсе илĕп тесех сăмах патăм. Ара, юратнă эпĕ ăна, унран хаклă çын та пулман. Шкулта та вунă çул хушши пĕр класрах вĕреннĕ-çке. Хăй те килĕштеретчĕ. Тăтăшах çырусем ярса тăратчĕ. Пĕри тепринчен кăмăллăрахчĕ.

Малалла

Курасси килет курманăн...

Пытармастăп, тупата,

Иртнĕ асап пек çеç манăн

Асра юлнă çăпата.

Кулăшла та, пурнăç майĕн

Халь вăл хаклă сувенир.

Пилĕк тенкĕ! Хаклама-и?

Намăсланăрччĕ эсир.

Пилĕк тенкĕ... Ман асапăн

Хакĕ ӳснĕ-çке апла.

Маншăн пултăр - пĕр пуса пар —

Тытас çук ăна алла.

Иртнинчен çеç кулас марччĕ.

Нуши пулнă-çке ун чух.

Çăпата çеç пĕр пасарччĕ,

Ним сутма-илме те çук.

Именмен ун чух, хаклашнă.

Чăттăр тенĕ нумайрах.

Унпала хĕлле кĕрт ашнă,

Тырă вырнă шăрăхра.

Вăрман ен чăвашĕ ăшă

Кăмака çинче ларман.

Тепĕр пасарччен вун мăшăр

Хуçса хунă сахалтан.

Ал тупанĕ хăпаратчĕ

Шĕшлĕпе хире-хире.

Пуç йăтми тăрмашмаллаччĕ —

Вăйă тивĕçмен пире.

Сивĕ-шăрăха пăхмасăр

Утмаллаччĕ пасара.

Ят тиветчĕ сутаймасăр

Каялла килсен вара.

Çăпата тесессĕн манăн

Чунăм çӳçенсе илет.

Малалла

Çуркунне тăри юрриллĕ,

Çуркунне çĕмĕрт çеçкиллĕ,

Вăратать чун-чĕрене.

Çуркунне юрату килĕ,

Савăк туйăмсем вăл пиллĕ, —

Чĕнĕ уйăх ытамне.

Юрату — вĕçсĕр ачашлăх,

Юрату — иксĕлми яшлăх, —

Вăл килес куна чĕнет.

Тутасен хĕру пылакĕ

Ĕмĕрте те пирĕн чакмĕ —

Вăй-хал парĕ çуркунне.

Шăнкăр-шăнкăр шыв сасси те,

Ăшă-ăшă çил касси те

Кĕвĕ евĕр илтĕнет.

Сар хĕре чечек паратăн,

Ыталатăн, чуптăватăн

Юратуллă çуркунне.

Сан çине пăхатăп эп!

Сăнупа эс хĕвел пек.

Çавăнпах та таврара

Эс пĕртен-пĕр хĕр вара.

Куллу — шăнкăр-шăнкăрав,

Тӳпери хĕвел шевли.

Эс пулсассăн умăмра

Кăмалăм ялан тулли.

Пĕр сăмах кала кăна

Йăлт уçса яран чуна:

Чĕвĕл-чĕвĕл чĕкеçсем

Кĕвĕленĕн туйăнать.

Йăлтăр хĕмлĕ куçусем —

Асампа таса илем.

Ыратсассăн та чĕре,

Эсĕ пур та — вăй кĕрет.

Тархаслатăп, Юратуçăм,

Ан кай пăрахса.

Эс пулсассăн, чунăм уçă,

Шухăшсем таса.

Эс упра мана ир-каçăн,

Усалтан упра.

Ăмсанса туссем пăхаççĕ

Шавлă вăйăра.

Юратуçăм, Юратуçăм,

Пурăн чĕрере.

Пĕрре савнă савăк тусăм

Пултăр ĕмĕре!