Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Сулхăн варкăш сапăр вăрмана

Тинсăх сапаларĕ ерипен.

Çулçă татăлать те тăкăнать.

Кĕр сап-сарĕ. Ĕннĕ витĕрех.

Çулçă витнĕ кĕлĕ — сакăлта.

Йĕкелсен пуш-пушă курланки.

Кĕркунне вăратнă кăмăлта

Пур салху та, пур пек хурлăнни.

Улăхра, варсенче ирĕн-каçăн

Илтейместĕн текех карăша,

Пахчара кайăксем юрламаççĕ, —

Васкасах ăсанаççĕ ăшша.

Çулçăсем çĕр çине тăкăнаççĕ, —

Çил сапать вĕсене тăтăшах...

Пĕлĕтсем таçталла тек шăваççĕ,

Час-часах сивĕ çумăр лӳшкет.

Хăшĕсем кӳренуллĕн калаççĕ:

«Кун пек чух ĕçлес кăмăл пĕтет».

Савнă тусăм, сана ман халь-хаççăн

Çакăн пек хуравлассăм килет:

Сан чунна хупласассăн салхулăх,

Уçăлма тух ем-ешĕл хире.

Мучисем те курман тырă-пулă

Кĕр калчи парнелесшĕн пире.

Хăвах калăн:

— Кичемлĕх, ан çулăх,

Савăк юрă янраттăр чĕре!

Вылять, ташлать çăп-çăмăл мамăк

Тĕтреллĕ сывлăш сăпкинче.

Шур кĕрĕклĕ хула урамĕ

Кăшт çӳçенет сив çил çинче.

Ӳкет юр...

Çыхрĕ парк шур явлăк,

Çул çийĕн — çăлтăрлă кавир,

Вăраннă май кĕрлевлĕн-шавлăн

Сăвва кĕресшĕн ĕçлĕ ир.

Умра çын хĕвĕшме пуçларĕ...

Сывлать вăй-халлăн пур кĕтес.

Ырми ĕçлетĕн, Шупашкарăм,

Реслубликă чĕри пек эс.

Вак çăлтăрсем çинче утатăп,

Манра — хуламăрăн таппи...

Кун-çул, ăçта эс пит васкатăн,

Тен, эп санран юлмастăп-и!

Хĕр пек хĕрелчĕ хĕл хĕвелĕ.

Вăл ылтăн шевлисем çине

Тирсе тухасшăн теветкеллĕн

Тăкăнакан юр çеçкине.

«Хĕвел, хĕвел! Часрах тухсамччĕ!» —

Ача кулать, хавасланать, —

Хăй амăшĕ илсе каятчĕ

Ирех ача садне ăна.

Мана çав пĕчĕкçĕ тĕпренчĕк

Мăн улăп евĕр туйăнать.

Алне сулать те вăл — именчĕк

Хĕвел тухать,

кун пуçланать.

Çăвать, çăвать тем тĕрлĕ çăлтăр,

Малалла

Çĕршыв тесессĕн, куç умне

Тухать сенкер тĕтреллĕ Атăл,

Хум, çапăнса çыран çумне,

Вылять, çăрттан пек, çăтăп-çатăл.

Шыв анĕ симĕс те кăвак,

Унта йăвашлăх та хаярлăх.

Иртет «Ракетă», ким шăвать...

Çилхеллĕ çил — çĕршер хыпарлă.

Ĕрĕхтерет ствноксене

Вольтсен хăвачĕ... Пыр та çулăх!

Çĕрлесенче ГЭС тăрăхне

Анса ларать хуркайăк çулĕ.

Çĕршыв тесессĕн, куç умне

Тухать уй-хир те ылтăн тырă.

Кулач шăршиллĕ çил хумне

Сывлатĕн та — чуна пит ырă.

Кӳпшек пучах пуçне таять,

Куçран пăхать хĕвел пек пĕрчĕ...

Йӳç тарлă ĕç каймасть сая, —

Тыр-пул ăсти ята-и çĕртĕ!

Куçкĕски пек тӳпе таса,

Хир хăй сăнне унта ӳкернĕ.

Вĕç-хĕрсĕр тинĕс... Шуйханса

Хумсем çӳреççĕ — çул çĕтернĕ.

Çĕршыв тесессĕн, куç умне

Тухать кăтра вăрман та улăх.

Ем-ешĕл чăрăшсен тумне

Хăй шывĕнче чӳхет çут кӳлĕ.

Чăваш юманĕ чапсăр мар,

Ларать пăхаттирле сатуррăн...

Çаран асамат пек чăпар,

Çава кĕми те йăвă курăк.

Малалла

Лутраях-та шĕшкĕ сарă мăйăр, —

Авса татаймасăр каç турăм;

Çак тăвансем патне, ай, килсессĕн,

Тухса каяймасăр каç турăм.

Тăванăм, тăванăм, мĕн тăвар? —

Мăйăр катса тĕш тăвар;

Тăванăм, тăванăм, мĕн тăвар? —

Ыталанса чуп тăвар. (Халăх юрри)

Çак юрра асăнсассăнах мана мăйăр татни аса килсе каять, ыт-тĕкел те çавах.

Кăçалхи пек кĕр йĕпе пулнăччĕ.

Кăçалхи пек мăйăр та нумай пулнăччĕ.

Шĕшкĕ тĕмĕнче мăйăр шап-шурă хăмла пек. Нумай пулать ĕнтĕ вăл, вăтăр çул ытла. Аннепе иксĕмĕр çур тыррине çынсенчен малтанрах вырса пĕтертĕмĕр те мăйăр татма пуçларăмăр.

Атте ыраш акатчĕ.

Эпир аннепе мăйăр татма каяттăмăр.

Пирĕн вăрман хамăр йĕтем (анкарти) хыçĕнчех, ялтан тухсан ана тăршшĕ анчах каймалла.

Хама пĕчĕк чух туртса çӳренĕ ача урапипе мăйăра кипкепе киле турттараттăмăр. Аннепе иксĕмĕр виç-тăват кунта пĕр пӳлме мăйăр татса тултараттăмăр. Мăйăрĕ сап-сарă, хăй тĕллĕнех шĕкĕлченет. Катса çиен те тĕшши тутлăччĕ, сарă çу пек. Кăçалхи мăйăр ун чухнехи пек тулăхлă пулмарĕ. Çынсем те, тăраниччен татса, мăйăра сая яраççĕ.

Малалла

Камантай¹ ăстаçă пулнă,

Кайăрпа² вăл килĕ тунă,

Çар çынни валли кăрал³,

Çĕр çынни валли — калак.

Хăй тата вăл пулнă каçмăк⁴,

Калама та çук капар⁵ :

Çинĕ ирсерен кăварчă⁶,

Çĕр улми яшки каçпа.

Камăр⁷ сăрт çине çӳренĕ

Кăрпăк⁸ кăпăшка чухне,

Каптăкскер⁹ куллен йĕрленĕ

Кахăрпа¹⁰ пăчăрсене.

Каскăн касмăка¹¹ хăратнă

Какăр çăварне хыпса,

(Кавалне¹² килте хăварнă

Йывăр çӳреме йăтса).

Пурнăçĕ каптак¹³ пулсан та

Хапаран¹⁴ тухса кайман,

Ăнсăртран куян тытсассăн

Нихăçан та каппайман.

Пит те уçă çурхи кунĕ.

Тĕнче тумĕ симĕс.

Урам тăрăх халăх хумĕ...

Тинĕс, тейĕн, тинĕс.

Ĕмĕрте кун пек пулманччĕ,

Лăпкă пулнă ялĕ.

Вăл паян çилпе хумханчĕ,

Çиçрĕ ун вăй-халĕ.

Параппан сасси ян кайрĕ,

Ун сасси пит уçă.

Ват йăмра савса пуç тайрĕ:

— Атя, — терĕм, — тусам.

Ват йăмран кунçулĕ иртнĕ,

Пирĕнпе пымарĕ.

Йăшнă вăл, ватти ун çитнĕ:

Çĕрнĕ ун тымарĕ.

Хум шавлать, шавлатăп эпĕ.

Хумăн шавĕ — юрă.

— Çĕнĕ ял сыв пултăр! — тетĕп.

Пурнăç пултăр ырă.

Хăш енчен килет ăш çилĕ?

Ма килмен вăл ĕлĕк?

Е паян эпир çĕн пиллĕ?

Е ку савăк телĕк?

Тĕлĕк мар, куçпах куратпăр:

Харăс-харăс утăн.

Юрăпа яла çуратпăр.

Ял хушши çап-çутă.

Вĕлкĕшет çилпе ялавĕ

Пур çĕрте те хĕрлĕн.

Паян ирĕк ĕç уявĕ.

Уяв пултăр вирлĕ.

Сар хĕвел кулать пит ăшшăн,

Кулли унăн савăк.

Чĕремре паян ман — яшăн —

Малалла

Ма пуç усрăн эс паян?

Ма апла? Мĕн пулчĕ?

Е манах та пуç таян?

Туту йӳççĕн кулчĕ.

Мана пуç нихçан ан тай.

Вăл ытла та уссăр.

Эс мана манса ан кай:

Усрарăн пĕр пуссăр.

Пилĕк çул вĕт, пилĕк çул

Сан патра тар юхрĕ.

Чĕрене хыт касрĕ чул,

Çамрăк халăм хухрĕ.

Ултава эп курнă-çке

Пĕрре мар, тен, пин те.

Ман ĕçпе эс пуйнă-çке.

Халь мана мĕн тивĕ?

Пăх, хĕр пек çӳлте кулать

Сар хĕвел йăвашшăн.

Ун çути пӳрте тулать,

Вăл мана лăпкасшăн.

Пунетей пек пултăр-ха

Паянхи кунра вăл.

Хуçаран кăшт култар-ха:

«Кирлĕ, тетĕр, çавă.»

Пилĕк çулшăн ĕç укçи

Эп санран ыйтатăп.

Халь пĕрлешнĕ пур çук çын.

Эп унта каятăп.

Ушкăнтан эс пит хăран.

Хăрама та кирлĕ.

Ну, кала-ха, мĕн тăран?

Е сăмах ман вирлĕ?

Чăн сăмах хаяр чăнах.

Кăмăла хуçтарĕ.

Мана тивĕç укçана

Пилĕк çулшăн пар эс.

Малалла

Тăсса ятăм купăса.

Янратас килет такмак.

Тăрăшар сукмак туса

Аслă çул çине тухма.

Лар, савниçĕм, çумма лар.

Сассу уçă — юрра яр.

Юрри кайтăр инçенех

Хамăр пурнăç çинченех.

Итлĕр халĕ яшшисем,

Тăна кĕрĕр ваттисем:

Парăр ал çĕн пурнăçа.

Иртсе кайĕ пур нуша.

Ĕлĕк илĕртнĕ эрех,

Куллен ĕмнĕ укçана.

Вăл кӳрет инкек пире,

Хăвалар-и çавана.

Халь телейлĕ эпĕр те.

Ӳсĕм пур ял-хулара.

Савăн, тусăм, хĕпĕрте:

Трактор чупĕ уй тавра.

Краççын çути тĕп пулĕ,

Электрицă çутăлĕ.

Хресченсен те кунçулĕ

Малтан мала утăмлĕ.

Йăран çинчи купăсти

Ӳсет лайăх шăварсан.

Пурнаç пирĕн, çĕр ăстин

Ăнĕ, çĕн çулпа кайсан.

Колхоза сивленине,

Аслă тесе калас çук.

Кайран хыçĕç ĕнсине

Эпĕр савăнăç курнă чух.

«Эпир кăнтăрла та суккăр». (Авт.)

Пахча енчи пӳрт çумĕнче, пӳрте перĕнсех, çамрăк хурăн ӳсет. Унран тăватă-пилĕк утăм айккинче, пахча варринерех, тата тепĕр хурăн. Йăрăс пӳллĕ, çав çулсенчех. Çĕр çинчи ьпти хурăнсенчен нимĕнпе те уйрăлса тăмаççĕ вĕсем. Ыттисем пекех шурă вулăллă. Вуллисем çинче хура паллăсем. Çумăр чух çулçисемпе çăтăлтатса лараççĕ. Çил чухне вара кашлаççĕ.

Çук иккен, çил чухне çак икĕ хурăн кашлаççĕ кăна мар. Вĕсемшĕн çил — юрату, пурăнăç. Çил пахча енчен пӳрт еннелле вернĕ чух, пӳрт çумĕнчи хурăн авăнаймасть. Ытти енчен хăть те ăçтан вĕртĕр, вăл авăнма пултарать. Çил пахча енчен пулсан авăнмасть. Ма тесен ăна пӳрт хӳтĕлет. Çапах та çил пахча енчен вĕрнине кăмăллать шурă хурăн. Ун пек чух вăл вуллине пӳрт çумне сĕвĕнтерсе тăрать. Тăрать вара такама кĕтнĕ пек тураттисемпе хăлаçланса. Тен, чăнах та кĕтет? Çапла, кĕтет! Çил пахча енчен вĕрнĕ чух, вăл савнă тусне кĕтет. Тепĕр хурăнĕ вара, ирĕкри, çил ăçталла çавăнталла сулăнать. Ăна нимĕн те кансĕрлемест. Ирĕкре ӳсет пулсан та, пурпĕрех çак хурăнăн пĕр еннелле кăна авăнас килет — пӳрт еннелле. Ма тесен, ун пек кун мĕн пĕчĕкрен пĕрле ӳссе çитĕннĕ савнийĕ патне авăнса çитме пулать-çке. Енчен те çил урăх енчен пулсан, иккĕшĕ те пĕр майлă авăннăран вĕсем тĕл пулаймаççĕ. Тунсăхлăн пĕрне-пĕри сăнама пултараççĕ кăна. Кĕтет вара ирĕкри хурăн ирĕн-каçăн пĕр кас çил те пулин килсе ăна çурт çумĕнчи тусĕ еннелле вĕрсе тайăлтарасса. Паян ак, вĕсен кĕтнĕ кунĕ. Çил пахча енчен!

Малалла