Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Хăйăра кукалет ырă ут,

Куçĕнче ун вылять чĕрĕ вут.

Ак утлантăм, вĕçтертĕм инçе

Кĕмĕл уйăх шупка çутинче.

Чул çинче хĕм кăларчĕ такан.

Амсанса пăхса юлчĕ такам.

Малалла вирхĕнет çилçунат,

Хăлхара шăхăрса çил çунать!

Аякра пурăнан тăвансем,

Таравăтлă кĕтсе илĕрсем!

Кирлĕ мар йӳç эрех, пыл-сăра,

Мĕн çитейĕ ыр кăмăлăра?

Епренчĕк¹ çук тăк питĕнче

Ерçӳллĕ, евеклĕ² кашни...

Телей тени вăл çĕр çинче

Вăй-халлă, сывлăхлă пулни.

Елпĕн³ ача вăл елпешке⁴,

Çунатсăр енлĕх⁵ кайăк пек,

Ачу сан еркĕн? Ан тирке,

Ĕçтер, çитер мĕн пуррине.

Ан епсĕрлен ытахальтен,

Ачу кăшт елпĕн пулнăран,

Этем пулса вăл çитĕнсен

Хăвна тăрантĕ ватăлсан.

— Иксĕлми, — тет, — ман вăй-хал, —

Какăрса илсе кахал,

Çавнашкал çав, çавнашкал

Сурăх евĕрлĕ вашкал,

Выçтаха⁶ эс ан вырхан⁷,

Хирĕç тăрасран сыхлан

Вак-тĕвекшĕн вĕчĕхсен,

Вăйăн-шайăн⁸ ĕçлесен,

Типĕ сурчăк сурăн та

Выçă-тутă пурăнăн,

Катемпи пек курăнăн.

Вăрттăн-хăрттăн савăшни —

Вăрă-хураха тухни,

Вăрçă-хăрçă çемьере —

Кашниех каять чире.

Вĕлтĕр-вĕлтĕр вĕлтĕрен

Вăштăр-вăштăр çил вĕрсен,

Вĕтелет кĕтмен çĕртен.

Асăрхан çав, хӳтĕлен.

Алтăк-кăлтăк⁹ урамра

Алчă-мăлчă¹⁰ яланах,

Явăнать анра-сухра¹¹,

Акăш-макăш савăнать.

Куçĕсем армак-чармак,

Тумĕ те авкум-шавкум¹²,

Анăш-тăнăша¹³ чарма,

Эх, никам та çук çав, çук.

Пуçĕнче — арпа-тĕрпе,

Ариш-пирĕш уткалать.

Иртĕхсе асса-тĕссе

Аскăн-тĕскĕн¹⁴ пурăнать.

Самани асар-писер,

Ампăс-тăмпăс¹⁵ та тискер,

Юп курас тесен чипер

Пурнăçа пĕлсе тинкер.

Асăрхамасăр, ампар хыçĕнчи вутă шаршанĕ хушшинче вырнаçнă сăпса йăвине аркатрăм.

Сăпса çăвăрĕ сĕр! сĕрлесе тухрĕ те ман çине агрессорла тинкерчĕ.

Тӳрех ăнлантăм — мирлĕ калаçу пулмасть.

Пĕр тăхтамасăр, эпĕ çывăхри хĕрлĕ хурлăхан айĕнчи темле пĕчĕк шăтăка чăмрăм.

Ак тамаша! Унта — хăйĕн пурнăçĕ йĕркипе рехетленсе пурăнакан калта куçа курăнса кайрĕ.

Эпĕ, хăранăскер, калта хӳринчен кап! ярса тытрăм.

Калта ман енне пуçне çавăрчĕ те хыттăн таккаса каларĕ:

— Сире çĕр çинче те апат çитмест-и, тĕпсĕр хырăмсем?

— Мĕ-ĕн? — теме ĕлкĕртĕм çеç, калта хӳрине ман алăра хăварчĕ те куçран çухалчĕ.

Кăравул!

Тулта — сăпсасем, малта — паллăмарлăх аптратать.

Шала кĕрсе тарас — йăви хама та пĕчĕк.

Пĕтрĕм!

Çут тĕнчери пурнăç вăчăри акă епле çыхăннă имĕш?!

Пĕчĕк çуралнăшăн каçарăр, тӳре-шарасем!

I

Эп йĕркесĕр кирпĕч купинче

çĕнĕ çурт хăпарнине куратăп.

Халь йăлтах вăл схемăсем çинче,

çук кунта халь

никĕсĕ те,

кран та.

Килĕç те фуфайкăллă хĕрсем,

кирпĕч сассипе пĕрлешĕ кулă,

юрă юлĕ никĕсе кĕрсе, никĕс

гранитран та çирĕп пулĕ.

Çăтĕç кантăксем сар хĕвеле,

стенасем хĕвелпеле сăрланĕç,

пулĕ ку,

шанатăп эп,

пĕлеп,

кирпĕч купинчен илем çуралĕ.

II

Шур çеçке çилпе вылянинче

эпĕ çимĕç ӳснине илтетĕп.

Çеçкесен шăрши улмасенче

сивĕре те пурăнĕ —

хĕлле те.

Çын тытмасăр тăрĕ, вăтанса,

умĕнчи улмапала киленĕ,

тăпраран вăл çитĕннĕ — таса,

тăпраран вăл пулнă пек — илемлĕ.

III

Пылчăкланнă хирсенче ыран

хăмăш пек çĕкленĕ тулă —

тутă.

IV

Чи хĕрӳ,

хаяр тавлашуран

туслăх та çуралĕ, юрату та.

Чипер, чипер пулса

эп те çӳреттĕм,

каçпа чараттăм çамрăк хĕрсене.

Сар шăпчăкпа чĕлхе тупма пĕлеттĕм,

тăсса ярсан хут купăс пĕрмине.

Кашни кунах хĕвел йăл кулмасан та —

çĕрле кураттăм Алтăр çăлтăра.

Тус-юлташсем ун чух нумайччĕ ман та,

хĕсместчĕ ним те вăйлă кăкăра.

Çунат саратчĕ ĕмĕтсен тĕллевĕ,

утаттăм çăмăл сарлака çулпа.

Çаран чечекĕ ăшшăн кулнă евĕр

кулаттăм эп те кĕмĕл кулăпа.

Сӳнет çут çăлтăр —

вăхăчĕ çитсессĕн,

типет çăл куçĕ — çухатса шывне.

Хам яшлăха каçпа аса илсессĕн,

чун ыратать хĕвеллĕ ирхине.

Чипер, чипер пулса текех иртеймĕп,

сӳнет куç вăйĕн çулăмĕ хуллен.

Ман купăса та шăпчăк тек илтеймĕ,

илтсен те калĕ: «Ватăлчĕ иккен...»

Тĕнче хуçи — хĕвел васкать каç еннелле,

Ман питĕм-куçăма лăпкать ачаш шевле.

Темскершĕн ăнсăртран вут тиврĕ ăс-пуçа —

Çунатсăр кайăкла çухатрăм тăнăçа.

Кăваррăн тĕлкĕшет эп пăхнă анăç ен,

Сăнанăн туйăнать вăл хăй те халь мана.

Темле ăнланма çук вăй пулчĕ-ши ку, тен, —

Туятăп лайăхах ӳт-пĕвĕмпе çакна.

Йĕпхӳллĕ, тĕссĕр кун килет-шим-ха ыран,

Е маншăнах юри чĕтренĕ-ши тĕнче? —

Пĕлеймĕп калама: пĕрре — сăмах çукран,

Тепре тесен вара, эп — çӳп вăй умĕнче.

Çук-çук, шухăшăмра ӳсет тем урăххи:

Сӳнсе пыран çак кун мĕн чухлĕ çепĕçрех.

Ăна «сыв пул» тенин çавăн чухлех пахи —

«Сыв пул эс, юрату юрри» тесси пекрех.

Куç умĕнчех вара тăратăн эс, чунри,

Анчах та сывлăша алпа тытаймăн çав.

Салхуллă тӳпене итлетĕп, чун чури,

Тупатăп-и тесе çухатнă тăнăçа.

Тусем-сăртсем хыçне хĕвел хӳми ӳкет...

Тавралăха хуллен каç чатăрĕ хуплать...

Пĕри кунтах пĕччен урамсемпе сĕнккет —

Тепри таçта, лере ахăлтатса кулать.

Эп ăнланмастăп çак лăпкăлăха...

Тăп-тăрă, витĕр уçă шăплăха

Ӳт-пĕвĕмпе эп ĕненместĕп темшĕн.

Санран-ши пĕр сăмах та илтейменшĕн

Хура каçа тăнлать, тăнлать хăлха?

Мĕн илтĕп? Шăнкăрав-и шăнкăравлĕ

Йĕс сассипе çурхи кунсем çинчен,

Е сӳрĕк кулă çурăм хыçĕнчен

Чĕре патне çити кĕрсе пăралĕ?

Çакна пуласлăх пытармасăр калĕ.

Эп хатĕр. Эп тăп-тăрă, сивĕ халĕ.

Тен, сивĕрех илтес сăмахсенчен...

Атăл. Ку айкки сăрт, леш айкки тӳрем.

Атăл сарăлса юхать. Кашински пăрахут Куславккаран Хусаналла анать.

Пăрахут çинче аялти хутра пĕр сăхманлă чăваш çăмарта ещĕкĕсем çине таянса тăрать. Шурă хутаç çакнă вăл. Хутаççи çумне пĕр мăшăр çĕнĕ çăпата çыхнă. Урине шурă чăлха тăхăннă, кивĕрех çăпата сырнă. Чăвашăн хăрах куçĕ пăсăк, хĕрелсе кайнă. Те Хусана, те Самара ĕç шырама каяканскер вăл.

Çак чăваш патĕнчех таса тумланнă вырăссем сĕтел хушшинче чей ĕçсе лараççĕ.

* * *

Пĕри, хуçа-прикащăк майлăскер, чăваша:

— Ваççиль Иванч, лапти протавать Касань пошел, хитрый чулавек ты, касански купца хочешь опмануть, Ковалински пасар лапти не хочешь протавать. Ваççиль Иванч, почем лапти? — тесе темтепĕр каласа тек тăрăхлать çак чăваша.

Чăвашĕ итлесе тăчĕ-тăчĕ те ним чĕнмесĕр вырăссем патĕнчен кайса аяккарах, пăрахут машинĕ патне, пулă пички çине, кайса ларчĕ.

Ĕлĕк пăрахутсемпе е чугун çулпа çӳренĕ чух чăваша йĕкĕлтесе хурлантарнине кам курман пуль?

«Российский гражданин, Чуксарский дворянин, лыко да мочало, начинай сначала; Чуксар корот — всем коротам корот», — тесе кулатчĕç чăвашран патша, дворянсен, пуянсен, пупсен саманинче.

Малалла