Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Хуллен кун-çул иртет иккен.

Тата нумай-ши курасси?

Иртни çинчен, хальхи çинчен

Шутлаттарать-çке чан сасси.

Чан сасси — чун сасси,

Чан сасси — чĕре сасси,

Чан сасси — чиркӳ сасси,

Чан сасси — Турă сасси.

Илемлĕ, ирĕк çут тĕнче,

Кашнин килет пурăнасси.

Анне çинчен, атте çинчен

Асилтерет-çке чан сасси.

Чан сасси — анне сасси,

Чан сасси — атте сасси,

Чан сасси — тăван сасси,

Чан сасси — юн сасси.

Пурнан кунта çын пек пулма,

Вилнисене асра тытма,

Чĕррисене сума сума

Пире хушать-çке чан сасси.

Чан сасси — чун сасси,

Чан сасси — юн сасси,

Чан сасси — чиркӳ сасси,

Чан сасси — Турă сасси.

14.11.42. Ĕнер каçхине ăмăрткайăк-минăперевçĕсенчен хампа пĕрле çичĕ çын суйласа илтĕм те малти рете, фронт чикки тăрăх 12 километр кайса, Ермолаев Ваняна улăштартăм. Шутник «артист» Павлов çул çинче снаряд çапса салатнă кĕсрен хăрах енчи аяк пĕрчисене пĕтĕмпех йăтса çитерчĕ, паян кунĕпе аш пĕçереççĕ. Ездовой Сибряев мана та темле çур така пуçĕ, пĕр котелок çăнăх пачĕ. Белотангин Мишăна, хамăн чи юратнă боецăма, пĕçерме хушрăм. Лайăх апат пулчĕ!

...Эпир Дон шывĕ урлă ноябрĕн 6-мĕшĕнче çĕрле каçсаттăмăр. 7-мĕшĕнче тĕнче тĕлĕнмелле вăрçă уçăласса кĕтрĕмĕр, анчах çав вăрçă ыранпа тепĕр кун пуçланмалла, терĕç.

— Çав пулас çапăçу стратеги енĕпе çех мар, политика тĕлĕшĕпе те тĕнчери лару-тăрăва ăнран ямалла, — терĕ полк командирĕ капитан Кухаренко. (Сăмах майĕпе: полк комиссарĕ Панченко юлташ ман çинчен ăна нумай каласа панă. Эпĕ унпа калаçмалла та пулнă, анчах, тем мурне, вăхăт тупайман вара!) Чăнах та çак ыранхи вăрçăра пĕр секунд хушшинче темиçе пин орудирен кăна мар, пĕтĕм хĕçпăшалран пĕр залпла персе ярса çĕре кисрентермелле, унтан темиçе минут хушши пĕр тăтăш персе, пĕтĕм çĕре чĕтретсе тăмалла! Мĕн пулать ĕнтĕ, сывă тухса пули, çук-и.

Малалла

Патша янрал çаррине

Авал илнĕ салтака

Рабочипе хресчене

Ирĕклĕ мар, чĕр-çилам.

Хепхепĕлсем, унтерсем,

Ахвицерĕ-янралсем

Тапкă-çупкă çитернĕ,

Ним маршăнах вырттарса,

Ӳпне-питне çавăрса,

Шомполпала, хулăпа

Салтаксене çаптарнă

Патша улпут çарĕнче.

Служби срукĕ хăш чухне —

Çирĕм пилĕк çул таран —

Тăсăлнă çав çур ĕмĕр,

Аллă çула çитсен тин

Янă калла службăран.

Çавăнпала салтакран

Калла киле килекен

Питĕ сайра пулнă вăл.

Хĕненипе хĕнлĕхе

Тӳсеймесĕр, нумайĕш

Çапла патша çарĕнче

Пĕтнĕ ĕлĕк салтаксем.

Кулак, хуçа ачисем,

Капиталист таврашĕ

Кайман салтак службине —

Кучченеçпе, укçапа

Вĕсем юлнă салтакран

Тăлăх турат-чухăна,

Рабочие, батрака

Илнĕ ĕлĕк салтака

Çав асапа кăтартма.

Салтак ачи, тарăхса,

Вара çапла юрланă:

«Атăл урлă каçмăттăм —

Ким каçарчĕ, мĕн тăвас?!

Эп салтака каймăттăм —

Улпут илчĕ, мĕн тăвас?!

Алкумĕнчи сăрлă юпа,

Малалла

Ĕлĕк нумай макăрнă

Анне чĕчĕ паман чух.

Халĕ мĕншĕн макăрас,

Пурнăç хамăр алра чух?

Авал нумай хурланнă

Патша йĕрки хĕснĕ чух,

Халĕ мĕншĕн хурланас,

Ĕç халăхĕ малта чух?

Ма каяс мар вăрмана

Хурăн çырли татмашкăн?

Ма килес мар ку яла

Тăвансене курмашкăн?

Ма кĕрес мар вăрмана

Хăмла çырли çимешкĕн?

Ма кĕрес мар коммуна

Ырă пурнăç курмашкăн?

Çилленме мар, вăрçма мар,

Хурлантарас шутпа мар,

Этем ывăл-хĕрсене

Хĕрхенсе-çке ман сăмах,

Шмакка кĕпçи сыпăкле

Аялтан та çӳлелле

Çапла пырать сыпăнса.

Шыв хĕрринче ӳсекен

Вăрăм шмакка кӳпçине

Ӳснĕçемĕн вĕçĕнче

Шур чечеке лартăрччĕ,

Иртен-çӳрен çынсене

Ырă шăршă пултăрччĕ,

Юр айĕнчен тухакан

Кĕрен чечек çеçпĕл пек

Тутлă шăршă сартăрччĕ.

Манашкалли ĕлĕк чух

Хăрăк-харăк пулнă çын

Путмар çинчен маларах

Хисеплĕрех вырăна

Иртсе курни пулайман.

Хисеп тенĕ сăмаха

Мĕн ачаран çитĕнсе,

Турпа патша пуçлăх чух

Ар пуличчен пурăнса

Çав каланă хисепе

Ман адреспа никам та

Ман хăлхана ун чухне,

Янăралсем пуç чухне,

Çирĕм çичче çитсе те,

Тем чул хурлăх тӳссе те,

Писмепеле пулин те

Ман хăлхана илтĕнсе

Савăнтарман кăмăла.

Эпĕ орден илеймен,

Ĕç халăхĕ умĕнче

Сан хисепе çитеймен,

Ĕçе сан чул ĕçлеймен.

Мухтанатăп эп çавах

Малалла

Вăрман — ем-ешĕл тумлă тинĕс,

Ма хумханан, мĕн шухăшлан?

Туму çинче — вылять çĕр пин тĕс,

Чĕлхӳ çинче — пин юрă сан.

Чăн улăпсем пек, юнашаррăн

Çĕкленнĕ юмансем парка.

Эс калăн, салтакла патваррăн

Вĕсем строя-шим тăнă кар?

Раççей вăрманĕ! Эс ахаль-и

Сывлатăн ассăн хушăран?

Хул-çурăму сурать сан халĕ, —

Пит сусăр юлтăн вăрçăран.

Етре е бомба уламан-и

Кунта çурас пек хăлхана:

Вут-çулăм, тĕтĕм явăнман-и

Кĕл хупламан-и тăпрана!

Е йывăç юлнă пĕр туратсăр,

Урасăр-алăсăр çынла;

Е кăмрăкланнă тайăлмасăр,

Е ӳкнĕ паттăр салтакла.

Фашист эшкерĕ пит алхаснă,

Йăлт пĕтерсе тăкас тесе,

Вăл шелсĕр вилĕм вучĕ янă

Ем-ешĕл тумлă кĕтесе.

Халь кам-ши шутласа кăларĕ

Мĕн чул юман çухалнине?

Чĕр вулăрах тупатпăр мар-и

Паян та тимĕр ларнине!

...Яш-кĕрĕм евĕр, юнашаррăн

Ӳсеççĕ ешĕл йывăçсем.

Утаççĕ пек стройпа патваррăн

Малалла

(Вăрçă уйĕнчен)

Хисеплĕ юлташсем! Çак çырăва сиртен хаçат çине пичетлесе кăларма ыйтатăп. Мĕншĕн тесен кунта, пĕр чарăнми тупăсем кĕрлесе тăракан çĕрте, çуралса ӳснĕ республикăран таçта инçетре, пуçа вĕçсĕр шухăшсем килсе тухаççĕ, вĕсем пĕрин хыççăн тепри килсе иртеççĕ...

...Эпир Сталинград облаçне, Буканово станицăна, çитрĕмĕр. Ытарма çук станица! Вăл Дон шывĕ хĕрринчен сакăр çухрăмра. Кунта нимĕçсем кĕреймен. Кунта нимĕçсем никама та çаратайман, çакса та вĕлереймен. Кунтан ушкăнĕ-ушкăнĕпе тыткăна лекнĕ итальянецсемпе румынсем çеç иртнĕ, вĕсем хушшинче хăйсен «тусĕсене» пулеметпа сыхласа çапăçтаракан нимĕçсем пулнă... Пирĕн штаб Шолохов арăмĕн ашшĕ çуртĕнче, Шолохов çак станицăран «туха та пĕлмен», пулă тытнă вăл, сунара çӳренĕ. «Лăпкă Донăн» тăваттăмĕш кĕнекине çырса пĕтерсен, вăл хăйĕн геройĕсене, казаксене, Мускава илсе кайнăччĕ. Вĕсем унта казаксен халăх юрри-сăввисене, ташши-кĕввисене кăтартса пĕтĕм Мускава тĕлĕнтернĕччĕ. Çав ушкăнпа пĕрле Мускава кайнă казачка Ксения Харитоновна Морскова¹ Шолохов çинчен каласа парать. «Лайăх писатель, — тет вăл, — тата лайăх депутат. Ун патне çын мĕнле ыйтупа пырсан та кăмăлне туймасăр таврăнман. Укçа çук пулсан — укçа парать вăл, эхер те мĕнле жалоба пулсан, çав жалобăна пурнăçа кĕртме пулăшать».

Малалла

Раççейĕм, эсĕ ман çĕршывăм!

Мана ӳстертĕн пĕчĕкрен.

Эс сывăран — ялан эп сывă,

Эс вăйлăран — хастар чĕрем.

Раççейĕм, эсĕ ман çĕршывăм!

Сывлатăп эп пĕр пек санпа.

Кунта эп чи телейлĕ ывăл,

Кунта кун-çулăмпа шăпам.

Раççейĕм, эсĕ ман çĕршывăм!

Чапна çĕклерĕн тӳпене...

Пĕр сан çинчен эп юрă хывăп,

Сана парнелĕп чĕрене.

Хапхаран та кĕтĕм — тайăлтăм,

Алăкран та кĕтĕм — тайăлтăм,

Пуян çын кăмăль çемĕçмерĕ,

Пуçăма тайни килĕшмерĕ...

Ники-ники хут купăс —

Пуян çынсем патĕнче;

Тăрăс-тăрăс сикни те —

Куштан этем килĕнче...

Мăрăк-мăрăк кушакки,

Мекек-мекек качаки,

Шăри-шари выç ачи —

Пурте мĕскĕн патĕнче...

Ана-çаран — тикĕсси,

Тыр-пул тăпри — мымалли,

Хăртнă-хăртнă çĕр-шывĕ —

Пурте куштан аллинче.

Ана урлă улт шырлан,

Ана тăрăх çич шырлан,

Сăртлă, чуллă тĕмеске —

Пурте мĕскĕн анисем...

Тăнлă-тăнлă этемсем —

Ăслă-хаклă куштансем

Йăпăлтиллĕ сăмахла,

Чĕлĕм ăшлĕх тапакла,

Ик-виç стакан эрехле,

Чее-суя элекле,

Карланкишĕн кастарса,

Карма çăвар — кустирек,

Пуян майлă çаптарса,

Чухăнсене хур туса,

Ялан вĕрнĕ йытă пек…

Пуян çынна пăхăнса,

Вăл хушнине итлесе,

Урлă-пирлĕ сăх сăхса,

Пупа турă ячĕпе,

Хăмла-ăсла сĕтекпе,

Малалла

Сармантейĕн сар чăххи

Сар çăмарта тунă та

Кăтиклесе йăвинчен

Анса кайнă таçталла,

Вара шăши пынă та

Сарă чăхăн çăмартине

Çапса ватнă хӳрипе.

Халĕ ĕнтĕ çавăншăн

Сар чăххи те какалать,

Сармантей те йĕрет, тет.

Чăваш чăххи, килти чăх,

Сармантейĕн сар чăххи,

Пулнă пуль çав пĕчĕккĕ.

Сар çăмарти пысăк мар,

Хуппи çӳхе пулнă пуль.

Савнă мучи, Сармантей,

Пĕр çăмарта ваннăшăн

Ан куллянсам эс текех.

Хăв хуйхуна пусарма

Виандот-и, плимутрок —

Шултра чăхă туян-ха.

Какалатăр виандот,

Кăтиклетĕр плимутрок.

Вĕтĕ чăхăн çăмарти,

Сарă чăхăн пулин те,

Кирепеле тайтарсан

Туртать вăтăр-хĕрĕх грамм.

Виандотăн çăмарти

Кирепеле виçсессĕн

Çитмĕл пилĕк грамм туртать.