Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Эп мĕнле-ши сансăр пурăннă, хĕр-тусăм,

Халĕ эпĕ сансăр хам та хам пек мар.

Куçунта хĕм çиçрĕ — чĕртрĕ вĕри туйăм:

Чунăма йăлт хыпрĕ тунсăх та кăвар.

Кунĕ те хĕвеллĕ манпала чух эсĕ,

Чи телейлĕ çын эп эсĕ манпа чух.

Сансăр эп хĕвелсĕр, сансăр эп телейсĕр,

Мăшăрсăр текерлĕк — сансăр манăн чун.

Пин ахах тăратăн калаçма пĕрре çеç,

Пин ахах сĕнместĕп — пулĕ вăл сахал.

Пур ултавсăр чунăм, пур вĕри чĕреçĕм,

Хамăн мĕн пурри йăлт халь сана халал.

Ырă кун хĕвелĕ, ирхи шуçăм сăрĕ,

Хĕрлĕ мăкăнь сăнĕ ӳкнĕ сан сăнна.

Тĕрĕслĕх, тасалăх, çамрăклăх сăнарĕ,

Сывлăш пек, çĕршыв пек кирлĕ эс мана.

I

Ваттисем вилсе пыраççĕ, вĕсем вырăнне ачасем çуралаççĕ, ӳссе çитĕнсен — каччăсем авланаççĕ, хĕрĕсем качча каяççĕ. Çапла вăл пурнăç. Урам тăрăх çарран чупса çӳренине, тусĕсемпе пуканелле вылянине Ульккаç паянхи пек астăвать. Çамрăк ĕмĕр — савăнăçлă вăхăт ма çав тери час иртет-ши вăл? Пиччĕшĕ авланнă чухне Ульккаç 15 те тултарман. Туйне пит вăйлă туса ирттерчĕç. Унтанпа çак иртнĕ виçĕ çул хушшинче Ульккаç хĕр пулса çитрĕ. Иртнĕ эрнере ăна кӳршĕ ялти Карачăм ывăлне Миккулкана килĕшрĕç. Икĕ çул аслăрах вăл Ульккаçран, хитре те, ăслă та теççĕ, анчах амăшĕ усал. Епле пулсан та ĕнтĕ Ульккаç каймастăп тесе татса калаймарĕ. Миккулка çине куç хӳрипе вăтанкаласа пăхса илчĕ те пичĕ пĕçерсе кайнипе пуçне лаш усса «сирĕн сăмахран иртейместĕп, кирек те мĕнле тăвăр» тесе йăвашшăн каласа хучĕ юратнă ашшĕпе амăшне. Çамрăк чĕри сиксе тухас пек тапать, вĕри юн çанçурăмне йĕппе чикнĕ пек чиккелет. Çав вăхăтра амăшĕ ăна «ан кай, кăçаллăха тăр» тесен, вăл ăна хирĕç кăшкăрса пăрахма хатĕр. Ульккаçшăн Миккулка пек хитре ача таврара та çук. Пăхăр-ха унăн ункă пек явăнса тăракан сарă кăтрисене, пăхăр-ха унăн кулса тăракан сенкер куçĕсене, унăн килĕшӳллĕ сăн-питне, кам тиркеме пултарĕ ăна?

Малалла

Атăл ен — ман ен, Чăваш ен — ман кил,

Сывă-и, ял-йыш, ытарми пускил?

Паллама та çук чăн сире паян, —

Çамрăк йыш хушса ӳснĕ эс пуян.

Ыр ял-йыш, салам, ыр пускил, салам,

Умăрта тăрса пуçăма таям.

Аллăмра — курка, куркара — сăра,

Пуç таяр, тăван, çăкăр-тăвара.

Çĕнĕ кас, урам, çӳллĕ чул çуртсем,

Тавралла-тавра — куç тулли илем.

Ташлаттар, кĕсле, юрлаттар, гитар —

Аслă ял вăййи çĕмĕрлет хастар.

Ал тунисенче — ал сехет çути,

Карăш пек автать пушмакки-атти.

Ятлă яшăмсем, чăн пике-хĕрсем,

Чăн, сире курсан савăнать чĕрем.

Юратсассăн çут тĕнче епле хитре,

Вылянать-çке ăшă кулă сăн-питре.

Варкăш çил те сан аллу пек туйăнать,

Çӳл тӳпе те сан кĕлӳ пек курăнать.

Юратсассăн пурăнас, ĕçлес килет,

Çутă ĕмĕт çĕн вăйпа чуна çĕклет.

Асăмра та, шухăшра та эс кăна,

Ир те каç умра куратăп пĕр сана.

Юратсассăн юрлама пуçлать тĕнче,

Телей çăлтăрĕ çиçсе чĕнет инçе.

Çепĕç, ăшă туйăм пирĕн чĕрере

Сивĕнми хĕрӳ упрантăр ĕмĕрех?

— Юрату кăварĕ чĕрере

Хĕм сапать-ши ĕмĕр-ĕмĕрех,

Пытармасăр каласам, пичче?

— Ыйт-ха, — терĕ, — аслăраххинчен.

— Юрату кăварĕ чĕрере

Вутланать-ши ĕмĕр-ĕмĕрех? —

Кăсăклантăм вăй питти çынран.

— Ыйт-ха, тусăм, — терĕ, — ватăран.

— Юрату кăварĕ чĕрере

Иксĕлмест-ши ĕмĕр-ĕмĕрех? —

Ыйтрăм мучирен эп пуç тайса.

— Ыйт-ха, — тет, — ял пуç патне кайса.

— Шур сухал, камран ыйтса пĕлес:

Юрату пĕтет-и е пĕтмест?

— Ыйт-ха, — терĕ, — кайăк-кĕшĕкрен,

Йывăç-курăкран та чечекрен,

Таврари мĕнпур чĕрчунсенчен,

Пĕр хурав эс илтĕн вĕсенчен:

— Пурнăç пур чухне çак çĕр çинче

Юрату сӳнмест чĕресенче!

(Юрă)

Йалтăр-йăлтăр хумсем килнĕçемĕн

Пирĕн кимĕ пĕччен чӳхенет.

Кĕсле-купăс, янрат çĕнĕ çемĕ,

Атăл тăрăх салат инçене.

Каçсерен хамăр ял хĕр упраçĕ

Вăйăра юрласа савăнать,

Мăшăрсем кимĕпе ярăнаççĕ,

Манăн çеç эс çукран ăш çунать.

Инçетре эсĕ, ман ăмăрт кайăк,

Тинĕсрен-тинĕсе ярăнан.

Асилен-ши шывра ишнĕ майăн

Ăнсăртран та пулин эс мана?

Час эпир тăрăшса пĕвелетпĕр

Шупашкар патĕнче Атăла,

Тантăшсем сана пурте кĕтетпĕр

Караппа килессе каялла.

Ывăлăма — Лĕвăна

I

X. ятлă больницăри N-лĕ палатăна икĕ çамрăка илсе кĕчĕç. Вĕсене пĕтĕмпех шап-шурă бинтсемпе чĕркесе пĕтернĕрен кам иккенне палласа илме те йывăр. Палатăра ним сас-чĕвĕ те илтĕнмест. Хутран-ситрен бинтланă çамрăксем вăрăммăн йынăшса илни çеç ку пӳлĕмре такам пуррине пĕлтерет. Вара, те вĕсен сассине пула, тен унсăрах-и, алăк ерипен уçăлать те, унта шап-шурă лĕпĕш пек тумланнă кăмăллă сестрасем кĕрсе тăраççĕ. Вĕсем, шăппăн темскер пăшăлтатса илсе, епле кĕнĕ çаплах тухса каяççĕ. Бинтланă çамрăксен ури вĕçне, тимĕр кровать çумне, пĕринне — Григорий Архипов, тепĕринне Хамет Тураев тесе çырса хунă. Вĕсем кунта виççĕмĕш кун выртаççĕ ĕнтĕ.

Пĕрре çапла Григорий хăйне çав тери çăмăллăн туйса илчĕ. Калăн, унăн нимĕн те ыратмасть; калăн, вал ахаль çех канса выртать. Хăш чухне сывмар çыннăн кирек камăн та çавăн пек вăхăтсем пулса иртеççĕ. Те самайлана пуçланипе вара, те урăх сăлтавпа, ун çинчен Пайраш тухтăр тĕплĕн каласа парĕ, эпĕ урăххи çинчен каласшăн. Шăпах çакăн пек самантра Григорий пуçне темле шухăшсем пырса тулчĕç. Вал хăйĕн вăхăтлăха уйрăлса юлнă çамрăк арăмĕ çинчен шухăшлама тытăнчĕ. Çапла ĕнтĕ вăл юрату тени, вилес умĕн те канăç памасть çынна. Мĕн юлашки сывлăш тухса кайичченех асра, юлашки сывлăш тухсан — пĕтрĕ вара. Ун чух сана нимле юрату та кирлĕ мар. Тĕнче кăна илемне çухатмасть. Çавах ялкăшать хăвел; уйăх та садра пытаннă хĕрпе качча çулçăсем витер сăнать, шăпчăк та çавах юрлать. Юрату та ĕмĕр сӳнмест...

Малалла

Мекек-мекек качака

Çуллен хĕсĕр çӳресен,

Мĕне кирлĕ качака?

Çыруç тавраш поэтсем

Уссăр сăмах çырсассăн,

Кама кирлĕ çавăсем?

Тиллит-тиллит Микулай

Ашшĕ пуçне çавăрать:

— Атте, мана çак укçапа

Лартса пар-ха шурă пӳрт,

Шурă пӳртĕн чăн тӳпине

Шăнкăрч йăви лартса пар.

Тиллит-тиллит Микулайăн

Икĕ тенкĕ укçи пур

Куллен-кунах ашшĕне вăл

Йĕре-йĕре тилмĕрет:

— Атте, мана çак укçапа

Ула тиха илсе пар,

Вăл тихана тăхăнтарма

Йĕс укаллă йĕвен ил.

Вăл тихапа çӳремешкĕн

Йĕс кускăчлă çатан ил…

Аттем тек çук, тиврĕ уйрăлма —

Çухатрăм çывăх çыннăма.

Ах, мĕншĕн-ши кун-çул, шăпа

Амантрĕ манăн чунăма.

Эп паянччен хуйхă пĕлмен,

Çак инкеке нихçан кĕтмен.

Сиксе вăл тухрĕ ăнсăртран,

Çапса вăл хуçрĕ ураран.

Атте тесен куç шывланать,

Куçа хура чаршав хуплать.

Тĕнче сĕм тĕттĕм курăнать,

Атте куç умĕнчех тăрать.

Аттеçĕм çук, вăл чĕрĕ мар —

Ăна халь ним те кирлĕ мар.

Чĕри тапмасть, вăл хускалмасть,

Манпа та тек калаçаймасть.

Аттеçĕм, эс ман чĕрере —

Ятна эп манмăп ĕмĕрне.

Чунрах упратăп сăнарна,

Асрах тытатăп халапна.