Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ĕçчен пыл хурчĕ ман пуласчĕ,

Вĕçесчĕ анлă улăха.

Тăван сăмах пылне пухасчĕ,

Ăна парасчĕ халăха.

Анчах пыл хурчĕ эп пулаймăп

Чĕнет пулсассăн та чечек.

Чăваш пулса юласчĕ манăн

Хам анне пек, хам атте пек.

(пунăçĕпе пултарулăхĕ)

Илья Ефимович Ефимов (Тăхти) 1889 çулхи авăн уйăхĕн 4-мĕшĕнче халĕ Чăваш Республикин Тăвай районне кĕрекен Нӳшкасси (Çĕн Эльпуç) ялĕнче çуралнă. 1897 çулта Эльпуçĕнчи прихут шкулне вĕренме кĕрет, тепĕр çултан хăйсен ялĕнче уçăлнă пуçламăш шкула куçать. 1899-1903 çулсенче пулас çыравçă Сĕве хулинчи мăнастир шкулĕнче, 1903-1908 çулсенче Хусанти учительсем хатĕрлекен семинарире вĕренет. Кайран 1914 çулччен Тавăтри земство шкулĕнче (халĕ Чăваш Республикин Элĕк районне кĕрет), тепĕр вĕренӳ çулĕ Превозное ялĕнчи училищере (халĕ Удмурт Республикин Сарапул районне кĕрет) вĕрентсе пурăнать. 1915 çулта ăна вăрçа илсе каяççĕ. Пĕр хушă Епхӳри тĕн семинарийĕнче ăс пухать, Г. Комиссаровпа пĕрле Чăваш наци ушкăнне йĕркелес ĕçре тăрăшать. 1918-1919 çулсенче Шăхранти (хальхи Канаш хулинчи) учительсен семинарийĕнчи кăтартуллă шкулта, 1919-1922 çулсенче Мускаври çут ĕç комиссариачĕн инспекторĕнче, 1922-1924 çулсенче ача çурчĕн пуçлăхĕнче ĕçлет. 1924 çулхи чӳк уйăхĕнче çыравçă В.Брюсов ячĕллĕ Литературăпа художествăсен аслă институчĕн студенчĕ пулса тăрать, тепĕр çултан Мускаври Пĕрремĕш патшалăх университечĕн этнологи факультечĕн литература уйрăмне вĕренме куçать, унта 1928 çулччен ăс пухать. Аслă пĕлӳ илнĕ хыççăн И.Тăхти Шупашкара таврăнать, Чăваш тĕп педтехникумĕнче чăваш чĕлхипе литературине вĕрентме пуçлать. Ӳпке чирĕпе аптраканскере тепĕр виçĕ çултан инвалида кăлараççĕ. Нумай вăхăт чирлесе пурăннă хыççăн 1938 çулхи нарăсăн 22-мĕшĕнче И.Тăхти Шупашкар больницинче вилсе каять.

Малалла

Акăш пурăнасшăнччĕ, —

акăша вĕлерчĕç,

çунатне вăл усрĕ,

ӳкрĕ шыв çине.

Хурăн ешересшĕнччĕ, —

хурăна тӳнтерчĕç,

пăчăкă вакларĕ

унăн вуллине.

Çын телей курасшăнччĕ, —

çук, телей пулмарĕ,

пăрăнчĕ телейĕ

унăн умĕнчен.

Ма тесен вăл айăплă:

акăш пурнаймарĕ,

хурăн ӳсеймерĕ...

Юлчĕ çын пĕччен...

Çуркунне сукмакĕпе утатăп,

ирĕк те чечен

ирхи тĕнче.

Савăнатăп,

пурнăçа саватăп

çуркунне пурришĕн çĕр çинче.

Çăлтăрсен çут кĕмĕлне пухатăп,

шăпчăксем юрлаççĕ

ĕшнере.

Савăнатăп,

пурнăçа саватăп

çăлтăрсем çуннишĕн тӳпере.

Савнине «савни» тесе калатăп,

хам сăна курса

ун куçĕнче.

Савăнатăп,

пурнăçа саватăп

юрату пурришĕн çĕр çинче.

Мана хăш чух пит йывăр.

Туйăнать:

эп вăхăтра курса

асăрхайманшăн

ӳсме пуçланă йывăç йăванать,

чĕрчун вилет —

эп ырă пулайманшăн.

Типет çăлкуçĕ,

кайăк юрлаймасть,

хĕвеллĕ кун çитмест

çырла-улмашăн

çĕре пăрахнă пĕрчĕ шăтаймасть, —

эп вăхăтра курса

асăрхайманшăн.

Ман айăпа пулах, тен,

тинĕсре

сасартăк пулăçсем çул çухатаççĕ,

çутмашкăн çăлтăр

çӳллĕ тӳпере

кашни каçах çынсем пултараймаççĕ.

Мана хăш чух пит йывăр.

Туйăнать:

эп вăхăтра курса

асăрхайманшăн

тус çулĕпе ман çулăм уйрăлать,

тĕнче асапланать —

эп ырă пулайманшăн.

«Вилетеп пуль, аннем: çӳл ту çине хăпартрăç...»

К.Ивановăн юлашки сăмахĕсем

«Туртатчĕ пит нумай.

Йӳççин курки чăппиччĕ...

Суха тăватчĕ хресченпе пĕрле.

Тем пулчĕ çамрăклах — эй, çунчĕ питĕ!

Типсе хуралчĕ. Хăрчĕ йĕкĕтле!

Итлетĕп ват çынна.

Сăмахĕ унăн хурлă.

Тарăхтарса ярать поэт шăпи!

Вĕçеççĕ тĕксĕм пĕлĕтсем ял урлă,

Мăкăрланса çунать тӳпе хуппи.

Поэт çунса вилет —

Юлать, ыр халăх, саншăн

Асаплăн е хаваслăн тунă ĕç.

Поэт чĕри, пĕччен ан çун эс,

Ан шăн!

Поэтăн чунĕ, çăлтăр витĕр вĕç!

«Вилетĕп пуль, аннем:

Çӳл ту çине хăпартрĕç...» —

Итлетĕп аслати кĕрлевĕнче.

Сĕм пĕлĕт мĕлкисем

Кăлкан сăнне хуратрĕç.

Тӳпе хуппи мăкăрлантарать, ĕнсе.

Вилес самантĕнче —

Теме манса тем кĕтнĕн —

Мĕскер каласшăн пулнă-ши поэт?

Вăл — вăрттăнлăх.

Ăна хĕвел тин чĕртнĕ

Чĕнӳçĕ-асамат анчах пĕлет!

Чăлл! çутăлчĕ тӳпе,

Кун йăлкăшма пуçларĕ —

Малалла

Çак ĕç пин-пин çул каялла, çуркунне çитнĕ май çут тĕнче чĕрĕлме пуçланă чухне, пулса иртнĕ тет.

Пĕр карчăкпа старик пурăннă, пĕртен-пĕр ывăлне çитĕнтернĕ. Темех ĕçлемен вĕсем, старикĕ сунара çӳренĕ, яланах ăнăçупа таврăннăран сĕтел çинчен аш-какай татăлман. Карчăккипе ывăлĕ пахча çимĕç ӳстернĕ.

Çитĕннĕçемĕн ывăлĕ Йăван та ашшĕпе пĕрле сунара пырасшăннине пĕлтернĕ, анчах ашшĕ, «Тем пулас-курас пур», — тесе ывăлне илсе кайман.

— Эсĕ пулă тытма çӳре, — тесе ăна ăскăч майлаштарса панă.

Сунара тем пекех каясси килсен те килĕшмех тивнĕ Йăванăн. Вăл ăскăч илсе кӳлĕ хĕррине çул тытнă. Сывлăм ӳкнĕ улăх тăрăх утнă май çут çанталăк илемĕпе киленнĕ, ирех вăраннă кайăксен чĕвĕл сассипе чунне йăпатнă, йывăçсен хушшипе пынă чухне çил ачи чупса иртнĕ, каччăна лăпкă варкăшпа уçăлтарса хăварнă. Кĕçех хĕвел тухнă, унăн ылтăн пайăркисем питрен кăтăклама пуçланă: «Хăвăртрах, васкарах, пулăсăр тăрса юлатăн», - йĕкĕлтенĕ вĕсем каччăна.

Йăван васкаман, сывлăмпа питне çунă, çăлкуçран тăрă шыв ĕçнĕ, тавралăх илемне сăнанă.

Кĕçех вăл кӳлĕ хĕррине çитсе майлашнă, ăскăчпа шывра пулă шырама пуçланă. Чылайччен аппаланнă — кăлăхах, ăскăча пĕр пулă та лекмен.

Малалла

Хыватăп эпĕ юрăсем.

Ман юрăра шур хурăнсем,

каçхи çăлтăрсене йăтса,

тухаççĕ çул хĕрне утса;

ман юрăра хĕвел пăхать,

юр айĕнчен калча тухать;

ман юрăри кашни чечек —

юратнă çыннăн куçĕ пек —

пĕлмест суйма,

улталама,

чунне сутма,

усал тума.

Хыватăп эпĕ юрăсем.

Ман юрăра — вĕри хирсем,

ман юрăра — çулсем-йĕрсем;

вăрманăн шăплăхне сирсе,

юхать çăлкуçĕ ĕнерсе:

çын — унăн тусĕ авалтан,

ăна типме памасть нихçан.

Ман юрăра усал тӳнет,

вĕри чĕре сивве çĕнет;

ман юрăра — хĕвеллĕ май,

ман юрăра çынсем нумай:

пур тĕлпулу,

пур уйрăлу,

пур юрату,

пур çухату.

Анчах та хамăн пурнăçра

кĕртмен эп вилĕме юрра,

вăрçа нихçан та мухтаман,

ăна пĕр юрă та паман.

Парас та çук!

Ман юрăсем —

çак çĕрĕн

çутă кунĕсем.

Çын,

çынпа калаçса

калаçмашкăн вĕрен,

сан кашни сăмахху тухтăр чун-чĕререн.

Ăш сăмах шутсăр кирлĕ паян тĕнчене:

кайăка, чĕрчуна...

Хăвăн пек çынсене.

Çын,

çынна юратса

юратмашкăн вĕрен,

юрату пур чухне юрри сӳнмĕ чĕрен.

Юратма пĕлекеншĕн —

тĕнче савăкрах:

сар хĕвел ăшăрах,

çăлтăрсем çутăрах.

Çын,

çынна пулăшса

ыр тумашкăн вĕрен,

ыр тăвас ыр йăла ан çухалтăр çынсен.

Ыр тусан çех эпир пурнăçра пĕр-пĕрне

пултаратпăр тăсмашкăн

этем ĕмĕрне.

Çын, çынпа калаçса

калаçмашкăн вĕрен,

çын, çынна юратса

юратмашкăн вĕрен,

Çын, çынна пулăшса

ыр тумашкăн вĕрен —

урăхла çул-йĕр çук

пурăнас текенсен.

Поэтсене юратăр, пикесем, —

Чечен куллăрсемпе хавхалантарăр,

Сив сăмахпа ан хурлантарăр...

Поэтсене юратăр, пикесем!

Поэтсене юратăр, аппасем, —

Вĕсемсĕр ĕненӳ те пулĕ йӳнĕ,

Янрамĕ юрă, çутă ĕмĕт сӳнĕ...

Поэтсене юратăр, аппасем!

Поэтсене юратăр, пикесем!

Ача чĕри вĕсен — ан суранлатăр,

Суранлатсан, ачашлăхпа сыватăр...

Поэтсене юратăр, пикесем!

Поэтсене юратăр, йăмăксем!

Вĕсемсĕр çын Илем мĕнне те манĕ,

Чунне çухатĕ, сивĕнĕ, чулланĕ...

Поэтсене юратăр, йăмăксем!

Поэтсене юратăр, пикесем, —

Вĕсен таса ятне ан хăрттăр ирсĕр —

Пĕрне те ан хăварăр кил хӳттисĕр!..

Поэтсене юратăр, пикесем!

Поэтсене юратăр, аннесем, —

Вĕсемсĕр «ют», «тăван» тени пăтранĕ,

Ырри путланĕ, усалли вăранĕ,

Сăпка юррисĕр ӳсĕç пепкесем...

Поэтсене юратăр, аннесем!