Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Кăвакаратчĕ хир инçечĕ

сĕт пек шур пĕлĕт юххинче.

Садран панулмипе хĕр печĕ

Маттур качча пĕррехинче.

Йăл кулчĕ леш:

— Тунмастăп, — терĕ, —

ку маншăн ырă япала.

Сан улмуна çисе, чиперĕм,

эппин, уçам-ха кăмăла.

Анчах та

пĕр «улма» турачĕ

ытла çӳлте çав — ал çитмест.

Мĕнле пусма тупас? Калаччĕ!

Эх, куç курать те... шăл витмест.

Сăнран эпир шур ӳтлĕ-и е хăмăр —

Кăвак тӳпе пуриншĕн те пĕр пек.

Тăванлатать пире пĕр шухăш-кăмăл:

— Мир пултăр! — тетпĕр тĕрлĕ чĕлхепе.

Эпир хăмла е виноград чĕртетпĕр,

Шавлаççĕ шыв пек тулăх уй-хирсем.

Паха кавир, хитре сатин тĕртетпĕр,

Çĕн самана тĕррисене илсе.

Эпир çĕршыв чĕнсен хăюлланатпăр,

Кăвак тӳпен сенкер уçлăхĕнче

Ун хăватне, чысне вăй-хал хушатпăр,

Пире савса сăнать мĕнпур тĕнче.

Пуçра пĕрин сомбреро, теприн — тутăр,

Ĕмĕтсенче пурин те пĕр тĕллев:

Тĕнче хĕн-хурлă, вăрçăллă ан пултăр,

Упрантăр çынлăх, туслăхпа телей.

Çук, ăнмарĕç пирĕн комбинат директорĕсем. Юлашки тăватă-пилĕк çул хушшинче кăна вĕсем улттăн-çиччĕн улшăнчĕç, пурпĕр нихăш çулĕнче те плансене тултарса кураймарăмăр эпир. Çапла, пуçлăхĕсем улшăнсах тăраççĕ, плана епле тултарнине кăтартакан хисепсем кăна ялан пĕр пекрех: е çитмĕл пилĕк процент, е сакăрвуннă. Плана тултармасан — директор улшăнать, директора улăштарсан — планĕ тулмасть.

Кăçалхи пуçлăх ĕçе питĕ хĕрӳ тытăнчĕ. Ытти директорсем пек, комбинатăн халиччен усă курман резервĕсем пирки пуплесе нушалантармарĕ, темле «механизаци, химизаци, реконструкци» йышши сăмахсемпе тăна илмерĕ, ĕçе вырнаçса çитнĕ-çитмен кăкăрне çат тутарчĕ: «Мана эсир план парăр!» — тет ĕнтĕ.

Комбинатăн ĕç хучĕсемпе, планĕсемпе-мĕнсемпе паллашсан, вăл, ĕнсине хыçкаласа: «Мда-а, — терĕ. — Плансене тепĕр хут планласа тухмалла иккен кунта. Унсăрăн май çук. Мда-а...»

Çак сăмахсем хыççăн тĕрлĕрен пайсемпе цехсен пуçлăхĕсене, мастерсемпе прорабсене, механиксемпе инженерсене пуçтарчĕ те тивĕçлĕ кăтартусем пачĕ:

— Çитес виçĕ кун хушшинче, — терĕ татăклăн, — кашни пайăн, кашни цехăн хăйĕн татăклă план пултăрччĕ. Плансене çĕнĕрен пăхса тухни пире пулас плансене лайăхрах планлама май парать, — çапла каласан, директор пире хăй унчченех тукаласа хатĕрленĕ пĕтĕмĕшле плайсен хучĕсене тыттарса тухрĕ. — Ку вăл, эпĕ çырса палăртни, упщи направлени çеç, ытти-хыттине пĕтĕмпех сирĕн вĕçне çитермелле.

Малалла

Шур кĕпеллĕ аннемĕрсем пирĕн

Сар ыраш пуссине тухсанах,

Кăмăлланчĕ тинех сулхăн ирĕ,

Илем кĕчĕ мĕнпур таврана.

Кайăксем те сиксе хĕпĕртеççĕ,

Тăлăх сас илтĕнмест уй-хирте.

Тăрисем çӳлерех çĕкленеççĕ,

Савăнаççĕ-çке ĕçлĕ ирпе.

Илĕртет юрăри çывăх сасă,

Пуçтарать хăй тавра туссене.

Вăрманти хурăнсем чăтаймасăр

Чупнă-тухнă ыраш пуссине.

Уй-хирсем, аннесем пит илемлĕ

Пĕр-пĕрне сăн парса тăнăран.

Вĕсене сар хĕвел те иленнĕ

Хăй пекех ырă кăмăллăран.

Ачашлать хумлă ăшă мерченĕ

Аннесен йăрăс пĕвĕсене.

Çĕр çинче кам чĕри хĕпĕртемĕ

Пурнăç ирĕ килсен вĕсемпе.

Шăпăрланнă хурăн

Çил лăсканăран.

Кил карти те хурлă,

Савăк мар урам.

Уйăхлă кĕр каçĕ

Тарăн курăнать.

Урăхла сăн пачĕ

Шурă хурăна.

Тухйине вăл хывнă,

Ылтăн тенкине

Сапаланă хунă

Кĕр арки çине.

Çил ачи пуçтарĕ,

Кустарса, ирпе.

Сиккипе вăл тарĕ,

Шăхăрса, хирпе.

Чĕтренет-и уçăм —

Хурăншăн пĕрех.

Маншăн çара пуçăн

Вăл илемлĕрех.

Пăлхарсенчен хунанă пирĕн халăх

Чăваш ятпа ян кайрĕ тĕнчере.

Пурнать илем, йĕркелĕх, пархатарлăх

Çĕр пин сăмахлă пирĕн чĕлхере.

Атте-анне ялан ăсра пурнайтăр,

Асли ан пултăр çăкăр-тăвартан.

Аки-сухи пирте алран ан кайтăр,

Ан уйрăлтăр тус-йыш çĕртен-шывран.

Ваттисем пек пĕрле пурнар-и ĕмĕр,

Пирте этем ют пулмĕ этеме.

Эпир пилленĕ çамрăк ăрусемĕр —

Пĕр кил, пĕр туртăм, пĕр хастар ниме.

Пĕтми тирпейлĕх, тĕплĕх, аптраманлăх

Чăваш Ене кӳрсе тăрать илем.

Йыша упратăр иксĕлми тăванлăх,

Пĕр кĕреке пек пулччăр чăвашсем.

Пуçларĕ юр та тин каймашкăн,

Хĕвел куллен пăхать хĕртсе.

Хăй кил-йышне кăшт уçăлмашкăн

Пăлан аçи тухать ертсе.

Мăйракипе сирсе уçать вăл

Армак-чармак туратсене.

Уçланкă сукмакне тухсассăн,

Тăп чарăнать çыран хĕрне.

Пăхать вăл часовой пек тимлĕн,

Пуçне мăнаçлăн каçăртса:

Ни курăка тӳрех астивмĕ,

Ни шыв вăл ĕçмĕ антăхса...

Тин шăтнă курăка кăшлаççĕ

Пăрушĕ, амăшĕ — пĕрле.

Сас-чӳсĕр шăплăха саваççĕ

Вĕсем те этемпе пĕрех.

Сунарçă вĕсене пемесĕр

Тĕм хыççăн сисĕнми иртет:

— Çӳреччĕр ирĕкре, ĕрчеччĕр!

Çак вăрмантан ан писчĕр, — тет.

Пурнăçра, калас-тăк, сахал мар пурăннă ĕнтĕ эпĕ. Анчах унта манăçми, асран кайми кунсем питех те, питех те сахал. Çапах та хамăн ача чухнехи çулсен пĕр кунĕ ман асра ку таранчченех пурăнать.

Ун чухне çу пуçламăшĕччĕ. Пĕр хĕвеллĕ ир эпир, — урăхла каласан, ман хампа пĕртăван пичче Масгуд, унăн икĕ тантăшĕ: пирĕн аттепе пĕртăванĕн ывăлĕ Шамсутдин тата ватă учителĕн, Яхия бабайăн, ывăлĕ Шамил манпа пĕр çулхи тата икĕ ача — Урталыка кайрăмăр. Урталык вăл — илемлĕ те савăк Етебулак ятлă пĕчĕк çырма айлăмĕнчи утса тухайми çăра та çӳллĕ ӳсекен йăмралăх варринчи ейӳ çаранĕ. Пирĕн ялтан вăл пĕр çухрăм çурăра. Унта каймалли çул чăтлăх хăвасем витĕр иртет. Ку çул çинче çынсене çулталăкра икĕ хут çеç курма пулать: çулла — утă çулнă вăхăтра тата хĕлле — утă турттарнă чухне. Тепĕр утă çийĕччен вăл пушă выртать, пачах çухалса каять темелле — иртнĕ çулхи урапа йĕрĕсем тикĕсленеççĕ, вĕсене çăра курăк пусса илет, тĕмсемпе йывăçсен хунавĕсем шăтса тухаççĕ.

Çарана ашса çитсенех — сан умăнта кашличи, йӳçенкĕ уткăшкарĕ, хир суханĕ — рехетлен кăна! Курăк кунта тĕлĕнмелле çӳллĕ. Тыт та тăватуран упаленсе чуп, аякран сана никам та курас çук, курăксем енчен енне сирĕлнинчен çеç эсĕ ăçтине пĕлме пулать.

Малалла

Ирхине ирех эс лăпкăн вăранатăн,

Сывлăмпа çăватăн çутатса питне.

Эпĕ иртнĕ чух эс хавас пăлханатăн,

Çинçешке пĕвӳ сан ларнă çеçкене.

Эп сана куç хыврăм ыттисем пек маршăн,

Аякран паллатăп шурă тутăрна.

Чĕререн каласчĕ: «Сивĕрех вĕт, ан шăн —

Сывлăм çинче ан тăр», — тесчĕ ман сана.

Ах, анчах та симĕс пурçăн кĕпӳ ăшшăн

Варкăшсан, эс хирĕç утнăн туйăнать.

Шăппăн çупăрлас та ман каласчĕ: «Ашăн...»

Кĕлеткӳ те санăн вăрттăн туртăнать.

Чĕмсĕр те ачаш эс, хӳхĕм эс, пикеçĕм,

Ытарми сăпайлă, тăрă куçлăскер.

Лантăшăм, шур лантăш! Ан юл эс çеçкесĕр,

Çак ачашлăхпа çеç çын хăватлă-çке.

Эс мана тасалăх вăйĕпе çĕнтертĕн,

Юратма вĕрентрĕн эс хăвна тасан.

Эс хаярлăха та вăранми сӳнтертĕн,

Пурнăçа эп саврăм пĕр сана савсан.

Лантăшăм, ман лантăш, çĕкленет, ав, шуçăм

Сенкерлетрĕ шурă пурçăн тутăрна.

Çĕршыва мухтар-и лăпкă иршĕн, тусăм,

Вăл тӳлек тĕк пулмĕ тĕл пулма чăрмав.

Эсĕ шуçăм пулсан, эпĕ шăпчăк пулам.

Ирсерен çутă пурнăç садне вăратам.

Чĕререн шăранса тухакан юррăмпа

Çĕршыва чыслакан çынсене кăмăллам.

Эс хĕвелĕ пулсан, эп чечекĕ пулам,

Сан çине куç хывса, ăшшупа киленем.

Çынсене, пĕр-пĕрин чĕрине иленсе,

Сивĕнми юратма-хакламашкăн чĕнем.

Эсĕ çиçĕм пулсан, эп чĕкеçĕ пулам,

Ярăнса, çумăр витĕр мала çул хывам.

Пурнăçа юратса, çил касса, çул хывса,

Çĕнĕ куншăн çунса-ĕçлесе савăнам.