Вӑрман отраслӗн хисеплӗ ӗҫченӗсем тата ветеранӗсем!
Сире професси уявӗ ячӗпе саламлатӑп!
Вӑрман — пирӗн ҫӗршывӑн тӗп пуянлӑхӗсенчен пӗри. Ӑна пулас ӑрусем валли упраса хӑварас тӗллев ӑсчахсене, экологсене, историксене, хамӑрӑн ҫутҫанталӑка, унӑн илемне тивӗҫлипе хаклакан мӗн пур ҫынна пӗрлештерет. Вӑрман пурлӑхӗпе тирпейлӗ усӑ курасси, ӑна пуянлатасси — профессионалсен кӑна мар, Чӑваш Республикинче пурӑнакан кашни ҫын тивӗҫӗ.
Хальхи вӑхӑтра Чӑваш Ен вӑрманҫисем пушарсене, типӗ ҫанталӑка пула сиенленнӗ вӑрмансене чӗртессипе вӑй хураҫҫӗ, ҫак ӗҫе 685 гектар ҫинче пурнӑҫланӑ та ӗнтӗ. Мӗн пур шайри бюджетсенчен вӑрман хуҫалӑхне тӗревлеме сахал мар укҫа уйӑраҫҫӗ. Кӑҫал кӑна ҫак сферӑна аталантармашкӑн 256 млн тенкӗ ытла уйӑрма палӑртнӑ, ҫакӑ 2010 ҫулхинчен икӗ хут пысӑкрах. Вӑрман пушар службине йӗркеленӗ. Паян ӑна пушарсемпе кӗрешмелли ятарлӑ ҫӗнӗ техникӑпа, оборудованипе тивӗҫтернӗ, ун ҫумӗнче талӑкӗпех диспетчер пункчӗ ӗҫлет, вӑрмансене авиаци пулӑшнипе тата ҫӗр ҫинчи патруль сӑнаса тӑраҫҫӗ.
Умра татса паман ыйту нумай-ха.
Чӑваш патшалӑх филармонине йӗркеленӗренпе авӑнӑн 3-мӗшӗнче 75 ҫул ҫитнӗ. Вӑл Чӑваш патшалӑх хорӗн (1939 ҫултанпа — Юрӑпа ташӑ ансамблӗ), симфони тата вӗрсе калакан оркестрсене пӗрлештернӗ. Унсӑр пуҫне филармони ҫумӗнче ҫамрӑк мусӑкҫӑсен — Шупашкарти музыка техникумне пӗтернисен — хӗлӗхпе калакансен квартечӗ чӑмӑртаннӑ. Кӗсле калакансен ансамблӗ те йӗркеленме пуҫланӑ. 1959 ҫулта 325 вырӑнлӑ концерт залне хута янӑ. Филармонин пӗрремӗш директорӗ — Иосиф Люблин композитор тата пианист. Хальхи вӑхӑтра асӑннӑ учреждени республикӑри культура пурнӑҫӗнче пысӑк вырӑн йышӑнать. Вӑл классикӑна, хальхи вӑхӑтри (ҫав шутра чӑваш профессионал музыка ӳнерӗнче те) хайлавсемпе халӑха савӑнтарать.
Филармонин пултарулӑх йышӗнче ҫак ушкӑнсем ӗҫлеҫҫӗ: «Ҫавал» фольклорпа эстрада, «Ҫеҫпӗл» эстрада ансамблӗсем, «Чӑваш Ен» ушкӑн, камерлӑ оркестр, музыка лекторийӗ, хӑйне евӗрлӗ жанр артисчӗ Святослав Шаронов, миниатюра театрӗ.
Чӑваш патшалӑх филармонийӗн пӗлтерӗшлӗ проекчӗсен хушшинче халӑхра палӑрнисем: «Нарспи» мюзикл, «Авалхи сас» музыкӑпа театрализациленӗ программа (вӗсене ЧР Президенчӗн гранчӗн укҫипе кӑларнӑ), ачасен чӑваш юррин «Мехел» республика телекурав конкурсӗ.
Иртнӗ кану кунӗнче Елчӗкри ипподромра ҫуллахи сезон хупӑннӑ ятпа лаша спорчӗн уявӗ иртнӗ. Унта Елчӗк, Патӑрьел, Шӑмӑршӑ, Вӑрмар, Комсомольски, Пӑва (Тутарстан) районӗсенчи, Чӗмпӗр облаҫӗнчи лаша спортне юратакансем хӑйсен урхамахӗсемпе ӑмӑртнӑ.
Лашасене чуптарни — куракансем чӑннипех юратакан, кӗтекен ӑмӑртусенчен пӗри. Кӗрхи ӗҫсен хӗрӳ тапхӑрӗ пырать пулин те ипподрома хальхинче те халӑх йышлӑ пуҫтарӑннӑ. Пӗчӗк урапа кӳлнӗ рысаксен чупӑвне 12 экипаж хутшӑннӑ. Вӗсем икӗ ҫаврӑмлӑ, 1600 метрлӑ дистанцире мӑшӑрӑн чупса тупӑшнӑ. Унта чи лайӑх вӑхӑт кӑтартнӑ 5 экипаж ҫӗнтерӳҫӗ ята ҫӗнсе илессишӗн тупӑшнӑ. И.Галимзянов (Пӑва) тытса пыракан «Пульман» рысак финиша чи малтан ҫитнӗ. Анчах Чӗмпӗртен килнӗ тӗп судья, Раҫҫей категориллӗ судья В.Марков «Пульман» юрттӑн чупмалли дистанцире сиккипе чупнине асӑрханӑ.
Чӑваш Енӗн тӗп хули ыран, ҫурла уйӑхӗн виҫҫӗмӗш вырсарникунӗнче, Хула кунне паллӑ тӑвать.
Яланхи пекех уяв хаваслӑ мероприятисемсӗр иртмӗ. Хула ертӳҫисемпе республика пуҫлӑхӗсем тӗп хулан кунне кашни ҫул интереслӗ те савӑнӑҫлӑ ирттерме тӑрӑшаҫҫӗ — Шупашкарта пурӑнакансем валли вун-вун мероприяти хатӗрлеҫҫӗ. Уйрӑм усламҫӑсем те вӗсенчен юлмасть — ҫакӑн пек уявра суту-илӳ питӗ лайӑх пырать-ҫке.
Шупашкар хулин кунне уявлама ӗнерех пуҫланӑ тесен те йӑнӑш пулмӗ. Тӗрӗссипе хӑш-пӗр уяв саманчӗсем тӗп хулан 17-мӗшӗнчех иртнӗ — Ярославль урамӗнче «Атӑл» хӑна ҫуртне уҫнӑ, Калинин районӗнче кил-йыш тухтӑрӗн практикин центрӗпе ача-пӑча площадкине уҫнӑ. Кӗҫнерникун вара Шупашкар хулин хисеплӗ ҫыннисене чысланӑ, Ленин районенче ача-пӑча вылямалли икӗ тӳремлӗхе (9-мӗш пилӗкҫулӑх тата Мир проспекчӗсенче) уҫнӑ. «Салют» КК ҫитме кӑмӑл тунисем вара ятарлӑ концерт курса савӑннӑ. Эрнекун, ҫурлан 19-мӗшӗнче, «Юманлӑх» хӑна ҫуртне (Николаев урамӗнче вырнаҫнӑ) тата ача-пӑча канмалли тепӗр икӗ тӳремлӗхе хута янӑ. Ҫӗнӗ Лапсар посёлокӗнче пурӑнакансем валли «Под крышей дома своего!
Шупашкарӑн хаклӑ ҫыннисем!
Сире Хула кунӗ ячӗпе чӗререн саламлатӑп!
Чӑвашсен тӗп хулин ҫуралнӑ кунӗ — республикӑшӑн паллӑ пулӑм, тӗлӗнмелле илемлӗ те асра юлакан уяв; вӑл пирӗн тӑрӑхра пурӑнакан пур халӑх ҫыннине пӗрлештерет.
Пирӗн паян мухтанмалӑх сӑлтав ҫук мар. Чӑваш Ен тӗп хулин сӑн-сӑпачӗ ҫулсерен ҫӗнелсе пырать. Нумай хутлӑ ҫуртсем тӳпенелле ҫӗкленеҫҫӗ, автомобиль ҫулӗсене ытларах та ытларах сараҫҫӗ, парксемпе скверсем илемленсе пыраҫҫӗ, урамсемпе кил картисенче тирпей-илем кӗртеҫҫӗ. Ҫӗнӗ производство объекчӗсем хута каяҫҫӗ, Шупашкара хӑвӑртрах аталанма май паракан пысӑк капашлӑ инвестици проекчӗсем пурнӑҫа кӗреҫҫӗ. Ҫав вӑхӑтрах Чӑваш Ен тӗп хули хӑйӗн авалхи сӑн-сӑпатне, нацин хӑй евӗрлӗхне палӑртакан енсене упраса пурӑнать. Кунта Шупашкарсен — ӗҫчен, тараватлӑ тата тӑван тӑрӑх шӑпишӗн чунтан тӑрӑшакан ҫынсен — тӳпи питӗ пысӑк.
Ҫакна шанатӑп: республика тӗп хулин пуласлӑхӗ пысӑк, пӗрлехи вӑйпа эпир пур ҫӗрте те ӑнӑҫу тӑвӑпӑр. Ҫакна пурнӑҫа кӗртмешкӗн пирӗн пурте пур: ӑс-хакӑлпа пуҫаруллӑх, культурӑпа ӑслӑлӑх вӑй-хӑвачӗ, чи кирли вара — Шупашкара пӗтӗм чӗререн юратни.
1966 ҫулта пичетлесе кӑларнӑ «Чӑваш АССР историйӗ» кӗнекере ҫакӑн пек каланӑ йӗркесем пур: «Хресченсемпе феодалсем хушшинчи хирӗҫтӑру ҫивӗчленсе пынӑран, 1670—1671 ҫулсене Степан Тимофеевич Разин ертсе пынӑ хресчен вӑйлӑ вӑрҫи патне илсе ҫитернӗ. Чӑваш халӑхӗ те, хӑйсен хушшинчен пултаруллӑ ҫар пуҫӗсене суйласа илсе, вӗсене утамансем пулма шаннӑ. Ҫав шутра Пайтул Искеев полковник та пур. Вӑл Ҫӗрпӳ уесӗнчи Хуракасси ялӗнчен. Унӑн хресчен-пӑлхавҫӑсенчен тӑракан пысӑк ушкӑнӗ патша влаҫӗн Ю. Борятинский ертсе пынӑ ҫарне хирӗҫ — Чӗмпӗр хули патӗнче, Д. Борятинскин ҫарне хирӗҫ Ҫӗрпӳ хули, Тусай, Юнтапа, Хуракасси ялӗсем патӗнче хӑюллӑн ҫапӑҫнӑ».
Ҫакӑн ҫинчен 2000 ҫулта Чӑваш халӑх писателӗ Юхма Мишши пухса хатӗрлесе кӑларнӑ «Пайтул. Ҫутӑ хӗҫӗм ялтӑратӑр» кӗнекере тӗплӗнрех пӗлме пулать. Автор кун пирки вуншар ҫул тӗпченӗ. Мӗншӗн тесен Хуракассине вырӑсла Хоракасы, Каракасы, Каракос, Каракусы, Караикусы ятпа та асӑннӑ.
Шӑматкун, утӑн 30-мӗшӗнче, Етӗрне тӑрӑхӗнче вырнаҫнӑ Анатри Явӑшра уяв иртрӗ — Ял кунне палӑртрӗҫ.
Анатри Явӑш ялне XVIII ӗмӗрте никӗсленӗ, куҫса килекенсем Мӑн Явӑш ялӗнчен пулнӑ. Вӗсем тӗп ялтан тухса Хурашаш шывӗ хӗрринче хӑйсем валли вырӑн тупнӑ пулнӑ.
Уява салам сӑмахӗсемсӗр иртмерӗ — пӗрисене нумай ача пӑхса ӳстернӗшӗн, теприсене хуҫалӑха лайӑх тытса пынишӗн, виҫҫӗмӗшӗсене 50 ҫул ытла пӗрле мӑшӑрланса пурӑннӑшӑн. Вӑрҫӑпа тыл ветеранӗсене те манмарӗҫ — вӗсем те ял тӑрӑх администрацийӗнчен чаплӑ парнесене тивӗҫрӗҫ. Ӑмӑртусем те пулчӗҫ — ачасем асфальт ҫинче пурапа ӳкерчӗҫ, ҫӳҫ-пуҫ илемӗпе тупӑшрӗҫ (мала 3 хӗрача тухрӗ: Беловсен Аннӑпа Настя тата Алина Васильева).
Юрӑ-ташӑсӑр уяв, паллах, иртмерӗ — Мӑн Явӑш ял тӑрӑхӗнчи «Вылӑ» фольклор ушкӑнӗ, Кивӗ Тинкеш ял тӑрӑхӗнчи ушкӑн, Элӗк районӗнчи хӑнасем пулчӗҫ.
Чӳкҫырми ялӗ Тӑвайран инҫе мар, 4 ҫухрӑмра ларать. Тӗне кӗмен чӑвашсем пурӑнакан ялсенчен пӗри шутланать вӑл. Спортпа та туслӑ кунта — нумай пулмасть ялта «Атте, анне тата эпӗ — спортпа туслӑ йыш» ятпа ҫемье уявӗ иртрӗ. Ӑна хатӗрлесе ирттерекенни — вырӑнти вулавӑш заведующийӗ Федорова Л.В.
Ӑмӑртӑва Чӳкҫырминчи Степановсемпе Дмитриевсен кил-йышӗ тата Вӑрманхӗрринчи Сальниковсен ҫемьи хутшанчӗ — вӗсем пурте конкурссене хастаррӑн хутшанчӗҫ. Ыттисенчен маттуртарах Степановсем пулчӗҫ — мала тухрӗҫ.
Утӑ уйӑхӗн 12-мӗшӗнче йӑлана кӗнӗ тӑрӑх Чӑвашри чылай ялта Питрав кунне паллӑ тӑваҫҫӗ. Яланхилле халӑх вӑл уява йышлӑн пухӑнать — православи тӗнӗпе ҫыхӑннӑ уяв пулин те ку кун хастар ӗҫченсене хисеп хучӗсемпе тата парнесемпе чыслаҫҫӗ, тӗрлӗ вӑйӑра, ӑмӑртура канаҫҫӗ.
Элӗк районӗнчи Чӑваш Сурӑм яленче кӑҫал та ял халӑхӗ уява чӑтӑмсӑррӑн кӗтет. Ытларикуна лекнӗрен малтанах хатӗрленеҫҫӗ — тӑванӗсем патне ҫитес тесе вӑл кун ӗҫрен хӑталса тухаҫҫӗ, аякран таврӑнма плансем тӑваҫҫӗ.
Шӳрпе те, сӑра та уявра пулать. Концертсӑр вара нихҫан та иртмен — вырӑнтисем те пулӗҫ, Шупашкартан та килӗҫ!
Ыран, утӑн 3-мӗшӗнче Тутарстанӑн Нӑрлат хулинче чӑвашсен «Уявӗ» иртӗ. Кӑҫалхине шутласан вӑл 5-мӗш хут ӗнтӗ пулать. Нӑрлатсене саламлама чӑвашран артистсем чылайӑн кайӗҫ: Трактор тӑвакан керменӗ ҫумӗнчи «Сувар» ташӑ ансамблӗ, Елчӗк районӗн культурӑпа кану центрӗн «Елчӗк Ен» ансамбль, Патӑрьел районӗн культурӑпа кану центрӗн фольклор ушкӑнӗ, Чӑваш наци конгресӗн «Янра: юрӑ!» ушкӑнӗ, тата нумай-нумай уйрӑммӑн юрлакан юрӑҫсем. Ырри тӑрӑхсенчен те чылай пулӗҫ — вырӑнтисем пӗлтернипе пурӗ 21 регион ушкӑнӗсем пулӗҫ. Нӑрлат районӗнчи предприятисен ӗҫӗ-хӗлӗпе паллашма унта ятарласа Патӑрьел районӗн елчисем кайӗҫ — ял тӑрӑхӗсен пуҫлӑхӗсем, ял хуҫалӑх предприятисемпе культура учрежденисен ертӳҫисем тата ыттисем.
Пӗлме: ку уяв 1993 ҫулта пуҫланнӑ — чи малтанах ӑна Тутарстанӑн чӑвашсем нумаййӑн пурӑнакан районсенче ирттернӗ.
+8.3 °C