Германире пурӑнакан чӑваш чӗлхи тӗпчевҫи, «Ирӗклӗ сӑмах» сайта пуҫарнӑ Александр Савельевпа (Сантӑр Савкилта) мӑшӑрӗ Мария тата вӗсен ывӑлӗ тӑван ҫӗршыва таврӑнӗҫ. Ҫакӑн пирки Мария Фейсбукра пӗлтернӗ. Савельевсем Германие тухса кайнине Чӑваш халӑх сайчӗ хай вӑхӑтӗнче пӗлтернӗччӗ.
Аса илтерер: Савкилта «Eurasia3angle» тӗпчевҫӗсен ушкӑнӗнче 2016 ҫултанпа ӗҫленӗ. Вӑл ушкӑн алтай чӗлхи мӗнле сарӑлнине тата мӗнле пулса кайнине тишкерес тӗллевпе йӗркеленнӗ, Германири Йена хулинче тӗпленнӗ.
Мария пӗлтернӗ тӑрӑх, Александр арҫын пурнӑҫламалли виҫӗ тӗп тӗллеве виҫӗ ҫулта пурнӑҫланӑ: тӗрӗк чӗлхисен классификацийӗн йывӑҫне компьютер меслечӗпе хатӗрленӗ, ывӑлӑн ашшӗ пулса тӑнӑ, Мускавран 18 километрта хваттер туянмалӑх укҫа ӗҫлесе илнӗ.
Мария хӑй те ӗҫсӗр ларман. Ача пӑхнипех ҫырлахман вӑл. Виҫӗ ҫул каялла «хенде хох» тата и «Гитлер капут» тенисӗр пуҫне нимӗҫле тек ним пӗлменскер Германири университетра ӗҫлеме ирӗк илмелӗх ӑша хывнӑ, ҫавӑн ҫинчен калакан С1 сертификата тивӗҫнӗ. Сантӑр Савкилта вара акӑлчан чӗлхине ӑша тарӑннӑн илсе те ӗлкӗрнӗ.
Чӑваш Республикин культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ, Чӑваш телерадиокомпанин операторӗ Виктор Степанов 50 ҫул тултарнӑ. Юбилей ячӗпе ӑна ӗҫтешӗсем ӑшшӑн саламланӑ. Ҫакӑн пирки Марина Карягина тележурналист Фейсбукра ӗнер пӗлтернӗ.
«Витьӑпа 26 ҫул хушшинче чылай кӑларӑм хатӗрлерӗмӗр, нумай тӑвар ҫисе ятӑмӑр. Шупашкарта ҫуралса ӳснӗскер, «Хыпарта» (Коммунизм ялавӗ) ӗҫленӗ Валерьян Степанов журналист ывӑлӗ, хӑйӗн пирки «Эп Элӗк ачи» тет. Чӑвашла пӗлнӗрен унпа ӳкерме пушшех ҫӑмӑл. Ҫуралнӑ кун ячӗпе саламласа ҫӗнӗ ӳсӗмсем сунатпӑр, ӗҫтешӗм!» — тесе шӑрҫаланӑ Марина Карягина.
Телеоператорӑн ытти ӗҫтешӗ те юбиляра ырласа Фейсбукра ӑшӑ сӑмахсем ҫырнӑ. Унпа пӗр коллективра ӗҫлеме кӑмӑллине палӑртнӑ.
Чӑваш Ен ҫыннисем Словаки ҫӗршывӗнче иртнӗ эсперанто конгресӗнче пулнӑ. Мероприятие «Ӑнӑҫӳ чӗлхи» ют чӗлхесен шкулӗн коммерци пуҫлӑхӗ, «Хавал» пуҫару ушкӑнӗн хастарӗ Александр Блинов, унӑн мӑшӑрӗ — «Ача-пӑча академийӗ» центр преподавателӗ Юлия Блинова тата Блиновсен ывӑлӗ Матвей (вӑл Шупашкарти 5-мӗш гимназире вӗренет) хутшӑннӑ.
Конгресс иртнӗ май чӗлхесемпе культурӑсен фестивальне те йӗркеленӗ. Юлия Блинова ҫак йӗркесен авторне пӗлтернӗ тӑрӑх, пирӗн хастарсем Чӑваш Енпе, унӑн культурипе, Шупашкарпа, чӑваш чӗлхипе паллаштарнӑ. «Пирӗн стендпа 200 ытла ҫын кӑсӑкланчӗ», — терӗ Юлия.
Фестивале Германи, Франци, Чехи, Польша, Словаки, Дани, Швеци, Норвеги, АПШ, Великобритани, Бельги, Нидерланд, Венгри, Итали, Испани, Португали, Бразили, Аргентина, Мексика, Финлянди, Япони, Китай, Корея, Вьетнам, Бурунди ҫӗршывӗсенчен тата ытти ҫӗртен пырса ҫитнӗ.
Юлашки 150 ҫул хушшинче пирӗн ҫӗршывра 14 чӗлхе ҫухалнӑ. Вӗсенчен 5-шӗ Совет Союзӗ арканнӑ хыҫҫӑн пӗтнӗ. «Пӗтес хӑрушлӑхра тата 18 чӗлхе тӑрать, мӗншӗн тесен вӗсемпе халӑхсен представителӗсен 20 проценчӗ ҫеҫ калаҫать», — хӑратмалла хыпар пӗлтернӗ Тутарстанри «Сувар» хаҫат.
Пӗрлештернӗ нацисен организацийӗ 2019 ҫула вырӑнти тӗп халӑхсен чӗлхисен ҫулталӑкӗ тесе ытахальтен палӑртман-тӑр. Хальхи вӑхӑтра тӗнчере 7 пине яхӑн абориген чӗлхи пулсан вӗсемпе этемлӗхӗн 4 проценчӗ ҫеҫ усӑ курать иккен. Ҫӗр ҫинче кашни икӗ эрнере пӗр чӗлхе ҫухалнине пӗлтереҫҫӗ.
Раҫҫейре — 190 наци. Вӗсенчен ҫӗре яхӑн — тӗп халӑхсем. Ҫӗршыври ӑслӑлӑх академийӗн чӗлхе институчӗ Раҫҫейре 150 чӗлхе тесе палӑртнӑ. Диалектсене шута илсен, 300-тен ытларах-мӗн.
Чӗлхесе пӗтнин тӗп сӑлтавӗ унпа килте калаҫманни теҫҫӗ.
Томск чӑвашӗсем Питрава Пӗтрекке тенине Тутарстанри «Сувар» хаҫат нумаях пулмасть пӗлтернӗ.
Томск тӑрӑхӗнчи Горьковка-Петровка ялӗнчи чӑвашсем иртнӗ уйӑхра Питрава пухӑннӑ. Ӑна вӗсем Пӗтрекке теме хӑнӑхнӑ. Уяв ячӗпе така пусса шӳрпе пӗҫернӗ, тултармӑш хатӗрленӗ.
Томск чӑвашӗсемпе савӑнма Кемер облаҫӗнчи Прокопьевск районӗнчи Михайловкӑри «Хӗлхем» ансамблӗ пырса ҫитнӗ. Ушкӑн юрӑсемпе ташӑсенчен, миниатюрӑсенчен тӑракан концерт кӑтартнӑ.
«Ку ансамбле ҫынсем Томск облаҫӗнчи Чӑваш культура обществин 20 ҫуллӑхӗнчен пӗлеҫҫӗ. Уйрӑмах ансамблӗн ертӳҫине Вера Спиридоновӑна тата Александр Спиридонов, Александр Чернов, Алефтина Мурзина солистсене кӑмӑллӑн кӗтсе илнӗ.
Яков Мульдияров ертсе пыракан «Палан» ансамбль тата уяв хуҫи Анна Мульдиярова та тав сӑмахӗсене тивӗҫрӗҫ», — ҫырнӑ «Суварта».
Ҫурла уйӑхӗн 2-мӗшӗнче Чӗмпӗрти «Ниме» чӑваш культура центрӗнче ҫӗнӗ пыл уявӗ пулӗ. Тутарстанри «Сувар» хаҫатра пӗлтернӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫапларах чӑвашсем Ӗлен кунне паллӑ тӑвӗҫ. Вырӑнти утарҫӑсене тата уява хутшӑнма кӑмӑл тӑвакансене Ленин Комсомолӗн проспектӗнчи 4А ҫурта ирхи 9 сехетрен пуҫласа 19 сехетчен кӗтеҫҫӗ.
«Халӑх промыслисене аталантарас тӗллевпе нимеҫӗсем ҫак ярминккере хӑйсен пылне сутакансенчен хырҫӑ илмеҫҫӗ», — тесе ҫырнӑ «Сувар» хаҫат. Кӑларӑма «Ниме» чӑваш культура центрӗн правленийӗн председателӗ Герман Мадюков пӗлтернӗ.
Арӑмӗпе тата ҫулталӑкри хӗрӗпе тӗнче курса ҫӳрекен чӑваш велоҫулҫӳревҫи Никита Тӗнче хальхинче, аса илтерер, Финлянди енне ҫул тытрӗ. Ҫемье Финляндинчен тухса Швецие ҫитнӗ.
Никита Тӗнче Инстаграмра ҫырнӑ тӑрӑх, Швецинче ватӑ юман патӗнче чарӑннӑ май ӑна чӑваш юманӗ ҫинчен каласа кӑтартнӑ.
Финляндинех таврӑнар-ха. Унта мӗнпур кӑтартӑва икӗ чӗлхепе: финла тата шведла — ҫыраҫҫӗ иккен. Турку — Швецин унчченхи тӗп хули. Ӑна шведсем йӗркеленӗ. Швед чӗлхи Финляндинче — фин чӗлхипе пӗр тан чӗлхе. «Кӑтартса ҫырнисене ҫавӑнпа та икӗ чӗлхепе ҫыраҫҫӗ. Пирӗн вара Чӑваш Енре чӑвашла ҫыраймаҫҫӗ» — тесе ҫырнӑ Никита хӑйӗн сайтӗнче.
«Раҫҫее юратмасть тесе шухӑшлама кирлӗ мар. Раҫсейӗпех ҫӳренӗ эпӗ. Унӑн вӗҫсӗр-хӗрсӗр уҫлӑхне, ҫыннисене питӗ юрататӑп. Анчах ҫынсене телейлӗ тата йӑлтах тӗрӗс пултарас килет. Тӑван ҫӗршыв вӑл — пӗр япала, патшалӑх вӑл тепӗр пулнине нихӑҫан та ан манӑр», — уҫӑмлатнӑ Никита Тӗнче.
Ҫӗртме уйӑхӗн 30-мӗшӗнчен пуҫласа утӑ уйӑхӗн 8-мӗшӗччен «Хавал» пуҫару ушкӑнӗн тата ют чӗлхесен «Язык для успеха» (чӑв. «Ӑнӑҫу чӗлхи») шкулӗн уйлӑхӗ «Сурские зори» (чӑв. «Сӑр шуҫӑмӗ») кану базинче иртрӗ. Уйлӑхӑн тӗп тӗллевӗ — чӑвашлӑхшӑн ҫунакан ҫынсене пӗрле пухасси, вӗсене тӑван халӑх культурипе, кун-ҫулӗпе паллаштарасси.
Уйлӑхра чӑваш чӗлхине виҫӗ шайра вӗрентеҫҫӗ: шкул ҫулне ҫитмен ачасем, шкул ҫулне ҫитнисем тата аслӑ ӳсӗмрисем. Кашни ушкӑнӑн хӑйӗн уйрӑм программа.
Уйлӑхра чӑваш чӗлхи вӗренӗвӗсемсӗр пуҫне тавракурӑма аталантарма тӗрлӗ-тӗрлӗ лекци иртрӗ. Сӑмахран, Айрат Тухватуллин, Хусан университечӗн доценчӗ, Тутар Республикин ӑслӑлӑх академийӗн истори институчӗн аслӑ ӗҫченӗ «Хусан ханлӑхӗн кун-ҫулӗ» ятлӑ темӑпа калаҫрӗ, Алпарух Пӗлӗм (Александр Блинов) чӑваш чӗлхи вӗрентекенӗ «Кала-ха 4» вӗренӳ пособийӗпе, Мария Савельева, журналист, литература критикӗ, Дина Гавриловӑн пултарулӑхӗнчи хӗрарӑм прозипе паллаштарчӗҫ. Ют ҫӗршыв хӑни Жан-Марк Леклер (ЙоМо) юрӑҫӑ, эсперантист, окситан чӗлхин хастарҫи окситан чӗлхи ҫинчен, Никита Кузнецов, хинди институчӗн дипломанчӗ акӑлчан тата китай чӗлхисен вӗрентекенӗ, тӗлӗнмелле хинди тата адыгея чӗлхисем, вӗсен лару-тӑрӑвӗ ҫинчен тӗплӗн те кӑсӑклӑ каласа пачӗҫ.
Утӑ уйӑхӗн 26-29-мӗшӗсенче Тӗмен хулинче «ЛиФФт-2019» Пӗтӗм Раҫҫейри IV литература фестивалӗ иртнӗ. Унта ыттисемпе пӗрлех Марина Карягина поэт, драматург хутшӑннӑ.
Чӑваш культурине Тӗмен тӑрӑхӗнче аталантарма пулӑшакан «Ентешлӗх» фонд ертӳҫи Алексей Павлов Фейсбукра паян пӗлтернӗ тӑрӑх, фестиваль хупӑннӑ кун Марина Карягинӑпа тӗл пулма вӑл тӑрӑхри чӑвашсем, фонд ертӳҫи хӑй тата «Ентешсем» ансамбль пырса ҫитнӗ.
Марина Карягина унччен те ку фестивале хутшӑннӑччӗ. 2017 ҫулта вӑл кӗмӗл наградӑна тивӗҫнӗччӗ.
Марина Карягина Патӑрьел районӗнчи Кивӗ Ахпӳрт ялӗнче 1969 ҫулхи юпа уйӑхӗн 16-мӗшӗнче ҫуралнӑ. 1992 ҫулта Чӑваш патшалӑх университетӗнчен вӗренсе тухнӑ. Пултаруллӑ поэт тата драматург 1992 ҫултанпа Чӑваш телевиденийӗнче ӗҫлет.
Тутарстанра Учук иртӗ. Ваттисем лайӑх ҫанталӑкшӑн кӗлӗ вулӗҫ унта. Аслисен така пусмалла. Шурӑ тӗслӗскерне. Ҫамрӑксен пӑтӑ пӗҫермелле.
Тутарстанри Азнакай районӗнчи Ҫутӑ Кӳлӗ ялӗнче ирттерӗҫ Учука. Утӑ уйӑхӗн 20-мӗшӗнче. 14 сехетре.
«Таканкки» тӑвӗ ҫинче иртӗ чӑвашсен авалхи йӑли. Ҫынсен унта хӑйсен кашӑкӗсемпе тата тирӗкӗсемпе пуҫтарӑнмалла. 500-шер тенкӗ памалла кашни килтен.
Ҫакна та каласа хӑвармалла: Тутарстанри Азнакай районӗнчи Ҫутӑ Кӳлӗ ялӗнче тӗне кӗмен чӑвашсем пурӑнаҫҫӗ. Авалхи йӑласене манӑҫтарасшӑн мар вӗсем. Ҫавӑнпа уй чӳкне ирттереҫҫӗ. Ӗлӗкхи йӑла-йӗркене аса илӗҫ унта. Така шӳрпине ас тивме май килӗ. Калаҫса ларма. Ял-йышпа пӗрле пулма. Халӑхпа савӑнма. Шӳтлесе кулма. Хавасланма.
-8.7 °C