Боготӑри (Колумби) Росарио Университечӗнчи ӑсчахсем Кӑнтӑр Америкӑра ӗлӗкхи-авалхи 7–13 миллион ҫулсем хушшинче пурӑннӑ пысӑк тимӗр шапа юлашкине тупнӑ. Шуса ҫӳрекенсен йышне кӗрекен ҫак тем пысӑкӑш чӗрчун хӑйӗн калӑпӑшӗпе автомобильпе тан пулнӑ тесе ҫырать «Би-би-си».
Stupendemys geographicus пысӑк тимӗр шапасем пирки иртнӗ ӗмӗрӗн ҫитмӗлмӗш ҫулӗсенче тӗпчесе пӗлнӗ, анчах та палеонтологсен ҫак авалхи чӗрчунсем ҫинчен тӗплӗ информаци пулман. Халӗ вара, тӗпчевҫӗсем Колумбири Татакоа пушхирӗнче S. geographicus юлашкийӗсене тупнӑ хыҫҫӑн, ку тӗлӗшпе улшӑнусем пуласси куҫкӗретех.
«Эпир тимӗр шапан сыхланса юлнӑ виҫӗ метрлӑ панцире тата унӑн аялти янах шӑммине тӗпчерӗмӗр. Ҫӗнӗ палеонтологи материалӗ пире ҫак авалхи шуса ҫӳрекен тӗлӗнмелле чӗрчунсем ҫинчен тарӑнрах пӗлме май пачӗ», — каласа параҫҫӗ Колумбири ӑсчахсем.
Stupendemys geographicus пысӑк тимӗр шапан тӑршшӗ тӑватӑ метр таран пулма пултарнӑ, шуса ҫӳрекен чӗрчунӑн йывӑрӑшӗ вара 1200 килограммран кая мар пулнӑ. Урӑхла каласан, Кӑнтӑр Америкӑри калама ҫук пысӑк тимӗр шапана автомобильпе танлаштарма пулать. Тӗлӗнмелле те, тахҫан ӗлӗк ҫӗр ҫинче тата та пысӑкрах тимӗр шапасем пулнӑ — сӑмахран, океансенче ҫитмӗл миллион ҫул каялла пурӑннӑ архелонсен тӑршшӗ тӑватӑ метр ҫурӑна ҫитнӗ.
Чӗрчунсен тӗнчине сыхлакан дирекци республикӑра ҫулталӑк пуҫланнӑранпа миҫе кашкӑр тытнине шутланӑ.
Палӑртмалла: ытларах чухне сунарҫӑсем кашкӑрсене ушкӑнпа тытаҫҫӗ. Ҫулсерен ҫак чӗрчунсене Йӗпреҫ тата Вӑрнар районӗсенче переҫҫӗ. Кӑҫал ҫулталӑк пуҫланнӑранпа Чӑваш Енре сунарҫӑсем 11 кашкӑр тытнӑ.
Сунарҫӑсем Вӑрнар районӗнче – 5, Шӑмӑршӑ районӗнче - 3, Йӗпреҫ районӗнче – 2, Ҫӗмӗрле районӗнче 1 чӗрчуна тытнӑ.
Нарӑсӑн 3-мӗшӗнче Шупашкарти Пирогов урамӗнчи 28-мӗш ҫурт ҫывӑхӗнче йытӑ арҫынпа икӗ ачана тапӑннӑ. Ку каҫхи 8 сехетре пулса иртнӗ.
Ҫемье пуҫӗ каланӑ тӑрӑх, вӗсене кӳршӗсен йытти тапӑннӑ. Хуҫи те ҫавӑнтах пулнӑ-ха, анчах йытта намордник тӑхӑнтартман. Унпа пӗрле тепӗр йытӑ та пулнӑ. Чӗрчунен пӗри ачан питне каштах суранлатнӑ, ашшӗ ӑна тӳрех травмпункта илсе кайнӑ.
Йытта прививка туни паллӑ. Ҫапах хуҫи шар курнӑ арҫынпа ачасенчен каҫару та ыйтман, нимпе те пулӑшман. Ҫав ҫынна административлӑ майпа явап тыттарасшӑн.
Кӑрлач уйӑхӗн 16-мӗшӗнче Йӗпреҫ районӗнче икӗ пӑши аҫине персе вӗлернине тупса палӑртнӑ. Ҫак тискер ӗҫе кам тунине тепӗр кунхинех уҫӑмлатнӑ: вӑл – ҫак районтах пурӑнакан 45 ҫулти арҫын.
Арҫыннӑн саккуна пӑсса сунара тухнӑшӑн явап тытма тиветех. РФ Уголовлӑ кодексӑн 258-мӗш статйин 2-мӗш пайӗпе килӗшӳллӗн ӑна 500 пинрен пуҫласа 1 миллион тенкӗ таран штрафлама пултарӗҫ. Кун пек преступленишӗн 3-5 ҫуллӑха хупас хӑрушлӑх та пур. Кунсӑр пуҫне виҫӗ ҫул таран хӑш-пӗр должноҫре ӗҫлеме юрамӗ.
Ку кӑна мар, браконьерӑн патшалӑха тата чӗрчунсен тӗнчине кӳнӗ тӑкака та саплаштармалла: 480 пин тенкӗ тӳлемелле.
Ҫӗнӗ ҫул иртсе кайрӗ, чӗрӗ чӑрӑшсене урама кӑларса ывӑтма шел пек… Эсир вӗсене Шупашкарти Николаев паркӗнчи «Ковчег» зоокӗтесе кайса пама пултаратӑр.
Чӑрӑшсене 10 сехетрен пуҫласа 18 сехетчен йышӑнаҫҫӗ. Ку акци кӑрлачӑн 13-19-мӗшӗсенче иртӗ. Асӑрхӑр: чӑрӑшсене мишурапа пӗрле йышӑнмаҫҫӗ. Йывӑҫ туни хӑрса ларнӑ ан пултӑр тата йывӑҫа хими япалисемпе сирпӗтмелле мар.
Йывӑҫсене зоокӗтесри чӗрчунсене ҫитереҫҫӗ, турачӗсене кайӑк-кӗшӗке сарса параҫҫӗ. Сӑмах май, кунашкал акци пӗлтӗр те иртнӗ, ун чухне ҫынсем 147 йывӑҫ килсе панӑ.
Раштав уйӑхӗн 31-мӗшӗнче Шупашкарти кӑнтӑр-хӗвеланӑҫ районӗнчи пӗр лавкка умӗнче йытӑ ҫурине вӑрланӑ. Хуҫи ҫав вӑхӑтра лавккана кӗнӗ, йытӑ ӑна алӑк патӗнче кӗтсе тӑнӑ. Хайхискер тухнӑ та – тӑватӑ ураллӑ тусӗ ҫук. Хӗрарӑм кун пирки полицие пӗлтернӗ.
Полицейскисем суту-илӳ центрӗнчи видеокамерӑсене тишкернӗ. Йытӑ ҫурине темӗнле арҫын илсе кайни паллӑ пулнӑ. Пакунлисем ӑна пӗр талӑка яхӑн шыранӑ. Часах вӑл кам иккенне те палӑртнӑ. Ҫапла майпа йытӑ ҫурине хуҫине тавӑрса панӑ.
Ҫак арҫынна алӑк умӗнче тӑракан йытӑ ҫури килӗшнӗ-мӗн, ҫавӑнпа вӑл ӑна хӑйӗнпе пӗрле илсе кайма шутланӑ. Халӗ 36 ҫултискер тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ.
Ӗнер, раштав уйӑхӗн 27-мӗшӗнче, 14 сехет те 40 минутра Канаш районӗнчи пӗр ял тӑрӑхӗнче йытӑ 14 ҫулти хӗрачана тапӑннӑ. Ача ун чухне хӑйӗн килӗ умӗнче пулнӑ.
Йытӑ хӗрачана самаях суранлатнӑ. Ҫынсем тӳрех васкавлӑ медпулӑшу чӗннӗ. Ачана травмпункта илсе ҫитернӗ.
Тухтӑрсем палӑртнӑ тӑрӑх, йытӑ хӗрачана сулахай аллинчен тата сулахай уринчен ҫыртса суранлатнӑ. Шурӑ халатлисем ӑна тивӗҫлӗ пулӑшу панӑ.
Ӗнер, чӳк уйӑхӗн 19-мӗшӗнче, хир сысни ҫул ҫине чупса тухнӑ та машина айне пулнӑ.
М-7 ҫул ҫинче 18 сехет те 25 минутра Лапсар поселокӗ ҫывӑхӗнче, «Мебельщик» коллективлӑ пахча енчен, хир сысни ҫул ҫине тухнӑ. Вӑл ҫур ҫула каҫсан «Мазда» машина кустӑрми айне лекнӗ.
Самай вӑйлӑ ҫапӑннӑран чӗрчун ҫулӑн тепӗр еннелле вӗҫсе кайнӑ. Хир сысни тӳрех вилнӗ. Водитель хӑйех ҪҪХПИ ӗҫченӗсене чӗннӗ. Машинӑн фари тата бамперӗ сиенленнӗ.
Саккунпа килӗшӳллӗн, чӗрчун вилнӗшӗн водителӗн штраф 30 пин тенкӗ тӳлемелле.
Чук уйӑхӗн 19-мӗшӗнче каҫхи 8 сехетре шыравпа ҫӑлав службине шӑнкӑрав ҫитнӗ: кушак инкеке лекнӗ-мӗн.
Ку ҫапларах пулса иртнӗ: Шупашкарти Мускав проспектӗнчи пӗр лавккара сутуҫӑ алӑка хупса киле кайма тӑнӑ та холодильник хыҫӗнче кушак макӑрнине илтнӗ. Хӗрарӑм хӗсӗк вырӑнтан чӗрчуна хӑй тӗллӗн кӑларайман, ҫӑлавҫӑсене шӑнкӑравласа чӗннӗ.
Ҫӑлавҫӑсем вырӑна ҫитсен «Умелец» хатӗр пулӑшнипе холодильник ҫумӗнчи стенана илнӗ, кушакан ирӗке кӑларнӑ. Чӗрчун унта мӗнле майпа лекнӗ? Паллӑ мар.
Шупашкарти ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ районӗнчи пӗр хваттере ҫӑлавҫӑсем балкон урлӑ кӗнӗ. Вӗсене кӳршисем чӗнсе илнӗ. Ара, хваттерте йытӑсем уланӑ. Кун пирки «Про Город» хаҫата халӑх корреспонденчӗ пӗлтернӗ.
Ку паян Мичман Павлов урамӗнчи 4-мӗш ҫуртра пулнӑ. Йытӑсем уланӑран кӳршисем сисчӗвленнӗ. Вӗсем шутланӑ тӑрӑх, хуҫисем чӗрчунсене пӗччен хӑварнӑ.
«Йытӑсем ӗнертенпе вӗреҫҫӗ, улаҫҫӗ. Ирхине ҫӑлавҫӑсем тата полици килчӗҫ. Ҫӑлавҫӑсем хваттере балкон урлӑ кӗрсе икӗ йытта апат ҫитернӗ. Хваттерте кушаксем те пулнӑ», - каласа кӑтартнӑ халӑх корреспонденчӗ.
Полицейскисем килсен кил хуҫи хӗрарӑмӗ те ҫитнӗ. Чӗрчунсем хваттерте мӗн чухлӗ выҫӑ ларни паллӑ мар.
+7.3 °C