Чӑваш музыка ӳнерӗнче паллӑ йӗр хӑварнӑ Олимпиада Агакова ҫуралнӑранпа ӗнер 95 ҫул ҫитрӗ.
Вӑл Етӗрне районӗнчи Ҫуткасси ялӗнче вӗрентекен ҫемйинче ҫуралнӑ. Етӗрнери педагогика училищинче, каярах Шупашкарти музыка училищи ҫумӗнчи икӗ ҫуллӑх хатӗрленӳ курсне ҫӳренӗ. Ун хыҫҫӑн виҫӗ ҫул хушши вокал уйрӑмӗнче ӑс пухнӑ. Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫи пуҫлансан училище хупӑнать, Олимпиада Яковлевна вара Чӑваш патшалӑх юрӑпа ташӑ ансамблӗнче ӗҫлеме тытӑнать. Ансамбльпе пӗрле ҫара та концертпа кайнӑ вӑл. 1943 ҫулхи юпа уйӑхӗнче хӑй ирӗкӗпе фронта тухса каять. Бронепуйӑс пулемет расчечӗн ҫапӑҫуҫи пулать вӑл, салтак тивӗҫне зенит дивизионӗнче пурнӑҫлать. Молдавипе Венгрие ирӗке кӑларассишӗн пынӑ ҫапӑҫусене хутшӑнать.
Вӑрҫӑ вӗҫленсен вӑл тӑван тӑрӑха таврӑнать, училищӗре пӗлӗве малалла туптать. Чӑваш радиовӗн вокал ансамблӗнче ӗҫлеме тытӑнать, концертсемпе тухса ҫӳрет. Сцена ҫинче вӑл кӑмӑл-туйӑма ирӗке янипе, вокал ӑсталӑхне ҫӳллӗ шайра кӑтартнипе палӑрса тӑнине аса илет Пӗтӗм Раҫҫейри музыка обществин тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Николай Зимин.
Ыран Раҫҫей Почтин ӗҫченӗсем професси уявне палӑртаҫҫӗ. Унӑн Чӑваш енри филиалӗн кӑҫал тата тепӗр паллӑ кун та пур-мӗн. Шупашкарта почта кантурӗ пурри пирки истори хучӗсенче пуҫласа асӑннӑранпа 220 ҫул ҫитнӗ. Паян Чӑваш Енре пурӗ 402 почта уйрӑмӗ, вӗсенчен 324-шӗ яллӑ вырӑнсенче ӗҫлет, куҫса ҫӳрекен уйрӑм та пур. Юлашкинчен калани — автомобиль ҫинче вырнаҫнӑскер. Вӑл эрнере темиҫе хут темиҫе сехетлӗхе пырса каять. Хаҫат-журналпа тӗрлӗ корреспонденцие, йӑнӑшмастӑп пулсан, Пӑрачкав районӗнчи темиҫе яла ҫитерет.
Професси уявӗ умӗн ҫак тытӑмра тӑрӑшакан Чӑваш Енри виҫӗ ҫын чыслава тивӗҫнӗ — вӗсене «Ҫыхӑну ӑсти» хисеплӗ ят панӑ. Вӗсем пурте Людмилӑсем: Раҫҫей почтин Чӑваш Енти филиалӗнче тӑрӑшакан пӗрремӗш категориллӗ инженер Людмила Васильева, Шупашкар почтамчӗн участок пуҫлӑхӗ Людмила Чукова тата Ҫӗрпӳ почтамчӗн пуҫлӑхӗн ҫумӗ Людмила Николаева.
| ҪӖР | 29 |
Ҫӗрпӳ ярмӑркки виҫҫӗмӗш кун пырать. Кӑҫалхи пек уяв кунта тахҫантанпах пулман пулӗ — вӑл культура, спорт программисемпе пуян. Республикӑри тӗрлӗ районсенчен килсе ҫитнӗ фольклор коллективӗсем пухӑннисене хӑйсен пултарулӑхӗпе савӑнтарчӗҫ, районти драма кружокӗсемпе халӑх театрӗн ушкӑнӗсем спектакль сыпӑкӗсене кӑтартрӗҫ. Мотокросра та, штанга йӑтассипе тупӑшнӑ ҫӗрте те халӑх йышлӑ пухӑнчӗ, бокса, волейбола, шашкӑпа шахмата юратакансем те тулли кӑмӑллӑ юлчӗҫ.
Ярмӑрккӑра ал ӑстисем хӑйсем япалисене сутрӗҫ. Кунтах тӗрлӗрен аттракционсем, карусельсем нихҫанхинчен йышлӑ ӗҫлерӗҫ. Какай шӳрпи е шашлык ҫиес текенсем, тумтир таврашӗ е асӑнмалӑх парне туянас текенсем валли тӗрлӗ лавкка нумай ярмӑрккӑ тӳремӗнче.
Йӑлана кӗнӗ Тихвин ярмӑркки ыран ҫӗртме уйӑхӗн 30-мӗшӗнче вӗҫленет.
Ҫӗртмен 27-мӗшӗнче республика ҫулӗ-йӗрӗнче 5 пӑтӑрмах таранах тухнӑ пулнӑ, вӗсенче 6 ҫын аманнӑ. Тӗслӗхрен, ҫав кун 8:15 сехетсенче Ҫӗрпӳ–Красноармейски ҫул синче «Лада-211440» урапапа пыракан 53 ҫулхи водитель хирӗҫле ҫул ҫине тухнӑ пулнӑ. Вӑл иккен хӑйӗн умӗнче пыракан «ГАЗ-271211» урапана иртсе каясшӑн пулнӑ. Анчах «Газель» ҫул тӑваткӑлӗнче сулахай еннелле пӑрӑнма тытӑннӑ, ҫапла вара «Ладӑпа» ҫапӑннӑ.
Сиксе тухнӑ пӑтӑрмахра ҫӑмӑл урапа ҫинче ларса пыракан 30 ҫулхи хӗрарӑм тата 2 уйӑхри ача сусӑрланнӑ пулнӑ. Иккӗшне те вӗсене васкавлӑ пулӑшупа пульница леҫнӗ. Кунта, паллах, «Лада» машинӑн водителӗ айӑплӑ — ҫул-йӗр хӑрушсӑрлӑхӗн йӗркипе ҫул тӑваткалӗнче ытти машинсене хӑваласа иртсе кайма юраманни пирки маннӑ-тӗр.
Ҫӗнӗ Шупашкарти Силикат урамӗн таврашӗнче вырнаҫнӑ чарӑну ҫывӑхӗнче 15:15 сехетре тата тепӗр пӑтӑрмах сиксе тухнӑ пулнӑ. Кунта ҫул ҫине кӗтмен ҫӗртен сиксӗ тухнӑ 10 ҫулхи хӗрача урапан кустӑрми айне лекнӗ иккен. 50 ҫулхи Шупашкар ҫынни ҫул-йӗрте шӑпӑрлана асӑрхасан тӳрех чарӑнма хӑтланнӑ, ҫав ҫавах инкекрен хӑтӑланасси пулайман.
Юлашки ҫулсенче республикӑра «Агро-100» клуб йӗркелесси ырӑ йӑлана кӗчӗ. Мӗне пӗлтерет-ха вӑл? Вӑл — ял хуҫалӑх предприятийӗсем епле ӗҫленине кӑтартакан рейтинг. Иртсе кайнӑ ҫулталӑкри ӗҫ-хӗле шута илсе Чӑваш Енӗн «Агро-Инновации» хысна предприятийӗ «Агро-100» клуб йӗркелет. Ӗнер вара ҫавна презентациленӗ.
Клубӑн пӗрремӗш йӗркине «Авангард» тулли мар яваплӑ общество — «Ҫӗрпӳри бекон» йышӑннӑ. Ун хыҫҫӑн Вӑрнарти аш-какай комбиначӗ тата «Юрма» агроходинг пыраҫҫӗ иккен. Вӗсем хыҫҫӑн — «Ольдеевская» агрофирма, Елчӗк районӗнчи «Комбайн» кооператив, Йӗпреҫ районӗнчи «Рассвет» общество, Шупашкар районӗнчи «Чӑваш бройлерӗ» общество, Хӗрлӗ Чутай районӗнчи «Коминтерн» кооператив, Тӑвай районӗнчи «Акконд-агро» фирма, Комсомольски районӗнчи «Ҫӗр улмие мухтав» агрофирма пыраҫҫӗ.
Кӑҫал Ҫӗрпӳ районӗнче иртекен Ҫӗрпӳ ярмӑркки утӑ уйӑхӗн пӗрремӗш кунӗсенче мар, ҫӗртмен вӗҫӗнче — 27-30-мӗшсенче пулать. Яланхи пекех уява килсе ҫитекен хӑнасем валли суту-илӳ лавккисене уҫӗҫ, савӑнӑҫлӑ канӑва хатӗрлӗҫ.
Уява ярмаркка тӳремӗнче уҫӗҫ, ӑна йӑлана кӗнӗ пек театрласа ирттерӗҫ. Хыҫҫӑн вара ылтӑн тата кӗмӗл медальсемпе вӗренсе тухакан ҫамрӑксене чыслама палӑртнӑ. Каҫ-кӳлем еннелле куракансем валли флеш-моб тата байкер-шоу ирттерӗҫ. Каҫхине ҫамрӑксен «Пирӗн вӑхӑт» программи уҫӑлӗ.
Ярмӑрккӑна йӗркелесе пыракансем уяв ӑнӑҫлӑ тата тухӑҫлӑ иртессе шанаҫҫӗ.
Паян, ҫӗртмен 12-мӗшӗнче, пирӗн мӑнаҫлӑ ҫӗршыв хӑйӗн уявне — Раҫҫей кунне — паллӑ тӑвать.
Чӑваш Ен тӗп хулинче асӑннӑ уява тӗрлӗрен тӳремсенче тата парксенче ирттереҫҫӗ. Яланхи пекех хула ҫыннисемпе хӑнасем уяв концертне курма пултараҫҫӗ. Унсӑр пуҫне паян велосипедҫӑсен ӑмӑртӑвӗ иртет, куракансене массӑллӑ флэшмоб савӑнтарма пултарӗ.
Шупашкарсӑр пуҫне Раҫҫей кунне Ҫӗнӗ Шупашкарта, Ҫӗрпӳре, Ҫӗмӗрлере, Улатӑрта, Сӗнтӗрвӑрринче тата Тӑвай ялӗнче уявлама палӑртнӑ.
ШӖМ ӗҫченӗсем пӗлтернӗ тӑрӑх паян Шупашкарта йӗркене 90 полицай сыхлӗ.
Шупашкар кинофестивалӗ кӑҫаллӑха хупӑнчӗ пулин те Чӑваш Енре ун ҫинчен калаҫусем лӑпланман-ха. Кинофестиваль уҫӑлнӑ ятпа пресс-конференцире Совет Союзӗн, Раҫҫей актёрӗ Александр Пятков пирен республикӑра кино ӳкересси ҫинчен пӗлтернӗ.
— Чӑваш Ене килсе курасси ӑшӑмра манӑн пысӑк хавхалану туйӑмне ҫуратрӗ. Вара Чӑваш республики кун-ҫулӗ ҫинчен ӑсталӑх-документлӑ фильм ӳкерме кӑмӑл турӑмӑр. Кино ятне вара «Чӑваш Ен вӑрттӑнлӑхӗсем» е «Пӗрле» ят парасшӑн. Кинона ӳкерме ҫӗртмен 11-мӗшӗнчен пуҫласшӑн, ӑна валли ятарлӑ ушкӑн та хатӗр. Ҫитес кунсенче Ҫӗрпӳ ярмӑрккине те ӳкерме ӗлкермелле. Кинора чӑвашсен паллӑ пулӑмӗсем ӳкеренӗҫ, кино тӑршшӗ пӗтӗмӗшле 52 минут пырӗ, — хӑйӗн шухӑшӗсене пӗлтерет Александр Пятков.
Актёр палӑртнӑ тӑрӑх Чӑваш Енре кино ӳкерес тӗллевӗ укҫа-тенкӗ нумайрах илессинче мар, республикӑн илемлӗ тавралӑхне, халӑх кун-ҫулне, пӗлтерӗшле ӗҫ-пуҫсене кӑтартса панинче.
Ҫӗнӗ фильм тепӗр ҫулхи Шупашкар кинофестивалӗнчи конкурса хутшӑнӗ.
Ҫуркунне ҫитнӗренпе Чӑваш Енри хӑш-пӗр ял-хула яланхи пекех шар курма тытӑнать. Ейӳ вӑхӑтӗнче шыв хӑпарса кайни уйрӑмах Улатӑра, Пӑрачкава, Ҫӗрпӗве пырса тивет.
Паянхи кун тӗлне Улатӑрти лару-тӑру япахрах — кунта 46 кил карти шыв айне пулнӑ. Пӑшӑрханмалли ытлашши ҫук — ҫуртсене шыв илмен-ха. Паянхи шыв ҫӳллӗшӗ 710 см танлашать, тепӗр майлӑ каласан, яланхи 330 сантиметртан 4 метр патнелле шыв хӑпарнӑ. Инкек-синкек кӑларма пултаракан виҫеччен 20 сантиметр ҫеҫ юлнӑ.
ИӖМ пӗлтернӗ тӑрӑх ейӳ ыйтӑвӗпе 62 ҫын ӗҫлет, техника шучӗ — 25. Халӑха апат-ҫимӗҫпе тата яланах кирлӗ япаласемпе тивӗҫтерсех тӑраҫҫӗ. Шыв шайӗ юнкун тӗлне анма пуҫламалла теҫҫӗ.
Сӑмах май, Ҫӗрпӳ патӗнчи лару-тӑру ҫӑмӑлрах — Ҫавал хӑйӗн шыв ҫулне таврӑннӑ та теҫҫӗ.
Ҫӗрпӳ хули икӗ юханшыв пӗрлешнӗ вырӑнта ларать — кунта Кӗҫӗн Ҫавалпа Мӑн Ҫавал шывӗсем пӗрлешеҫҫӗ. Айлӑмра ларнӑран хулана ҫак юханшывсем ҫур кунӗсенче самай шар кӑтартаҫҫӗ — уйрӑмах, Кӗҫӗн Ҫавал.
Малтанхи ҫулсенче Кӗҫӗн Ҫавал енчен шыв илесрен ҫӗр те хӑпатрӗҫ ӗнтӗ, анчах ҫавах ку ӗҫ хулана ейӳрен туллин хӑтарас ҫукки палӑрчӗ. Пӗлтӗр вара ҫак ыйтӑва тепӗр енчен пӑхма шут тытрӗҫ — юханшыв ҫулне улӑштарасси пирки.
Ӗҫе 2012 ҫулхи раштав уйӑхӗнче тытӑнчӗҫ, 313 метр сарлакӑш юханшывӑн ҫӗнӗ шыв ҫулне (шыв юхмалли канав сарлакӑшӗ 15 метр пулмалла) «Гидротехника» ТМЯО пурнӑҫлать. Паянхи куна пур ӗҫсен калӑпӑшне 45 процент тунӑ темелле. Вӑл шутра чи йывӑр пая — метр ҫурӑ тарӑнӑш шӑннӑ ҫӗре чавнӑ. Предприяти ӗҫченӗсем ейӳ пуҫланниччен ҫӗр ӗҫӗсене ытларах пайӗпе вӗҫлесшӗн.
.
+15.3 °C