Электронлă вулавăш

 

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

 

Хăш-пĕрисем

йăхне мансах

çынран куласшăн.

Ах,

вăл —

апла,

акку —

çапла çӳрет.

Ĕçет,

туртать,

нумай çиет,

каяннăй...

Ав, хырăмне

шампа пек

ӳстерет.

Çынпа çӳрет...

Тепри —

кунпа калаçнă.

Лешне —

пĕри чуптунă.

Питĕнчен.

Чипер Анук

упăшкипе ятлаçнă,

ĕнер çеç илтрĕм, —

тет, —

ял леш енчен.

Пĕррехинче,

ирпе,

ял хушшипе,

тĕл пулнă ик хĕрарăм.

— Итле-ха, —

тет пĕри,

Марье.

Эс мар-и вăл

манне ят янă?

Унпа калаçнă, —

теç, —

унта — кунпа...

— Эп мар, —

суять Марье, —

эс ху элекçĕ.

Сăмах саран,

Тарье.

Ман выльăхсем те,

имĕш,

чирлĕ.

Ман хĕр те,

имĕш,

сан пекех ясар.

— Эс ху асан!

Чараксăр тĕнче кинĕ!

Сан упăшку та

хăв пекех чупать!

Ĕçет?

Туртать!

Тата... Тата...

Тĕртет!

Вăл мĕн-ха...

Мĕн...

Вăл...

Малалла

Ут туртмасан, урапа кусмасть.

(Ваттисен сăмахĕ)

 

Мĕн ĕлĕкрен чăвашсен пурнăçĕнче лаша тĕп вырăнта тăнă. Утсăр çемье начар пурăннă. Ака-суха тума та, çулçӳреве тухма та кирлĕ пулнă-çке урхамах. Лаша — этем пурнăçĕ. Ăна усракан тутă пулнă. «Лашана тăрантармаççĕ, вăл хăй тăрантарать», — тенĕ ватăсем.

Паянхи хĕвеллĕ ăшă кун Петĕр те килте ахаль ларас темерĕ, лаша кӳлсе Хусан пасарне кайса килме шутларĕ. Ĕнер анчах, авă, чалак лашин таканĕсене кӳршĕри Çтаппан улăштарса пачĕ. Çула тухма пĕтĕмпех хатĕр темелле. Хăйне валли апатланма хура çăкăр, пиçнĕ çĕрулми чикрĕ, лашине пама вара уйрăм миххе сĕлĕ тултарчĕ. «Тен, тырра сутса пĕтереймесен çĕр выртмалла та пулĕ», — тесе шутларĕ вăл.

Петĕр лашине кӳлчĕ те çула тухрĕ. Унăн урхамахĕ тĕреклĕ, станлă, пиçĕ. Акă вăл çил евĕр çул тăрăх вĕçтерсе пырать. Çĕлен-хура лашин тилхепине Петĕр çирĕппĕн ярса тытнă. Çав вăхăтрах вăл пушшине те алăран ямасть. Ял-ял витĕр, тĕпсĕр варсем урлă каçса аслă вăрман тĕлне çитсен канма чарăнчĕç хуçипе ут. Петĕр лашине тăварчĕ, сĕлĕ пачĕ. Хăй канма ларчĕ. Кĕтмен çĕртен сасартăк çил тухрĕ. «У-у-х-х!» — терĕ такам. Урхамах темĕскер сиснĕ пек кĕçĕнсе илчĕ. Пĕлĕт тĕксĕмленсе хуралса кайрĕ. Хĕвел таçта кайса çухалчĕ. Аякра мар чăштăр-чаштăр тунă сасă илтĕнчĕ, хумханнă кайăк-кĕшĕк чĕвĕлтетрĕ. Петĕр ура çине тăчĕ. Тӳпенелле тинкерчĕ те шикленнипе каялла кайсах ларчĕ, çӳç-пуçĕ вирелле тăрса кайрĕ, çурăмĕ çине сив тар тапса тухрĕ. Пĕр пысăк мăклашка çаврăна-çаврăна вĕсем патнелле çывхарать иккен. Акă çитрĕ те шурă çӳçлĕ, шурă сухаллă, шурă кĕпеллĕ, шурă йĕм тăхăннă старик пулчĕ те тăчĕ. Айăпсăр лаша хăранипе хăртлата-хăртлата хӳрине тăратса чупать. Çавра çилĕ вара шăхăра-шăхăра таврари мĕн пур япалана вĕçтерет. Йывăçсем çĕре çити тайăлаççĕ. Петĕр упалене-упалене урхамах патне çывхарчĕ. Ăна йĕвенĕнчен аран-аран ярса илчĕ. Шухă лаши çине утланса вăрмантан çиçĕм пек тухса ял еннелле çул тытрĕ.

Малалла

Урамра çуркунне —

Чĕрере ырă туйăм.

Çут тĕнчен илемне

Чунăмпа эпĕ туйрăм.

 

Шăнкăр-шăнкăр саспа

Юрласа шыв юхайрĕ.

Ачасем хаваспах

Кимĕсем юхтарайрĕç.

 

Чăхăсем те шывран

Нимĕн чуль хăрамарĕç.

Хăнăхайрĕç куран,

Вырăна та хумарĕç.

 

Сар автан хăрамасть

Картине шыв илсен те.

Авăтма чарăнмасть

Тĕк-çӳçне йĕпетсен те.

 

Кăрккасем каклатсах

Çăвăнса тасалаççĕ.

Пӳрт тăрне хăпарсах

Те ăна хураллаççĕ?

 

Кунĕпех-çке шывра

Хурĕпе кăвакалĕ.

Тунсăхланă куран,

Ун пирки кам мĕн калĕ?

 

Шăнкăрчсем кунĕпех.

Савăнса юр юрлаççĕ.

Çепĕç кĕвĕсемпе

Çур кунне тав тăваççĕ.

 

Эпĕ те хавасран

Çĕнĕ сăвă хайлатăп.

Юлтăр вăл асăмра —

Эп унра пурăнатăп.

Эп пăхап чăрăш çине —

Пĕчĕк çеç пакша унта.

Вăл сикет çине-çинех,

Кускалать унта-кунта.

 

Кукăр турата лексе,

Лаплатса ӳкет çĕре.

«Аттерен лекет», — тесе

Сехĕрленнĕ хăй сĕре.

 

Пакша-ашшĕ куриччен

Çĕкленет те çĕр çинчен, —

Кĕç каллех — турат çинче,

Çӳллĕ чăрăш тăрринче.

Çултан килсен чун хĕпĕртет:

Хама туятăп питĕ çăмăл.

Хавас чĕре тĕпĕртетет —

Нихçанхинчен те уçă кăмăл.

 

Çĕнтернĕ пек пур йывăра

Çан-çурăм каннине туятăп.

Кăштах канма выртсан вара

Тӳлĕккĕн çывăрса каятăп.

 

Пăшăрханма сăлтавĕ çук, —

Ĕмĕтленни йăлтах-çке пулнă.

Пулмарĕ пушă тухнă çул,

Шăп çавăнпах та кăмăл тулнă.

 

Эп уншăн тав тăвап Турра, —

Вăл хушнăран пуль ĕçĕм тухрĕ.

Эппин, шанатăп: вăл пурах,

Ăна хĕрес хывсах тав турăм.

 

Ангелăмпа пĕрле пулни

Пур ĕçĕмре те пулăшайрĕ.

Вăл-çке мана сыхлаканни,

Ман кĕлтуни усса, ав, кайрĕ.

 

Ĕçе йăлт ангелпа тунин

Пайталăхне чунпа туятăп.

Хăвачĕ ун — пĕрле пулни,

Çакна тĕп вырăна хуратăп.

Вăр çаврăнтăр кунсен калейдоскопĕ

Кашни çаврăмĕнче ылмашăнса:

Тен йăлăхтарнă тунсăхăм та хăпĕ,

Тен, кайĕ уссăр ĕçĕм те ăнса?

 

Ăçта хытса, алла усса тăнин уссийĕ?

Ылмашăнуллă куçăмра кăна

Киввин нăймакине сĕннийĕн сийĕ

Сирсе, сарать çерем пек çĕн куна.

 

Апла, ылмашăнтăр кунсен эрешĕ —

Тĕрлетĕр ĕмĕт курнă чечеке,

Яланхиллех ăспа чĕрем кĕрешĕ,

Ĕçре ывăннине ирттерĕ кĕреке.

 

Тен, йăлăхтарнă тунсăхăм та хăпĕ,

Тен, кайĕ уссăр ĕçĕм те ăнса?

Вăр çаврăнтăр кунсен калейдоскопĕ

Кашни çаврăнура ылмашăнса!

Пĕр патшалăхра Лаша пурăннă. Вăл Çилçунат ятлă. Ятне кура питĕ вĕçме ĕмĕтленнĕ, çавăнпа та телей утравĕ çине кайма шутланă. Çул çинче Мăрмăр кушак аçине тĕл пулнă. Кушак аçи макăрса ларнă.

— Кушак аçи, мĕншĕн макăратăн? — ыйтнă Лаша.

— Эпĕ ишме пĕлместĕп, — тет кушак аçи.

— Кушаксем шывран хăраççĕ, çавăнпа та ишме пĕлмеççĕ, — тет Çилçунат.

— Эпĕ хăйне евĕр кушак аçи! — хирĕçлет кушак аçи.

— Эпĕ телей утравĕ çине кайма тухрăм, унта пурин те ĕмĕчĕ пурнăçланĕ, пĕрле кайрăмăр, санăн та ĕмĕтӳ пурнăçланĕ, — тенĕ Лаша.

— Тавтапуç, эсĕ ырă кăмăллă Çилçунат.

Вĕсем иккĕшĕ пĕрле малалла кайнă. Кушак аçи питĕ савăннă, пăлханнă. Пăлханнипе унăн урисем те тарласа кайнă.

Çапла вĕсем уй-уй урлă, вăрман витĕр нумай утнă. Утсан-утсан хырăмĕ выçса кайнине туйса илнĕ, анчах вĕсем хăйсемпе пĕрле апат-çимĕç илмен пулнă. Кушак аçи кĕçех курăк хушшинче пĕр питĕ пысăк кăмпа курнă. Кушак аçи питĕ выçă пулнипе çур кăмпине чĕрĕллех çисе янă. Çилçунат хăй пайне пĕçерсе çинĕ. Чĕрĕ кăмпа çинĕ хыççăн кушак аçине йывăр пулнă. Унăн çывăрас килнĕ, урисем утман. Лаша кушак аçине çурăм çине лартса малалла кайнă.

Малалла

Тин анчах-ха таврара

пит те шăпчĕ.

Савăк саслăн юррине

тăсрĕ шăпчăк.

Сар хĕвел шевлисене

шывра ухрĕ.

Сывлăм сыпнă улăха

кĕтӳ тухрĕ.

Трактор шавĕ таврара —

хир вăранчĕ.

Тӳпере тăри юрри

ярăмланчĕ.

Кантăка йăлтах пас тытнă:

Чаплă тĕрĕсем çиçеççĕ.

Шурă йĕр, çип евĕр, хытнă.

«Хĕл Мучи тĕрленĕ», — теççĕ.

Вăл хăçан тĕрлет?

Пĕлесчĕ.

Тен, çĕрле — эп çывăрсассăн,

Е ирпе —

Вăрттăн килсессĕн...

Эп, тем пек, ăна курасшăн.

Юр çăвать тӳперен чарăнмасăр

Урамри çулсене хупласа.

Кам тӳсейĕ унпа савăнмасăр? —

Кĕç яратăп юрра юрласа.

 

Сывлăш уçă — ансат сывламашкăн,

Ӳпкене ыр симне парнелет.

Кирлĕ мар пит-куçа хупламашкăн,

Ырăран чун-чĕре çĕкленет.

 

Лĕм çил çук. Çăвакан юр пĕрчийĕ

Лаплатать ман çине тӳперен.

Ачасем ыткăнаççĕ юр çийĕн

Ушкăнпа ăмăртса инçене.

 

Шурă юр, шурă мамăк ку тейĕн

Парнелет ырă туйăм чуна.

Çуркунне ирĕлсе вăл пĕтейĕ,

Ун чухне тек шăваймĕ çуна.

 

Йĕлтĕрпе, çунапа ярăнар-и

Тарăн юрлă тусем пур чухне.

Ушкăнпа çак ыр кун савăнар-и,

Кăтĕр чĕрĕлĕх яш чунсене.