Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Парнене параççĕ хире-хирĕç.

Парнелерĕн эсĕ шурăмпуç шевпи.

Ай, шурăмпуç кĕрен —

Манран эс мĕн кĕтен?

Саншăн тĕлкĕшет ман чун шевли:

Парнене параççĕ хире-хирĕç.

Кăмăл çумне кăмăл — хире-хирĕç.

Калаçу пуçларăм кăмăлна кура.

Сассу шăнкăрав иккен —

Манран эс мĕн кĕтен?

Саншăнах юрлатăп çак юрра:

Кăмăл çумне кăмăл — хире-хирĕç.

Савнисем саваççĕ хире-хирĕç.

Парнӳне эп йышăнатăп чĕререн.

Ку юрату иккен —

Манран эс мĕн кĕтен?

Савăнса юрлас килет куллен:

Савнисем саваççĕ хире-хирĕç.

Пĕррехинче эпĕ ир-ирех тăтăм та пит çума пуçларăм. Çăватăп- çăватăп — тасалмасть. Юлашкинчен тытрăм та пите пылчăкпа сăтăртăм. Пит çап-çутă пулчĕ.

Чӳречерен кăшкăрнă сасă илтĕнчĕ: «Таня! Тух!» — тет. Мана хамăр витери Шуçăм ятлă лаша чĕнет иккен. Эпĕ тăхăнса тухрăм та лаша çине лартăм. Лашам пĕлĕтелле çĕкленчĕ. Питĕ хăвăрт вĕçет тата хăй.

Часах эпир темĕнле палламан çĕршыва çитрĕмĕр. Кунта кайăксем канфет çиеççĕ. Пире те çитерчĕç. Вара лашапа иксĕмĕр малалла вĕçрĕмĕр. Вĕçсен-вĕçсен пĕлĕт çӳллĕш çурт куртăмăр. Çуртне тĕрлĕ эрешсемпе илемлетнĕ. Пĕрремĕш пӳлĕмне кĕрсен тĕлĕнмелле чĕрчуна куртăмăр: хăй ĕне кĕлеткеллĕ, лаша хӳреллĕ, пуçĕ арăсланăнни евĕрлĕ, ури кушакăн тяппи пек. Çакскер пире çисе ярасшăн пулчĕ, анчах эпĕ йĕп тупрăм та чĕр чунне пур çĕртен те шăтарса тухрăм. Шăтăксенчен юн юхма пуçларĕ. Чĕрчун хăрушшăн уласа ячĕ те вилсе кайрĕ. Пăхатпăр: темĕнле арча ларать. Ку арчана ылтăнпа тултарнă пуль терĕмĕр. Уçрăмăр та пин-пин çĕлен куртăмăр. Хупса ĕлкĕреймерĕмĕр — çĕленсем шуса тухрĕç. Арча тĕпĕнче çĕçĕ выртнине куртăмăр. Ăна илсе çĕленсемпе кĕрешме пуçларăмăр. Виçĕ уйăх кĕрешрĕмĕр вĕсемпе. Çĕленсене çĕнтерсен канма лартăмăр. Кĕтмен çĕртен маччаран аслатиллĕ çумăр çума пуçларĕ. Эпĕ лаша айне пытантăм.

Малалла

Ах, Çăлтăрпи! Сан çап-çутă яту!

Ачаш-ачаш салхулăхра çунатăп...

Ăспа чĕреçĕм пулнăччĕ тату —

Çак килĕшӳлĕхе халь çухататăп.

Таçтан шалтан вăраннă ырату,

Мана хуçса ан хăварсам, ыйтатăп:

Чĕрем хусканăвне эс юрă ту —

Сана савса эп, Çăлтăрпи, юрлатăп.

...Эс манăн юрă — юрă-юрату,

Эс манăн ырă-ырă ырату.

Ытарайми чăвашлăх

Çеçен хирте çӳрет.

Пĕр тулхăрать йăвашшăн,

Пĕр вирхĕнсе иртет.

Ытарайми чăвашлăх

Сĕм вăрманта сĕрлет:

Хунавлăн йыш хушасшăн

Хĕлле те ешерет.

Ытарайми чăвашлăх

Шыв айĕнче шĕвет:

Малашлăхне тупасшăн,

Аваллăхне тĕпчет.

Ытарайми чăвашлăх

Çĕр тĕпĕнче кĕрлет:

Хăватлă вăй пухасшăн

Тăпăртатса илет.

Ытарайми чăвашлăх

Çӳл тӳперен чĕнет:

Тăван та тус пуласшăн

Ыр пиллĕхне сĕнет.

Пуçласа паян тиха

Амăшпе тухать уя.

Тиха питĕ çамрăк-ха,

Амăшĕпе паллашни

Пилĕк кун çеç çитнĕ-ха.

Ури тĕпĕ те хытман,

Пушмак пулса та çитмен.

Пурĕ пĕрех амăшне

Кӳлсе тухрĕçĕ ĕçе.

Çуркуннепе пурин те

Ака- суха тумалла.

Çавăнпа та лашана

(тихи пĕчĕк пулин те)

Суха пуçне кӳлмелле.

Тиха питĕ савăнать

Çутă хĕвел ăшшинче.

Тринкки-транкки тукалать

Хăй амăшĕ çумĕнче.

Лаши и-хи ихĕрет,

Тихине çапла калать:

«Вырт-ха, ывăлăм, канса,

Часах ывăнăн чупса.

Куран, суха тумалла,

Ман кунĕпех утмалла,

Пĕтĕм вăй-хал пĕтиччен

Суха пуçне туртмалла».

Итлемест ăна тиха,

Чупать вĕçрен йăранпа.

Савăнать вăл чăннипе

Çут тĕнче илемĕпе.

Кăнтăрла ак çывхарать,

Тиха ывăнса çитет,

Тринкки-транкки тек сикмест,

Аран-аран уткалать.

Иртенпе ĕнтĕ тиха

Ним те хыпман çăвара.

Хырăмĕ пит выçнипе

Тилмĕрет вăл амăшне:

Малалла

Чĕнчĕ тăван хăнана,

Чĕннĕ çĕре каймаллах.

Çулĕсем çывăхра мар,

Тур лашамçăм, эс хăтар.

Лашам сисет тахçанах,

Хатĕр çула вăл тухма,

Тапăртатать хаваспах,

Пуçне ухать кăмăлпах.

Кӳлсе лартăмăр пĕрле

Старикпеле юнашар,

Тытрăмăр тилхепине,

Атя, лашам, яра пар!

Лаши пирĕн начар мар,

Юртать хăйĕн чуппипе.

Тăван ĕнтĕ инçе мар,

Çитрĕмĕр çитес çĕре.

Кĕтсе илчĕ савăнсах

Тăван тулли кăмăлпа,

Кĕртсе лартрĕ хăвăртрах

Сăйламашкăн шăрттанпа.

Ĕçрĕмĕр те çирĕмĕр,

Савăнтăмăр кăмăлтан,

Юмахне те ятăмăр,

Хăçан тепре курнăçан?

Килелле тапранмалла,

Тăванпа уйрăлмалла.

Тур лашам та ывăннă,

Пире кĕтсе хăшкăлнă.

Каллех акă çул çинче

Старикпеле иксĕмĕр.

Лашам пĕлет хăй çулне,

Чупать хăйĕн еккипе.

Часрах килелле çитме

Вăрман витĕр кайрăмăр,

Тĕттĕм пулса кайнипе

Тӳрĕ çул суйларăмăр.

Малалла

Пĕр пĕчĕк чухăн хулара Изабелла ятлă хĕрача пурăннă. Унăн кĕлетки яштака, куçĕсем янкăр тӳпе евĕр кăн-кăвак, çӳçĕ сăмала пек хура, пĕчĕк хӳхĕм тути мăкăнь пек йăм хĕрлĕ, куç харшийĕсем те вăрăм пулнă. Изабелла хулари пĕртен-пĕр шкулта вĕреннĕ. Вĕренессе вăл вăтам вĕреннĕ. Пĕрле вĕренекенсем хĕрĕн илемне ăмсаннă, тен, çавăнпа та пулĕ унпа туслашман.

Уншăн Изабелла кӳренмен те, пăшăрханман та. Ара, унăн тусĕсем унсăрăн та чылай. Анчах та тус-юлташĕсем çынсем мар, чĕрчунсем. Ĕненетĕр-и, ĕненместĕр-и, чăнах та çавăн пек пулнă.

Çак хӳхĕм пике чĕрчунсен чĕлхине пĕлнĕ, вĕсемпе чунтан-вартан калаçнă. Асамлă вăй Изабеллăна асламăшĕнчен куçнă.

Ир те, каç та, кăнтăрла та пике чĕрчунсемпе пупленĕ. Пуринчен те çывăххи — аçа кушак Кузя тата пĕчĕк мамăк пек çăмламас шăши Пи. Кузя питĕ ăслă кушак пулнă. Вăл Изабеллăна уроксем тума пулăшнă. Пи шăшин вара чĕлхи çивĕч пулнă. Изабелла ăна ялан шкула илсе çӳренĕ. Енчен те ăна япăх сăмахпа кӳрентерсен, шăши хĕре мĕн каламаллине канашланă.

Унсăр пуçне Изабелла ашшĕн пĕчĕк лаша ферми пулнă. Ферминче сакăр лаша çитĕннĕ. Изабелла лашасене питĕ юратнă, ĕненнĕ. Вĕсем ăна яланах ăнланнă.

Малалла

Ырă кăмăллă кукамая кĕтеттĕм

Эпĕ пуринчен ытла ача чухне.

Туяпа хуллен кăштăртатса килетчĕ,

Кучченеç парса тухатчĕ кашнине.

Ачапча валли пьшак «шакки» — астармăш —

Ывçипех кăларчĕ пĕринче хĕврен.

Пысăк сахăр катăкне мана тыттарчĕ:

Пĕчĕкки час çитĕнтĕр çакна çисен.

Сак тулли ача шавлать, сăйлать пурне те —

Хăнапа уяв пĕрле çӳреççĕ çав.

Пĕр хĕве хумалăх пĕчĕкçĕ парне те

Хуйхă астивмен чух — чи хавас уяв.

Аслисем кăна çурма саспа пуплетчĕç:

«Колхозра кăçал тырри валеçĕнмен...»

«Куспромри «чăпта хуçи» пыма чĕнет тет...»

«Заемне саплар ача укçи илсен...»

Кукамай кайма пуçтарăнчĕ: «Вĕт-шакăр.

Çавăтса килсемĕр манăн лашана».

Тĕлĕнсе кăн-кан пăхатпăр. Маннă, ахăр.

Астăватпăр-çке — килсеччĕ çуранах.

Вăл татах: «Ав кĕтесре тăрать хăраххăн

Çул çинчи çынна çур вăй хушаканни.

Хуçине кура «лаши» те ырханран ман.

Ерипен кăштăртатса çиткелĕп-и?»

Пуринчен те пысăкрах аппа ăнкарнă

Малалла

Тĕнче çине çĕмел çинчен тинкертĕм

Аннепеле тыр вырнă чух тахçан:

Йĕтем çинчи тыр кăшăлĕ пуль терĕм

Ирхи хĕвел шевлиллĕ тухăçа.

Тĕнче çине уй варринчен танкертĕм,

Пĕр ĕç тытсассăн мăшăр аллăма.

Тыр-пул ăсти юхтарнă тар пуль терĕм,

Çăра калча çинчи çут сывлăма.

Тĕнче çине йĕтем çинчен тинкертĕм,

Çулсем иртсен, пĕр тулăх кĕркунне.

Ял-йыш чун-чĕринчи хĕлхем пуль терĕм

Тин сăвăрнă сар тулă кăшăлне.

Çырмана анатчĕç-çке ир кӳлĕм

Шурăм пуç пек шурă лашасем.

Кĕçенсе илсессĕн илĕртӳллĕн,

Карăнатчĕç чун хĕлĕхĕсем.

Çакăн пек илем текех пулман-тăр,

Хатĕрччĕ таçта çити вĕçме:

«Пур тавра самантлăха шăплантăр:

Лашасем анаççĕ шыв ĕçме!»

Пурччĕ пĕчĕк чух ман пысăк «çылăх»:

Юрататтăм шур лашасене,

Ман çума инкек-синкек ан çулăх —

Чи телейлĕ çын эп ку чухне!

...Шухă шухăша самантлăх кӳлнĕн,

Иртнипе çӳретĕп киленсе.

Çырмана анмаççĕ халъ ир кӳлĕм

Шурăм пуç пек шурă лашасем.