Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Пирĕн пурнăç — кĕтрет,

Пурăимастпăр икĕ хут.

Аслă Туйам систерет:

«Ан вĕлер, ан суй, ан сут».

Тем тесен те çын — çынах,

Уншăн ним те пулмĕ ют.

Манас марччĕ çав-çавах:

«Ан вĕлер, ан суй, ан сут!»

Выльăхсен те пур саккун,

Çын ан пултăрччĕ ансух.

Асра тыттăр кашни кун:

«Ан вĕлер, ан суй, ан сут!»

Çак сăмахсене мансан,

Пире кĕтĕ хаяр суд.

Çавăнпа та нихăçан

Ан вĕлер, ан суй, ан сут!

Пурăннă тет пĕр çамрăк арçын. Вăл нумай лаша усранă. Кашни кунах вĕсем хуçанна савăнтарса лаша витинче тăпăртатса тăнă, улăхра та уçăлса çӳренĕ, техĕмлĕ апат çинĕ.

Куç ытарми утсем хушшинче пĕр шурă лаша пулнă. Ăна ут пăхакан пуринчен ытларах юратнă, ыттисенчен уйрăммăн тăрантарса усранă. Ытти утсем куншăн хуçа çине çилĕ тытман, вĕсем те ăна тĕрĕс-тĕкел хăйсен ĕçĕпе савăнтарнă, лашасен ăмăртăвне тăрăшса хатĕрленнĕ. Хуçа лайăх пăхнипе шурă лаша кахаллансах кайнă, апат çинĕ хыççан тӳрех ыйха выртнă.

Пĕррехинче ытти лашасем çакна чăтса тăрайман, пĕр-пĕрин хушшинче калаçу пуçарнă:

— Эх, пирĕн хуçа мĕн тери тăрăшать çак лашашăн, ăна усă паракан тăвас тет, лешĕ вара ниме те хăлхана чикмест, уншăн пурнăç пурпĕрех, йывăрлăхсăр телее тупаяс çук çав. Тăрăшмалла, кирек мĕн пулсан та. Эх, урхамах, урхамах, тăпăртатса та тăма пĕлмелле çав, ыйхăра çеç вĕçсен пурнăç та ăнмĕ.

Çавăн пек вара лашасем каçа ассăн сывласа, лашана ăса кĕме тустарса ирттерчĕç. Иртет тек кун, иртет тек каç, иртет пурнăç, анчах лаша пурăнать çаплах хăйĕн йăнăш пурнăçĕпе. Авă ир те çитрĕ. Ут хуçи лаша витине кĕнĕ-кĕменех шурă урхамах патне килсе çитрĕ, ăна лăпкарĕ, ачашларĕ, апатне те чылаях çитерчĕ. Ытти урхамахсем шеллĕн пахса тăчĕç хуçа çине. «Пуласчĕ кăт шухăшлăрах!» — тенĕ пек куçĕсемпе мăчлаттарса илчĕç.

Малалла

Юхан шывăн ялан юхас шут —

Ту енчен айлăма юхмалла.

Тепĕр май тайнăнать юхан вут,

Юхăма хирĕçле — тăвалла.

Вăхăт шыв пек юхать — таврăнмасть,

Юхнă май Кунпа Çĕр ылмашать.

Юхан вуттăм çеç канăç памасть —

Кăвар сарчĕ те чĕнчĕ ташша.

Юхан вăхăт пĕлмест канăçă.

Ăнтăлусăр ĕç-пуç манăçать.

Юхан вут юхтăр-и тăвалла —

Чун çутин чи çӳлте пулмалла.

Шăрăхран халь хăтăлма

Пулăшĕ çутă çырма.

Чĕрĕп çитрĕ те унта,

Шыва чăмрĕ: чăмпăлтах!

Чипер чăхă кăтăклать:

«Пу-лă-шăр, чĕ-рĕп пу-тать!»

Çук, путмарĕ. Кур-ха, кур:

Тăрăшсах ишет. Маттур!

Таврана хумсем сирет.

Пулă, курса, тĕлĕнет.

Шăллăмпа тăрсан ятне

Ирсерен

Çул выртать ача садне

Кунсерен.

Аттепе анне ĕçрен

Киличчен

Пĕр кушак çеç çенĕхре

Тăр-пĕччен.

Ун тӳсес пулать, кала,

Хăçанччен?

Ача сачĕ, тен, пулать

Кушаксен?

Чей ĕçет те Тенис

Сахăрпа,

Йăмăкĕ ун тирĕс

Асăрхать.

Улькка перекетлĕ

Виççĕрех:

«Сахăрне илеççĕ

Пĕ-чĕк-рех.»

Пысăк тейĕн, тăпăл

Амăш пек,

Пӳрнипе юнать вăл

Пиччĕшне.

(юмах)

1812-мĕш çулта Наполеон çарĕ Раççей çине тапăнса килет, ăна çĕнтерме аслă полководеца Кутузова çар пуçлăхĕ пулма суйласа лартаççĕ. Кутузов ертсе пынипе вырăссем Наполеон çарне — французсене çапса аркатаççĕ.

Кутузов границăран инçех мар, нимĕçсен Бунцлау ятлă хулинче вилет, анчах та унăн чĕри сӳнмест, вăл яланхиллех хастарлăхпа юрату туйăмĕпе пĕр чарăнми тапать.

Хастар полководеца Санкт-Петербург хулинче Хусан соборĕнче пытараççĕ.

Склепа (тупăк лартма çĕре чавса тунă вырăн) Кутузов кĕлеткине хураççĕ, чĕрине юнашар ятарлă кĕмĕл савăта ĕмĕрлĕх упранма пуçтарса хураççĕ. Хастар çар пуçĕн, Кутузовăн чĕри, тапса тăнă чухне çĕршыв çине никам та тапăнма хăймĕ!

Кĕмĕл савăт вунă çăра айĕнче упраннă. Ăна нимĕнле тăшман та вăрласа каяйман. Кутузов чĕри тапнă вăхăтра Раççей халăхне нимĕнле тăшман та çĕнтереймĕ!

Анчах та 1941-мĕш çулта Гитлер пирĕн çĕршыв çине тапăнса килет. Совет Çарĕн салтакĕсем темĕнле хастар çапăçсан та фашистсем Мускав патне çывхарса çитеççĕ.

Совет халăхĕ Кутузов чĕри çинчен каланă халапа аса илет, ăна склепран кăларса фашистсене хăратма шутлать, хастар полководец чĕри фашистсене хăратса хăваласа ярасса шанать. Склепа уçаççĕ те тĕлĕнсех каяççĕ. Тупăкĕ хăй вырăнĕнчех, анчах та кĕмĕл савăт çухалнă!

Малалла

Каччă чунĕ, чăнах, пархатарлă:

Те пĕлес килнĕрен умрине,

Хĕрхенсе, тен, эп юмăç пăхтартăм

Виç ачаллă чикан майрине.

Те чунтан вăл каларĕ — пĕлместĕп,

Суеçтерчĕ-и, тен, — пурпĕрех:

«Аллăра паллă çын пулăн эсĕ,

Унччен пулĕ кăштах хĕнтерех».

Ĕненместĕп пачах тĕшмĕше эп.

Леккелетĕп хутран хĕнлĕхе.

Парăнмастăп ăна, кĕрешетĕп.

Çывхаратăп çапла хĕрĕхе.

Хĕрӳрех кунсерен чун кăварĕ,

Араскал тилхепи аллăмра.

Леш майра тĕрĕсех, тен, каларĕ. —

Паллă пулĕ йăлтах аллăра.

Эс мана кăшах та шеллеместĕн.

Эп вара сана усал туман.

Нимĕн те туймастăн эс, сисместĕн.

Сан пекки, каçар та, эп курман.

Эп пит хӳхĕм мар, паллах, пĕлетĕп.

Юмахри мăнаçлă паттăр мар.

Темшĕн-çке мана эс телленетĕн

Каçсерен, хупсассăн куçăма.

Тĕлĕкре кăна сана савмашкăн

Çырнă-тăр Турри мана... Мĕнех...

Пурпĕрех килет ман тав тăвассăм

Эс тĕлленнĕ çут самантсене.

С.Асамата

Ăçта эс, манăн тунсăхлă кĕслем?

Сана тахçантанпах алла илмен эп.

Ĕсĕклесем, чĕрем, ĕсĕклесем...

Куççулĕм юх — эп саншăн именместĕп.

Çак чунсăр, тĕксĕм, сулхăн тĕнчере

Никам та никама та шеллемест-мĕн.

...Шеллеттерес килет-çке пурпĕрех,

Шеллеттерес килет хăйне этемĕн.

Эп этем мар-им? Ман чĕре, ман чун

Суранланса та ыратмастъ теетрим?..

Эсир хаваслă эп хурланнă чух.

Е хăвăр хурланассăр çук теетрим?

Ăçта эс, манăн тунсăхлă кĕслем?

Сана тахçантанпах алла илмен эп.

Ĕсĕклесем, чĕрем, ĕсĕклесем...

Куççулĕм, юх — эп саншăн именместĕп.