Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Каç пулсассăн пĕринче

Урама эп тухрăм.

Хурăн пĕрене çинче

Сăмахлать пĕр ушкăн.

Тавлашаççĕ пит хĕрсе,

Тем çинчен пуплеççĕ.

«Шыв шуйттанĕ вăл», — тесе

Пĕр-пĕрне пӳлеççĕ.

Шĕвĕрккесем выртмара

Курнă-мĕн хăратмăш —

Ял вĕçĕнчи çырмара

Пурăнать тухатмăш.

Те суяççĕ, те чăнах —

Ним те ăнланмарăм.

«Тĕрĕслетĕп паянах», —

Ăшăмра шутларăм.

Сĕм çĕрле пĕве хĕрне

Сыхламашкăн антăм.

Çăра хăмăшлăх айне

Меллĕ вырăн турăм.

Эп пĕр авăк сăнаса

Таврана пăхатăп.

Темĕнле чĕрчун пусса

Иртнĕ йĕр куратăп.

Урлăш-тăршшĕ чăннипех

Виçĕ аршăн пулĕ.

Пĕрре ярса пуснипех

Утăмлать пит вирлĕ.

Ман çан-çурăм çӳçенсе

Кайнине сисетĕп.

Хăраса та шикленсе

Тăр-тăр-тăр чĕтретĕп.

Çаврăнмасть чĕлхе пачах,

Палăк пек хытатăп.

Самантран хам çавăнтах

Таçталла каятăп.

Те утатăп, те пачах

Малалла

Çĕр чăмăрĕ çинче мĕн авалтанпах лаша тĕп фигура шутланнă. Ялсенче çеç мар, пысăк хуласенче те унăн вăйĕпе анлăн усă курнă. Ун чухне, чăнах та, техника мелĕсемпе ĕçлеме те, çӳреме те май килмен, мĕншĕн тесен вăл пулман та. Çавăнпа та пĕтĕм йывăр ĕçсене лашасемпе пурнăçланă, инçе çула та вĕсемпех тухнă. Хуласенче хальхи пек автобус-троллейбус, такси е ытти автотранспорт чупман: пассажирсем (пуян купса-помещиксем е пысăк влаçри çынсем) тачанкăпа тăрантас е урапа-çуна çинче ларса çӳренĕ. Вĕсене ятарлă ямщик-извозчиксем турттарнă.

Ялсенче вара, колхозсем йĕркеличчен, хресченсем лашасем те усранă, паллах, пурте мар ĕнтĕ. Вĕсемпе хăйсен тата кӳршĕсемпе çывăх тăванĕсен çĕр лаптăкĕсене сухаласа панă, вăрмантан вутă-шанкă турттарнă, Шупашкарпа Кăрмăш е Çĕмĕрлепе Етĕрне тата юнашарти Выла пасарĕсенче час-часах пулкаланă. Сăмах май, пирĕн Пётр Савельевич (1886-1921) ассатен те килкартинче, ытти выльăхсемсĕр пуçне, лаша тата урапа-çуна пулни паллă. Хĕллехи пĕр ăшăрах кун манăн асаттепе (Александр Петрович Савельев (1920-1983) — учитель-фронтовик, ВЛКСМ Советски райкомĕн пĕрремĕш секретарĕ, культура пайĕн инспекторĕ тата колхозпа ял Совет председателĕ) кил хушшинчи юр купи çинчен çунашкапа ярăннă. Ăнсăртран вуннăри Сашăн çунашки лашан хыçалти урисем çине пырса çапăннă. Утă-улăм çисе тăракан урхамах тапса янă та ача йăванса кайнă, куç харшин аялти пайĕ çурăлнипе юн юхнă. Юрать-ха амăшĕ (Марфа Павловна (1882-1979) ăна çав лашапах çывăхри Упакасси больницине илсе çитернĕ те Фёдор Тайков (1882-1948) врач-окулист шкул ачине пулăшу панă...

Малалла

Çаппа çарамас çӳрес килет:

Çутçанталăк пайĕ эп.

Чунăма уçса парас килет!..

Ăнланаймастăр çав — пĕлеп.

Ирĕкре çунатсене сарса

Тӳпене вĕçес килет!

Читлĕхре ларатăп хуйхăрса...

Унта ларнă çын — пĕлет...

Хирпе утса пырсассăн

Ачашшăн ăшă çил лăпкать.

Инçе çула тухсассăн

Аннемĕн пилĕ пулăшать.

Каварçă тăшмансем манне

Çапса хуçаймĕç чунăма.

Вĕсем умри тĕллевĕме

Чараймĕç-çке пурнăçлама.

Таптасшăн ырă кăмăла,

Тен, айăпĕ хамра хăш чух.

Тухас килмест ман усала,

Кӳрентермещкĕн шухăш çук.

Ан çилленсемĕр, тăвансем,

Кӳрентеретĕп пуль хăш чух.

Каçарăр, ыратать чĕрем...

Ăнланăр, çиллĕм манăн çук.

Аттепе ирех паян

Тул çутăлнă-çутăлман

Вăрмана лаша кӳлсе

Кайрăмăр-çке кăмпана.

Хам тилхепене тытса,

Но-но-но! тесе пырса

Юртăпа та сиккипе

Чуптаратăп кĕсрене.

Урхамах мана итлет.

Сиккипе вăл пынă май

Манăн чунăм савăнать.

Мухтаса атте калать:

— Ах, эс, ывлăм, пит маттур,

Юратсан эс лашана

Малашне ута кӳлме

Вĕрентетĕп эп сана.

Савăнса ши! шăхăрса

Эп пыратăп ахăрса.

Ак кĕретпĕр вăрмана,

Тăрататăп лашана.

Юртăпа киле килме,

Вăй та кĕтĕр-ха тесе

Лашана эп хаваспах

Утине парап хурса.

Ак пире кĕтнĕ пекех,

Вăрманта мĕн чул кăмпа!

Кăрăçпа уплюнккана

Эх тататпăр савăнса!

Карçынкка тулсассăнах

Кайрăмăр эпир киле.

Пиччепе анне чăнах

Пит мухтарĕç-çке пире.

Çак пуянлăх вăрманта,

Вăйĕ-халĕ лашара.

Учĕ сывă пулсанах

Çăмăллăх пулать чăнах.

«Çула тухас чух

кил çинчен шухăшла», —

Тесе вĕрентетчĕ мана асанне.

Çула тухасси йывăр мар.

Каялла

Киле çитесси тĕрлĕрен хăш чухне.

Тен, тăвăл тухать пуль, çула йăлт хуплать.

Тен, сĕм вăрманта йыт-качка тапăнать.

Юлташ улталать. Ун пекки те пулать.

Кĕпер çĕмрĕлет. Ут-лаша уксахлать.

«Çула тухас чух лайăхрах хатĕрлен», —

Тесе вĕрентетчĕç мана ваттисем.

Вĕсем вĕрентни тĕрĕсе килнĕрен,

Паян çырăнаççĕ çак ман йĕркесем.

Ачалахри тусăма — Алим пиччене.

Хавхавлă вăхăт. Юнлă хĕç çурта

Илсе кĕреççĕ.

Вăрçă! Ав йĕкĕтсене

Кавал чĕнет. Тăшман таçтан-муртан

Каллех килет, пĕтерес тет чăвашсене.

Кĕрлет хăрушă вăрçă таврара,

Тăшман тискер, кĕрет, ав, тапăнса:

Чăн Улăп пултăм эп çапăçура,

Анчах ӳкетĕп йывăр аманса.

Эп вилтĕм.

Çук, ку ман маттур ламттай,

Вăл ӳкнĕ чух, тен, курнă пуль мана.

Тăван çĕрпе вăл сывпуллашнă май

Пехил парса хăварнă пуль мана

Тăван çершывшăн паттăр кĕрешме,

Чăвашлăха та халăха хăй пек савма,

Яш-кĕрĕме малтан-мала чĕнме,

Маттуррисем çинчен чи лайăх юрă хайлама.

Ун вилтăпри çинче — чулпалăк-чулюпа,

Ман чун, ман шухăш пĕрмаях кунта,

Историе виçетĕп эп унпа,

Пуласлăха йăлтах хуратăп эп унта.

Тĕлĕкĕмре истори вуланать,

Пыратăп йĕрлесе эп хамăн тымара.

Кашни самант асра халь упранать,

Мăн ламттайсем çӳреççĕ, ав, пуласлăхра.

Малалла

Анук ĕне суса кĕчĕ те тĕпелелле иртрĕ. Урайĕнче выртакан ӳсĕр мăшăрне курсан унăн ăшĕ капланса килчĕ, чупса пырса ăна унтан та кунтан тапас килсе кайрĕ. Анчах мĕн усси... Мăшăрĕ кашни кунах çапла ӳсĕр килсе выртнине вăл ĕнтĕ хăнăхнă. Çакнашкал пурнăçа кĕтсе качча кайрĕ-и-ха Анук ялти çак хитре те сăпай качча?

Витрине сак çине лартрĕ те питне саппун аркипе хупласа вĕттĕн ĕсĕклеме пуçларĕ çамрăк хĕрарăм.

«Итлемерĕм аннене,

иртнине тек таврас çук» —

шăрантарать çамрăк юрăç радиопа. «Эй, турăçăм! Ман çинченех юрлать-çке ку. Çакăн пек асапланаттăмччĕ-ши вара эпĕ анне сăмахне итленĕ пулсан... Саша... Ăçта çӳрет-ши çак самантра сан чуну. Тен, çăтмахра..., тен.... вара... тамăкра... Тен, эсĕ халĕ тӳперен ман çине пăхса савăнатăн пулĕ, тен, маншăн тамăкра... манăн çылăхсене хăвăн таса ӳтӳпе çуса ярасшăн куллененх асапланатăн пулĕ... Иккĕшĕнчен пĕри...»

Анук упăшки вăранса каллех шуйăхасран хăраса радио сассине пĕчĕклетрĕ. Сĕтне сĕрсе хучĕ те хулăмрах куртка тăхăнса урамалла тухрĕ. Урамра шăп. Кĕркунне ахаль те час тĕттĕмленет те паян вара тата та тĕксĕмрех. Те çумăр пĕлĕчĕсем капланнипе-ши, тен, çулла иртсе кайнипе хурланнипе, çанталăкĕ темшĕн паян ытти чухнехинчен кичемрех пек. Анук пĕр вăхăт ăçталла каймаллине иккĕленсе тăчĕ. Пӳртре тĕттĕм, апла пулсан упăшки çывăрать-ха. Йĕркеллĕ çемьесенче халĕ упăшкипе арăмĕ шăкăл-шăкăл калаçса сĕтел хушшинче е телевизор кутĕнче кино кураççĕ пулĕ... Анука вара çакă пӳрмен ĕнтĕ. Пĕр тесен хăех айăплă-ха вăл... Урисем Анука хăйсем сисмесĕрех анаталла илсе кайрĕç.

Малалла

Кĕркунне, çăвать сив çумăр —

Ыр хуçа ямасть йытта тула...

Пĕлĕтсем паян та хăмăр —

Кирлĕ мар, тăван, тухма çула.

Кăмака, хĕрӳ вут-çулăм —

Калаçса ларар чун каниччен.

Пурнăçсем паян та кукăр —

Улшăнать-ши эпĕр виличчен.

Кĕркунне, юрланчĕ çумăр —

Юрланмарĕ чун чĕресенче.

Пысăк Çĕр, пĕлетпĕр, чăмăр —

Пурнăçсем çуталĕç çу енне...

2010 ç. юпа, 23.

Куллен вăрçатпăр пурнăçа,

Айăплисем, тен, хамăрах?

Хушаççĕ: «Тăвăр ак çапла!»

Тăвасчĕ пирĕн лайăхрах.

Хăратпăр кăтартма шăрта,

Киревсĕр ĕçсем те çумрах.

Йĕретпĕр, хурланатпăр та

Шыратпăр: «Айăпĕ камра?»

Сĕтел çинче пылпа сар çу,

Вăрçатпăр: «Пурнăç каялла».

Пĕрмай вăрçнин усси те çук,

Мул хăй кĕрсе ӳкмест алла.

«Чăваш» тесен çынсем мана,

Питĕ савăнатăп.

Хĕвел çутатнăн çулăма

Малалла утатăп.

Шутламанччĕ ку кунччен

Çĕнĕ çул тупассине,

Ĕçлесе вăй юлмиччен

Чăн телей курассине.

Канас тесе куçа хупатăп...

Умра ял-йыш та хурăнташ.

Чи ăшă сăмахсем тупатăп,

Çумрах ман шĕвĕр кăранташ.

Хам пĕлнĕ пек хайлав хайлатăп,

Тен, вулĕç хаклă тăвансем.

Тăван сăмах вăйне çĕклетĕп,

Шанатăп: пĕтмĕç чăвашсем.