Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Такăнса эп ӳкрĕм те,

Куççульпех макратăп.

Килчĕ-тухрĕ асатте:

«Мĕн-ха эп куратăп?

Клим тăкать-çке куççульне?

Ан йĕр, пысăк ыльăм!

Сăтăр çеç чĕркуççине,

Тек ан такăн ӳлĕм.»

Анне курчĕ те калать:

«Пĕсĕк кăвакарчăн,

Чĕркуççи ма ыратать?

Ма вăл кăвакарчĕ?..»

Ăнланмастăп:

Пысăк-ши

Халĕ эп,

Е пĕчĕк-ши?

Телейĕм çук манăн, граждансем! Арăм та пур, ача-пăчам та пур, телейĕм вара — çук. Ман телейĕн хупăлчи çурăлса кайнă пулмалла тетĕп эпĕ. Хупăлчи çурăлса кайнă та, телейĕ тухса тарнă.

Хамăн анчах мар, выльăх-чĕрлĕхĕмĕн те телейĕсем çук.

Эпĕ кĕнеке тавраш вулама пĕлместĕп, вуланине итлеме пĕлетĕп. Хаçатне те çавах. Итлесе ларатăн та хăш чухне вара хаçат вуланине, хуйха ӳкетĕн. Ларнă çĕртех хуйха ӳкетĕн: мĕнле-ха вара манăн телей çук тетĕн. Аннем-ши айăплă уншăн, атте-ши? Те кил вырăнĕ килĕшмерĕ. Выльăх-чĕрлĕх енчен илсен... выльăх картине шуйттан пырса вырнаçнă пулмалла тетĕп. Шуйттанĕ вырнаçайман пулсан, çури те пулсан вырнаçнах ĕнтĕ. Тупата!

Ав хаçатра: «Хĕрлĕ ялав» колхоз çулталăк хушшинче выльăх-чĕрлĕх усрасах 500 933 тенкĕ тупăш илнĕ, тенĕ. Выльăх шучĕ 256 пуçран çулталăк хушшинче 632 пуçа çитнĕ (цифрисене лайăх астăватăп). Ара, тĕлĕнмелле вĕт! Манăн ĕрчемеççĕ. Хăяматла-и, тен! Çамрăккисене вара пурпĕрех эсир телейсĕр тесе пусатăп. Ак халь анчах 5 сысна çури пĕр харăс пусса хутăм-ха. Пушали усра унта...

Хаçатра çырнă: «Рыкша» колхозăн 4 сыснаран çулталăк хушшинче 45 сысна пулнă тенĕ. Манăн хĕнесен те ун пек ĕрчес çук. Выльăх картинче шуйттан пур та ара...

Малалла

(Сталин вилнĕренпе вунă çул çитнĕ май)

Уй-хапхи патĕнче тертленет пĕр ача.

Хапхана вăл хупать.

Чăпăркки унта хĕсĕннĕ унăн.

Хапхи кивĕ,

Пĕр вуннăсенче çеç ача,

Çурçĕр çилĕ ăна, ав, силлет унăн-кунăн.

Сывлама питĕ йывăр — çĕрнĕ шăршă кунта.

Тармалла çеç ачан,

Чăпăркки те ăна кирлĕ мар пуль.

Тар часрах!

Сывлама çук, куратăн, кунта!

Çĕрнĕ шăршă сана пăвăнтарĕ,

Часрах тармалла пуль!

Тарса кайрĕ ача.

Çил ăна хăвалать.

Çак хаяр çил çинче ватă çын та аран утăм турĕ.

Туймасть хĕрĕх чĕрнеллĕ хĕрарăм кăна

Çак йывăр шăрша.

Хапха патнелле утăм турĕ.

Вилĕмсĕр пурнăç. Ку шăршă, тен, пĕтĕ,

Сывлăш тасалĕ. Эпир кĕтни çитĕ.

Иртсе кайрĕ телей, иртсе кайрĕ мухтав,

Чап тени мана тек ыталамĕ.

Эсĕ çеç, эсĕ çеç...

Сана куншăн та тав:

Пурăнма йыхăрать куçусен ăш саламĕ.

Сан чуну ман чунпа, ăмăрткайăк пулса,

Тӳпене çăлтăр евĕр хăпарчĕ.

Эс мана юратни çĕнĕ ĕмĕт хушса,

Çĕнĕ юрă çĕршывшăн çуратрĕ.

Çут тĕнче питĕ тăлăх.

Эпир иккĕн çеç

Юрату та тăванлăх упратпăр.

Усалсем тĕнчене умлăн-хыçлăн килеç,

Юррăмпа вĕсене халь чаратпăр.

Анчах мĕнщĕн эпир пит сахалăн паян,

Эс те эпĕ кăна кĕрешетпĕр.

Ан кулян, иккĕн çеç те пулсан та, тăван,

Акă кур, усала çĕнтеретпĕр.

Элекпе хăратаймĕç пире усалсем.

Элеке çĕнтерет пирĕн юрă.

Ман юрра юрласа çитĕнеç паттăрсем,

Çĕнтерӳ вĕсенче пулĕ, курăн.

Тăшмансен элекне ĕненместпĕр эпир.

Юрату парнелет çĕн пуласлăх.

Тĕттĕм каç вăл иртет, килетех çутă ир,

Çĕне кун пулс çутă та аслă.

Эп шанатăп çакна, ĕненетĕп çакна.

Кĕтсе ил çĕн кунра ывăлна та мана.

Ирех анчĕç çăлтăрсем,

Сывлăмпа çăвăнмашкăн.

Çĕклерĕç çăлтăр пӳртсем,

Ырă ĕçсем тумашкăн.

Çав пӳртсенче пĕринче,

Шăрçаланчĕ çак хайлав.

Хĕмлентĕр чĕресенче,

Çитерсен çивĕч ăнлав.

Уламас çинчен сăмахĕ,

Мĕнле селĕм янавар!

Пурçăн евĕр ун çилхи,

Урхамахăм, яра пар!

Хăлхисене вылятать,

Тав тăвать хăй хуçине.

Кукалесе тулхăрать,

Тухма хатĕр çул çине.

Уламас — ашшĕн парни,

Уля пăхнă урхамах.

Тухсассăн телей пӳрни,

Парнелерĕ спруйĕпех.

Ашшĕ Улян сумлă çын,

Тĕреклĕ хуçалăхпа.

Советсем килсе çитсен,

Ăсатрĕç ăна конвойпа.

Выртсан уйăх тĕлĕрме,

Çĕкленчĕ сарă хĕвел.

Пăхрĕ вăйă выляма,

Кĕрсе кăтăкласшăн хĕве.

Сар кин Уля ыткăнса,

Çитрĕ сивĕ çăл патне.

Çут хĕвелшĕн савăнса,

Çĕклерĕ тулли витрине.

Пуçне ухать çилхемес,

Сив çăл шывĕшĕн тавах.

Ĕç лаши çак Уламас,

Хушка пуçлă урхамах.

Малалла

Çанталăк çуркунне енне васкарĕ,

Чуна хĕвел ăшши хевте кӳрет.

Тăван хулам, юратнă Шупашкарăм,

Çĕн ĕмĕт, çĕн телей пире кӳрет.

Епле маттур хĕвеллĕ çутçанталăк,

Кашни кунах тумне улăштарать.

Çуркуннене кĕтсе юратнă халăх

Çĕнĕ телей кĕтсе, çĕн ĕмĕт çуратать.

Хĕле манса, çуркуннене юратрăм,

Хĕвеллĕ кун халь ыталать мана,

Çĕн телее кĕтсе, çĕн юрă эп çуратрăм,

Юратнă халăха пиллетĕп эп ăна.

Пурăннă тет старикпе карчăк. Вĕсен ача пулман тет. Чунĕсене йăпатма вĕсем 13 лаша усранă. Пĕр лаши мана питĕ килĕшетчĕ. Вăл Хураçка ятлă пулнă. Старик урхамахсене кашни кун апат панă. Хăйсене йывăр пулсан та карчăкпа старик вĕсене сутса яман, усранă.

Пĕррехинче старик Хураçка лашапа вăрмана вутă пуçтарма каять. Уçланкă тĕлне çитсен Хураçка тăп чарăнса тăрать.

Старик янавара калать:

— Мĕн пулчĕ? Мĕншĕн малалла каймастăн?

Лаша тулхăрса ярать. Каярахпа урхамах уçланкăран каçса каять. Кăшт кăна кайсассăн вĕсем вăрмана çитеççĕ. Старик вутă пуçтарма тытăнать. Хураçка курăк çисе тăрать. Старик вутă пуçтарма шалах кĕрсе каять. Каялла килсессĕн старик лаша хăмланине курать. Вăл тĕлĕнсех каять. Тихийĕ вара пĕчĕкскер, хитрескер, хураçка çине пăхнă. Вутă пуçтарса пĕтерсессĕн вĕсем килелле çул тытрĕç. Нумай та каяймаççĕ, çул çине кашкăр сиксе тухать. Урхамах чарăнса тăрать. Хăйĕн тихине хăтарас тесе кашкăрпа çапăçать. Старик çакна пĕтĕмпех сăнаса тăрать. Тихи ан тартăр тесе старик ăна тытса тăрать. Юлашкинчен лаша кашкăра хыçалти урисемпе тапать те, кашкăр вĕçсе кайнине те сиссе юлаймасть. Вара кашкăр хăраса тарать. Паттăр Хураçка малалла чуптарать. Нумай та каяймасть çул çине тилĕ сиксе тухать. Янавар тилĕ чее пулнине пи-итĕ лайăх пĕлнĕ. Тилĕ лашана улталасшăн, анчах та, унăн ĕçĕ тухмасть. Урхамах ăна хăваласа ярать.

Малалла

Çăмламас упаçăм, ан çиллен,

Пĕр самант ларсамччĕ пĕр-пĕччен.

Парнелерĕ ак мана инке

Мĕнешкел илемлĕ кĕнеке.

Кĕнеки ӳкерчĕкпе пуян:

Пур унта сар тилĕ те куян.

Акă — сад, хĕп-хĕрлĕ улмасем,

Юнашар — илемлĕ çырласем...

Сасăпа вулатăп çырнине, —

Вĕренме каятăп кĕркунне.

Тунсăхламăн, тусăм, ку хутра, —

Санпа выльăп пушă вăхăтра.

Çамрăк ĕмĕр иртет-çке,

Ирхи сывлăм типнĕ пек,

Хуйхăпа шухăш хушшинче.

Итлĕр-ха мана, ачасем,

Эпĕ каланă ӳкĕте

Ан ӳркенĕр итлеме.

Çамрăк, айван вăхăтра

Атте-анне хушнине

Ан ӳркенĕр итлеме.

Хут вĕренме вăхăт çитсессĕн,

Вĕренессинчен хăраса,

Ӳркенсе выртса ан юлăр.

Çамрăк пĕлмен вăхăтра

Пире ним те кирлĕ мар.

Ӳссе ăс кĕрсессĕн,

Пурте кирлĕ пулĕ çав.

Шкула çӳреме пуçласан,

Пĕр юлмасăр çӳресчĕ,

Хавасланса каясчĕ

Вĕрентекене итлеме.

Çамрăкла хута вĕренни,

Ӳссе çын пулсассăн,

Хут уссине пĕлсессĕн,

Унтан хакли пулмĕ те.

Юрламасăр чун чăтмасть,

Чĕрем савăнăçпа тулсан.

Юратусăр çын пулмасть,

Хĕпĕртӳ, хавха тупсан.

Калаçмасăр чун чăтмасть,

Çумра ырă çын пулсан.

Çынлăх Атăлта путмасть

Чунлăха çухатмасан.

Ташламасăр чун чăтмасть,

Хускану чуна уçать.

Чунлăх ятне çухатмасть.

Ăшă пиллĕхлĕ пулать.