Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ешĕл вар хысакĕпе

Çуталса выртать сукмак.

Кĕл тăпра тусанĕпе

Пăшлатса пырать пушмак.

Вырнаçмасть куç ытамне

Иштерек, Сăпай, Шăхаль...

Тăван çĕр тăвайккине

Таптаканĕ кам-ши халь?

Ку сукмак вăл — вĕçсĕр çул,

Пин-пин ĕмĕр хушшинче

Малашне те пĕтес çук

Хĕрпе каччă пур çинче...

Кумертау (чăвашла каласан Кăмрăкту) хулинче паллашрăм эпĕ хамăн çĕнĕ пĕлĕшпе, Марк Кирилловичпа.

— Эпĕ пушкăрт çĕрĕн тухăç енчи «Яктыкуль» санаторинче кантăм, — калама тытăнчĕ вăл хăй пирки. Пушкăрт чĕлхинчен çутă кӳлĕ тесе куçарăнать ку сăмах. Чăн та, сăрт айккинчи кӳлĕ шывĕ тăп-тăрă. Хĕвел тухнă чухне ахах йăлтăркки пек çутатать, Çыран хĕрринчи ылтăн çулçăллă шурă хурăнсем Левитан ӳкерчĕкĕнчен пĕртте кая мар. Ылтăн кĕркуннен ăшă кунĕсем пуçланнăран-ши çутçанталăк илемĕ мана тыткăнламаллипех тыткăнларĕ. Кăмăл асамлă вăй-хăватпа тулчĕ, ӳкерес туртăм çуралчĕ.

Шкулта вĕреннĕ вăхăтра эпĕ алла час-часах кăранташ, киçтĕк тытаттăм. Анчах пурнăç ыйтнипе физика вĕрентекенĕ пултăм. Ӳкерме вара кунта канакан илемлĕ пике хавхалантарчĕ...

Санаторие вырнаçнă хыççăн тепĕр куннех столовăйĕнче сенкер куçлă хĕр мана тимлĕн сăнанине асăрхарăм. Хама тарăн авăра чăмнă пек туйса сывлама та чарăнтăм, ахăртнех.

Çавăнтанпа, каçхи апат хыççăн, пикепе кӳлĕ хĕррипе çума-çумăн утса, шăкăл-шăкăл калаçса уçăлса çӳреме пуçларăмăр. Эпĕ — 43-ри виçĕ ача ашшĕ, вăл — 22-ри ачасăр çамрăк хĕрарăм. Упăшкипе 4 çул пурăнса та пĕчĕккине тупайман иккен вĕсем. Тухтăрсем айăпĕ Ленăра пуль тенĕ, анчах нимĕнле чир пуррине те палăртайман. Аптранипе çамрăк арăм юмăç патне кайса килнĕ.

Малалла

Пултăрах ман çул тумхахлă —

Такăнмасăр ут юртать-и?

Васкаса сăмах ан ваклăр,

Хыпăнма, тăван, юрать-и?

Çынра хура çеç ан шырăр —

Хĕвелте те пăнчă пур.

Тӳрĕ пулнă, юлĕ ырă,

Чăннине куçпа эс кур.

Нумай чух кайран пĕлетпĕр

Çыннăн чунлăхĕн хакне.

Чаплă сăмах-çуй тĕрлетпĕр

Асăнса этем ятне.

…Эп лартаймăп хама палăк,

Эп — ахаль хресчен çынни.

Пурăнасчĕ савăнмалăх,

Пултăр мулăм — мĕн çырни.

Йăмрасарăм, йăмралăх,

Тăван кил пек кĕтесĕм,

Шăнкăрч саслă, тăмраллă

Чун йăпатмăшĕ эсĕ.

Эп сана курма килтĕм,

Кăтра пуçлă йăмралăх.

Сан сăнна ăша илтĕм

Ĕмерсем асăнмалăх.

Ай, ан шавлăр, ан шавлăр,

Шăппăн ларăр, тархасшăн.

Эп сире çак самантшăн

Çитĕнтертĕм пăхса.

Ай, ан шавлăр, ан шавлăр,

Эпĕ килтĕм канмашкăн,

Çакăнта эп ачашшăн

Лăпкăн выртăп канса.

Йăмрасарăм, йăмралăх,

Несĕлсен тĕп кĕтесĕ,

Шухăша пусармалăх

Канлĕх памăн-ши эсĕ?

Таймапуçăм та пилĕм,

Йышăн ватă йăмралăх.

Ял-йышпа пулма килтĕм,

Ял-йыша ман халалăм.

Ай, ан шавлăр, ан шавлăр,

Шăппăн ларăр, тархасшăн.

Эп сире çак самантшăн

Çитĕнтертĕм лартса.

Ай, ан шавлăр, ан шавлăр,

Эпĕ килтĕм канмашкăн,

Çакăнта çеç ачашшăн

Ман вилесчĕ выртса.

1997, юпа, 6.

Пĕтпĕлтĕк!..

Пĕтпĕлтĕк!..

Пĕтĕлтетрĕ путене.

Пĕтпĕлтĕк!..

Пĕтпĕлтĕк!..

Тивер мар ун йăвине.

Улăхра çулаççĕ утă,

Паккуссен йĕрки ӳсет.

Выльăх-чĕрлĕх пулĕ тутă

Сивĕ хĕл килсе çитсен.

Тĕлĕнмелле тĕлĕк куртăм,

Нихăçан ун пек пулман.

Хурăнлăхпа пыратăп,

Илемпе киленетĕп.

Кăмпасем шыра-шыра

Малтан мала утатăп.

Пĕчĕк çеç карçынккана

Часрах тултарас тетĕп.

Ак, сасартăк, темĕнле

Сасă илĕнсе каять.

Çаврăнса пăхатăп та,

Пĕр тиха тăра парать.

Хăй илемлĕ юрласа

Сĕрме купăсне калать.

Мана курчĕ пулмалла —

Часах кĕçенме пуçлать.

Пĕр урипе тапать те,

Ылтăн-кĕмĕлĕ вĕçет.

Хӳри вĕçне силлесен

Пурçăн-сатин вĕçет пек.

Темле пĕчĕк кайăксем

Ун тавралла вĕçеççĕ.

Хитре, илемлĕ кавир

Йăлтăртатса тăрать пек.

Лашан пуçĕ çийĕпе

Асамат кĕпер хывать.

Хитре кĕпер айĕнче

Лаша выляса чупать.

Кĕçех лаша çухалать,

Тепĕр енчен ак тухать.

Хыçлă çуна çаклатса

Мана лартса чуптарать.

Мороженăй, лимонад,

Пироженăй, шоколад

Кукăль-икерч, çăмахĕ —

Кама курать, хăналать.

Малалла

Пĕррехинче эпĕ, уçăлса çӳренĕ чухне, пĕр пысăк йывăç патне çитсе тăтăм. Йывăçĕ çав тери туратлă, турачĕсем картлашка евĕр. Эпĕ ун çине хăпарма шутларăм. Хăпарма хăпартăм-ха, анчах та анаймастăп. Сикме ытла та çӳллĕ, хăратăп. Кам та пулин иртсе каясса кĕтетĕп. Çĕрелле пăхрăм та — туратсем пĕрин-хыççăн тепри çухалса пыраççĕ. Эпĕ хăранипе чĕтремех ертĕм. Туратсем çухалса пĕтсен эпĕ питĕ вăйлă çутă куртăм. Тăн çухатрăм.

Тăна кĕрсен эпĕ ăçта-ши тесе шутласа выртатăп. Хăлхаран мана шăна çыртрĕ. Ларать, вĕçсе кайма та шутламасть. Хыçас терĕм, анчах алăсем йăтăнмаççĕ. Хыçала пуçа пăртăм, пăхатăп — хӳре, лаша хӳри. Урасем те хамăн мар, лаша урисем халĕ ман. Çӳçсем çеç çыннăн пек тăрса юлнă. Эпĕ питĕ тĕлĕннипе, хăранипе уй тăрăх тăват уран чупма тытăнтăм.

Вăрман хĕрринче мана çынсем тытрĕç. Вăйлă лаша тесе яла илсе кайрĕç. Унта мана пурте мухтарĕç пулин те, эпĕ пысăк йывăрлăха кĕрсе ӳкрĕм. Манпа çĕр сухалаççĕ, шыв, утă турттараççĕ. Хĕл çитсен вăрмантан йывăç кĕрешĕсем сĕтĕретпĕр.

Пĕр кунхине пире курăк çиме кăларса ячĕç. Манăн курăк çиес килмест, эпĕ курăк çиме хăнăхман. Кайрăм вара пĕр пӳрт патне. Картишĕнчи пысăк йывăç айĕнче сĕтел ларать. Сĕтел çинче çăкăр чĕллисем, печенисем тата пылак шыв лараççĕ. Эпĕ хуçа куриччен çăкăр чĕллисене самантрах çисе ятăм. Шыв ĕçес килчĕ, шыв çук. Тутлă шыв ĕçес терĕм. Ĕçме хăтлантăм çеç, çакна хуçа курчĕ, ятлаçма пуçларĕ. Эпĕ пĕтĕм вăйран чупса тартăм.

Малалла

Пурăннă ял вĕçĕнче

Пĕчĕк хура пӳртĕнче

Ватă старик пĕр-пĕччен,

Телейне курман хальччен.

Выçлăх пулнă ача чух,

Кайран вăрçа ăсатнă.

Нумай асап-хуйхине

Çакă вăрçă кăтартнă.

Вăрçă хыççăн арăмĕ

Çут тĕнчерен уйрăлнă.

Тăрса юлнă вăл пĕччен,

Шăпа çапла, тен, çырнă.

Мĕнех ĕнтĕ тумалла?

Юлнисен пурăнмалла.

Куллен кунах ĕçпеле

Хуйха-суйха манмалла.

Хĕвелтен те маларах

Шуçăмпалах вăл тăрать.

Алла çурла тытать те

Тырă вырма уттарать.

Кĕлте çыхать, çĕмелне

Йĕтем çине турттарать.

Тăпачă алла илсе

Авăнне те хăй çапать.

Хĕл кунĕсем çитсессĕн

Çăпата куллен тăвать.

Карçынкка, пурак çыхать,

Йывăçран та каскалать.

Ун пек ăста çын ялта

Ку таврара урăх çук.

Çавах çитми пурнăçа

Çитермешкĕн майĕ çук.

Унăн выльăх-чĕрлĕхĕ

Темшĕн ăнса пымарĕ.

Тем амакĕ пулчĕ те,

Пĕтĕм пурнăç хавшарĕ.

Малалла

Улма чăпар утсем юртса юхаççĕ,

Пуçĕсене мăнкăмăллăн ухаççĕ.

Вĕсем пире ярасшăн мар киле,

Вĕсен пире кунтах курас килет...

Тутарстан, Элшел ялĕ.

1981, утă, 12

Ăсатма ан тух.

Ан пыр манпа пĕрле.

Эп хамах каяс çула пĕлетĕп.

Сан куçсем пек çăлтăрсем çĕрле —

Вĕсене пăтраштараймăп эпĕ.

Юнашар ан ут.

Ан пыр эс ман йĕрпе.

Эп хамах вăй-хал пурне сисетĕп.

Сан чĕрӳ пек çут хĕвел ирпе —

Вĕсене пăтраштараймăп эпĕ.

Аллăмран ан тыт.

Ан сĕртĕн çӳçĕмрен.

Эп хамах çунатланса çӳретĕп.

Сан аллу пек çил каç кӳлĕмре —

Вĕсене пăтраштараймăп эпĕ!