Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Кĕтсе илеймерĕç ăна ял-йышсем.

— Килетĕп, атте-анне…, — терĕ.

Каллех симĕсленчĕç кунти йăмрасем.

Пахча çĕн кĕпе-ши тĕрлерĕрĕ?

Çыру пек, шап-шур хурăнсем,

Урам ик айкки капăрланнă.

Ем-ешĕл чемчем курăксем

Йăмра тăрринчен çĕре аннăн.

Хитре эрешленĕ пӳртсем, хапхасем,

Чăваш кăмăлне асилтерчĕ.

Пурнаççĕ кунта тарават чăвашсем,

Çак сăнлăх туйтарчĕ, пĕлтерчĕ.

Çуратнă ку ен тĕнчене паттăра,

Çап-çамрăк кăна кăйкăра.

Ирех çунма тивнĕ инкеклĕ вутра,

Ах, мĕншĕн! ах, мĕншĕн! ах, мĕншĕн ютра!

Тӳпе паттăрсен ячĕпе хĕрелет,

Ирпе, хăш чухне — каçхине.

Илтсем, салтак амăш йĕрет

Кĕтсе хăй тăван ывăлне.

…Афган çĕрĕнчи типнĕ хăйăр çинче

Вăл выртнă канма пĕр кана.

Тăван –хурăнташ-ши курăнать куçĕнче,

Е мирлĕ кишлак вутланать.

«Ытла хаяр пулчĕ кунта тытăçу

Тусем урлă выртнă çул тăрăх…»

Эс — ĕмĕрлĕх! Сан пурнăçу.

Çынсем, пĕр самант шăппăн тăрăр.

Пĕрене çине тухса ларатчĕ

Çу ăшшисем килсе çитсен

Петĕр тете. Юмах яратчĕ,

Кун кĕскелетчĕ итлесен.

Чикарккине хуллен чĕртетчĕ

Сăмах-калав пуçланă май:

— Я воевал в трех войнах, — тетчĕ,

Калаçнă чух вара пĕрмай.

Ун уринче, ав, сăран атă,

Кĕрнеклĕ çынччĕ çакă ватă…

Ачалăхри чăн аксакал, —

Ман асăмрах шап-шур сухал.

Вăл виçĕ вăрçă вутне кĕнĕ…

Çӳренĕ çулăм айĕнче.

Саманисем сахал-и йĕртнĕ,

Лăп мар паян та ав, тĕнче.

Кăшт кичемленнĕ пек урам та,

Вăл çуккă халь — вăл тĕлĕрет…

Эп асăмрах ăна упрам-ха,

Пур асилӳ те тĕрленет:

…Тимурçăсем хĕрсе ĕçлетчĕç

Пĕрре ват çыннăн пахчинче.

Тавра çуй-кулăпа кĕрлетчĕ.

Хĕвел шевли — питсем çинче.

— Чавни çитет-ха, халь канатпăр,

Ларар-ха курăк ырлăхне, —

Каларĕ ватă. Савăнатпăр.

Çитетпĕр Одер тăрăхне.

Мучишĕн кĕреçи — винтовка.

— В атаку, — терĕ вырăсла, —

Ак туянатăр вилĕм, тото!

Çич ют, килмешкĕн ан ăсла…

Мучи лăш ларчĕ, тем шуйттанĕ

Малалла

Пĕррехинче юлташпа çурутрав çине çул тытрăмăр. Утрав çинче питех те интереслĕ, тĕрлĕ йывăç, тĕрлĕрен ӳсен-тăран, илемлĕ чечексем ешереççĕ. Пуричен те хитри — çичĕ çеçкеллĕ чечек. Кашни çеçки хăйне евĕрлĕ, кашни тĕрлĕ тĕслĕ. Чечеке асăрханса татса илтĕмĕр. «Мĕн ыйтса илес-ши?» — шутлатăп ăшăмра. Тинĕс айĕнче ишсе çӳрекен кимĕ ыйтса илтĕм. Манăн тусăм самолет ыйтса илчĕ. Пирĕн ĕмĕт çийĕнчех пурнăçланчĕ.

Чечекĕн юлашки çеçкисене киле илсе килтĕмĕр. Халĕ пирĕн килте çакăн пек çичĕ çеçкеллĕ чечексем питех те нумай!

Çитмĕлти çынна çичĕ çулти ача ăсĕ кĕрет теççĕ,

Халăх сăмахĕ

Тав сăмахне кама каламалла

Ачалăха тухас пулсан калла?

Иртнисене аса иле-иле

Килсе те çитрĕм ак тăван киле.

Аван-и, пахчаран пуçа чиксе

Урамалла пăхан шур чечексем?

Ик чӳрече мана пахча енчен

Анне лек куç илмесĕр кĕтрĕç, тен...

Хура кăпчанкăран ал туйине

Хурса эп хăварам хапха умне —

Хам çулсенчен катсассăн ик сумне,

Чупсах хăпарăп картлашка çине.

Эй, çурт хуçи, эй, шурă пирĕшти,

Атте каларăш, ырă килĕшпи,

Кил вучахне эс сӳнтермерĕн-и,

Кĕлне çилпе эс вĕçтермерĕн-и?..

Ачалăх иртнĕ вырăн тĕлĕпе

Асаилӳ вĕçет сар лĕпĕш пек:

Унта ларать кăштах, кунта ларать,

Чи тутлă, пыллă вăхăт пуçтарать.

Путек хырса пĕтернĕ кăмака

Усрать иккен кĕслеçĕ-шăрчăка.

Ахаль-и асатте — кĕсле ăсти

Унта хуратчĕ кăшт кăвас чусти.

Малалла

«Итле-ха, — тет Улай

Курсан Качакана, —

сан витӳнте шур купăста нумай.

Ăçтан туртгарнă эс ăна?»

«Хэ-хэ! — тет Качака, —

(Çи-пуçĕ хăйĕн пит яка)

Пĕлетĕн-çке, сыхлатăп эп пахча.»

«Ман пурнăç та иртет сыхлавçăра,

Анчах

Пӳрт ăш-чикки, кĕрсе кур, çап-çара.»

«Кам хушнă-ха сана кĕтсе выртма?

Ав аш нумай хума кĕлетĕнче.»

«Эс мĕн, хушатăн-и вăрра кайма? —

Пăшăрхану Улай калаçнинче, —

Ах, турăçăм! Çук, çук!

Кĕместĕп çылăха...»

«Ха-ха-ха-ха!

Кулас килет санран,

Эс юлнă пурнăçран.

Куратăн-и:

Хуçа ав кӳршĕрен тем сĕтĕрет,

Сысна анкартинче чавса çӳрет,

Кушак та кĕлетре мăр-мăр тăвать,

Аш тушкине лăскать.

Вăт çавнашкал халь самана,

Сипетлĕхе ан пĕл кăна.»

Мораль ăçта?

Вăл çук.

Анчах пур шухăш пуçăмра:

Ма кулмалла-ха Улайран?

Анлах та мар кĕпер çинче

Ик вăкăр тĕл пулаççĕ варринче.

«Эй, пăрăн! — тет пĕри —

Ма пӳлтĕн ман çула?»

«Ан кăшкăр! — тет тепри, —

Ма эп пăрăнмалла?»

«Эп аслăрах!»

«Эп вăйлăрах!»

«Чак каялла!»

«Ма эпĕ чакмалла?»

«Эп аслăрах!»

«Эп вăйлăрах!»

«Хушатăп: пăрăн, ан павра!»

«Мана хушма эс кам вара?!.»

«Эп аслăрах!»

«Эп вăйлăрах!»

Çапла кăшкăрашса пайтах тăраççĕ,

Кайран мăйракисем хута каяççĕ.

«Ай-уй, мĕн пулнă-ши ула Хур Аçине?!.

Таклаттарать кăна чĕпписене,

Ав тапăнать иртен-çӳренсене.

Пăхса тăраççĕ кӳршĕ-аршăсем,

Хур Аçинчен шак тĕлĕннĕ вĕсем.

«Темле шĕвек ĕçсе тултарнăран

Ăсран кăшт тайăлман-ши вăл паян? —

Калать Мĕтри пуçне пăркаласа.

«Ку Аçана, тен, тытнă тытамак,

Вăл, чармасан, чĕпписене пĕтерĕ ак! —

Сăмах çапать Петри уткаласа.

Вĕчĕрхенет Çтаппан,

Сасси каять ян-ян:

«Çук, çук! Пултараймастăп эп чăтма,

Кайса чĕнес Иван кума.

Хуçи вăл — чартăр Аçана.»

Чĕнсе кăларчĕç хуçана.

Иван тухать кил картинчен,

Хур аçине тытать çунаттинчен.

Татса илет шултра тĕкне.

Тирет сăмса шăтăкĕнчен.

Аçа халь тивеймест чĕпписене.

Чарас тесе çав Аçана

Чăнах та чĕнмелле-ши Ивана?

Пĕр илемлĕ хĕллехи кун урама шыв ăсма тухрăм. Çăлри шыв шăнса ларнă иккен. Лум илтĕм те çăла кĕтĕм. Пăра шăтарма пуçларăм çеç, вăл çурăлса кайрĕ, шыва кĕтĕм ӳкрĕм. Вилтĕм пулĕ тенĕччĕ - çук иккен. Йĕри-тавра çап-çутă. Çăлта курăк çитĕнет-мĕн. Тĕлĕнсех кайрăм, епле-ха капла, çӳлте — хĕлле, кунта вара — çулла. Тĕлĕнкелесе çул тăрăх утрăм. Хирĕç мулкач килет. Мулкач та шурă мар, сăрă. Чăнахах та çулла иккен.

Малалла утатăп. Улмуççи патне çитрĕм. Вăл темшĕн-çке питех те хуйхăллăн курăнать.

— Мĕн пулчĕ, мĕншĕн кулянатăн? — ыйтатăп унран.

— Мана никам та шăвармасть.

Эпĕ улмуççине шăвартăм та малалла утрăм. Чечеке тĕл пултăм. Вăл типсех ларнăччĕ. Ăна та шăвартăм. Чечек чĕрĕлсе те тăчĕ: «Тавтапуç, хĕрĕм», — тет мана. Чечексем те калаçма пултарнинчен тĕлĕнсех кайрăм.

— Эсĕ мĕн ятлă?

— Çичĕ тĕслĕ чечек.

Каллех тĕлĕнтĕм. Ку юмахри чечек-çке!

— Çапла, эпĕ юмахран, — çирĕплетет чечек.

Вăл манăн темиçе ĕмĕте пурнăçлама шантарчĕ. Кăштах — шутларăм та:

— Чи малтанах манăн талант тени пултăр, эпĕ юрлама юрататăп-çке. Эпĕ юрăç пуласшăн.

Малалла

Ырри ырать-и пурнăçра

Кăри чапланнă вăхăтра?

Чунли чулланнă тапхăра

Эп асилеп, хăра-хăра.

Чул ту çинче — калас сăмах

Палли пытаннă курăнса.

Çав вăхăт манăн асăма

Йĕрлет хулен, тем, чунланса.

Тăван пек, тус пек Салават…

Çил çунатне чĕнет мала.

Сахал-и çинĕ саламат:

«Чуралăха йăлт ватмалла!».

Чунли çĕкленнĕ пăлхава

Умри телейлĕ çĕнĕ куншăн.

Чухăнлăха çĕнет хавал…

Истори чăнлăхне тав уншăн.

Чăвашсене те пĕрлештернĕ

Çут кĕрешӳ юрри ун чух.

Пуласлăхшăн пуль кĕрештернĕ,

Чул хушшинче шăраннă чун.

…Эп палăк çумĕнче тăратăп.

Иптеш, сана аслăласа…

Хир чечекне хурса хăвартăм

Паттăрлăхна сума суса.

Çеçпĕл — тĕрĕслĕх саманчĕ,

Çеçпĕл — кĕрешӳ ырри…

Чăнлăхпа тулса саланчĕ

Пурнăçра чĕнен юрри.

Эсĕ — çамрăклăх элемĕ,

Йыхăратăн малалла.

Санпала чăваш этемĕ

Чул-тăва та ватмалла.

Сăввусен сӳнми хăвачĕ

Ĕмĕрех асăмăрта,

Ырă туптаса хăварчĕ

Çĕр çинчи çуртăмăрта.

Çеçпĕл шаннă-ĕмĕтленнĕ

Чăн чăваш чĕлхи паян

Çĕн вăйпа-и чечекленнĕ,

Чан сассин каять ян-ян!

Çеçпĕл — тĕрĕслĕх саманчĕ,

Çеçпĕл — кĕрешӳ ырри.

Чăнлăхпа тулса саланчĕ

Пурнăçа чĕнен юрри.