Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ах, епле хитре юрлаççĕ

Кайăксем турат çинче

Чунăма та тыткăнлаççĕ,

Эх, илемлĕ эс, тĕнче!

Кайăксем епле хавассăн

Шăратаççĕ юрăсем.

Эх, этем çапла пулсассăн

Юрлĕç савăкрах вĕсем.

Чĕвĕл-чĕвĕл сасă кайрĕ

Çурхи савăк таврана.

Шурă хурăн хăяймарĕ

Çил вĕрсессĕн хумханма.

Ак Çурхи тĕнче вăранчĕ

Кайăксен сассипеле.

Манăн чунăм çунатланчĕ,

Чĕрем туйрĕ илемне.

Кĕнеке вулама юратман ача çуках пулĕ. Пĕрисем тĕрлĕрен юмахсемшĕн каçсах каяççĕ, теприсене вăрçăсенчи паттăрлăхпа çул çӳревçĕсем çинчен калакан кĕнекесем пар. Тунмастăн, хам та эпĕ паттăрсем çинчен вулама юрататăп, çав вăхăтрах пурнăçра пулман Мюнхаузенпа Лапшу Çтаппанĕ çинчен çырнисене те тиркесех каймастăп. Ун пеккисене эпир черете çырăнсах илме тăрăшатпăр.

Паян акă... паян пур ачасенчен те телейлереххи пултăм эпĕ: библиотекăран мана тĕнчере чи малтан Уйăх çине çитсе курнă çынсем çинчен валакан повеç парса ячĕç. Ку кĕнекене курсан, манăн туссем шариех çухăрса яраççĕ ĕнтĕ. Ан тив, Уйăх çине халлĕхе пĕр çын та вĕçсе кайман пултăр, анчах кунта çырни, шансах тăратăп, фантастикă çеç мар. Тĕрлĕрен тĕлĕнтермĕшсем те пайтах пулас-ха унта. Ахальтен мар библиотекарь мана çав кĕнекене пачĕ те:

— Вăрах ан тыт, хăвăртрах вулама тăрăш, черете çырăннисем нумай, — терĕ.

— Тупнă кама хытарса калама! Эпĕ-и вăл вăрах вулаканни? Ун пек кĕнекесене эпĕ, апат çием мар та, пĕрре ларсах çăтса яратăп.

Çапла эпĕ питĕ савăнăçлăн киле таврăнтăм.

Ытти ачасем урамра хĕрсех пӳскелле выляççĕ. Вĕсене курсан, манăн та выляссăм килчĕ, анчах вăййа хутшăнмарăм, картишне кĕрсе, пусма картлашки çине лартăм та хĕрсе кайсах вулама тытăнтăм.

Малалла

Эп сана сăввăма парнелем-и?

Эс ăнланăн-ши: мĕн пур унта?

Тарăн шухăшĕ, вăрттăн илемĕ

Йĕр хăварĕ-ши сан чунунта?

Сăмахне çеç илсем. Пĕр сăмах çеç...

Эсĕ туйăн-ши ун шухăшне?

Чечексем çарана илемлетĕç,

Сăвăсем вара-çыннăн чунне.

Эп сана сăввăма парнелетĕп.

Эс вуланă чухне шухăшлама.

Ан мансам нихăçан, сиситеретĕп.

Сăвă-манăн чун пайĕ. Тăнла.

Йывăçсем çулçăсем кăлараççĕ

Хĕвел хĕртнĕ чухне, çуркунне.

Кайăксем ăш енне таврăнаççĕ,

Çавăраççĕ хăйсен çурт-йĕрне.

Хăнана чи малтан таврăнаççĕ

Çуркуннен малтанхи хăнисем,

Çитсенех сас пама тытăнаççĕ

Йăмрасем тăрринче кураксем.

Кураксем хыççăнах йĕр йĕрлеççĕ

Пĕчĕк çеç хуп-хура шăнкăрчсем.

Йăвине курсанах хĕпĕртеççĕ,

Шăратаççĕ çурхи юрăсем.

Ши! те ши! шăхăрса янратаççĕ

Таврана инçетри хăнасем.

Çуркунне çитнине палăртаççĕ.

Мĕн çинчен-ши юрлаççĕ вĕсем?

Шăнкăрчсем Çĕр-шыва, тен, мухтаççĕ

Ши! те ши! юрласа çуркунне.

Çынсене чĕререн тав тăваççĕ

Пăрахманшăн кашни çуркунне.

Инçе çĕртен тăван патне

Килетпĕр хапăл кăмăлпа.

Кĕтсе илсем, тăван, пире,

Курас килет чунтан сана.

Пĕрле чухне, хаклă тăван,

Хуйха-суйха йăлтах манар.

Ик ĕмĕр никама пӳрмен,

Ыр кăмăлли çынран ӳкмен.

Виç сăмахпа хуть ăшăтса

Эп хăварам санăн чунна.

Хам та пĕр вăхăт çемçелем,

Чи çепĕç туйăмсем пиллем.

Мĕнле пырать сан пурнăçу?

Ĕçре пырать-и ăнăçу?

Телейсĕр мар-и сан шăпу?

Шывланчăк мар-и сан куçу?

Çумăр шăппăн çурĕ, çурĕ

Ирхине паян ирех.

Ман чĕре те сисрĕ, туйрĕ:

Вăхăт уйрăлма пире.

Манпала йĕрет çанталăк —

Вăл туять ман чунăма.

Шкул паян уçать-çке алăк

Пирĕнпе сывпуллашма.

Пĕлĕтсем часах саланчĕç,

Ирĕк пачĕç хĕвеле,

Аякка таçта ăсанчĕç,

Хĕвел тухрĕ тӳпене.

Тантăшсем хавас, кулаççĕ —

Кăмăл ман та çĕкленет.

Çук,пĕри те шутламаççĕ:

Мĕн пире малта кĕтет?..

Пысăк чул çуртра вырнаçнă юнгăсен шкулĕнчен вĕренсе тухсан, Сергее хăй пекех пĕчĕк кăна торпеднăй катер çине лартрĕç.

Тӳлеккĕн тĕлĕрекен тинĕсре çил кăларакан катер хăйне кура мар-мĕн: ишме те пысăкраххисенчен йăрă, кăмăлĕпе те çиллес. Крейсер-миноносецсĕмпе танлаштарсан, ăна шăна çеç темелле. Çапах та вăл, пысăк карапсемшĕн калама çук хăрушă, — ара, торпедăллă-çке-ха вăл! Хăйне вара, çĕр çирĕм çухрăм хăвăртлăхпа çиçĕмле çиçкĕнсе çӳрекенскере, артиллерипе те часах тивертейместĕн. Ăнсăртран вилĕм капкăнне лекес-тăвас пулсан, тĕтĕм чаршавĕ кăларса, пăркалана-пăркалана, алăранах вĕçерĕнет.

Çапла ĕнтĕ, катер тăшманăн пысăк çар карапĕсенех инкек кăтартма пултарать. Кирлех-тĕк линкортан та шикленмĕ вăл, ăна та ыраттармаллах çыртĕ.

Катер командирĕ те, ун катерĕ пекех, çивĕчскер, пăравурскер. Питĕ вăр-вар çын. Пит-куçран та хаяр сăнлă. Сергей ăна ирĕксĕрех катер вичкĕнлĕхĕпе танлаштарать.

Хĕрĕх тăваттăмĕш çулхи çуркунне Балтикăра ытла та ир килчĕ. Çыран хĕрринчи пăрсем катăла-катăла йăшăл хускалчăç те тинĕс варринелле юхса кайрĕç. Часах вĕçĕ-хĕррисĕр тинĕсе пăрсĕнчен шăлса тасатакан пилĕк баллă çурçĕр çилĕ вĕре пуçларĕ. Тинех ĕнтĕ карапсене чун кĕчĕ. Тӳлек çанталăкра лĕнчĕр усăннă ялавсемпе элемсем! çил туртса карăнтарнă хыççăн, мунча лапкинче милĕкпе çапăнакан çын майлах çатăлтатса вĕлкĕшме тытăнчĕç.

Малалла

Курнавăша

Эпир çуралнă вырăнсем,

Çырма-çатра та айлăмсем.

Куç виçейми уй-хир те ял, —

Сан умăнта пуçа таям.

Хăна пулмашкăн ан та хуш

Тăван вучах! Эп санпала…

Ĕçĕмпеле, сăмахпала

Çакна калатăп эп пин хут:

Эп санпала мĕн виличчен,

Чĕрем тапма чарăниччен.

Эпир çуралнă вырăнсем:

Ват йăмрасем, шур хурăнсем…

Хитре эрешлĕ кил-çуртсем

Ниçта та çук пуль тек вĕсем.

Кун пек тавралăх вăл пĕрре!

Çавăнпала манпа пĕрле.

Эпир çуралнă вырăнсем…

(Хальччен çырман пуль юрăсем).

Маттур та харсăр çыннусем…

Эпир çуралнă вырăнсем…

Сана упраччăр ырăсем!

Чуна лăпкатăр анне пек,

Канаш паратăр атте пек.

Эпир çуралнă вырăнсем…

Мĕншĕн пурăнатăп эп? Пĕлместĕп.

Пурăнмах çуратнă-çке мана.

Телей пур-ши? Эпĕ ĕненместĕп.

Ма куççуль тухать-ши яланах?

Юрату пирки тем калаçаççĕ.

Эп пĕлместĕп, мĕн вăл юрату?

Аттепе анне те ăнланмаççĕ,

Чĕрере, чунра та ырату.

Çынсене курсан куççуль юхать-çке —

Çав тери телейлĕ-çке вĕсем.

Пирĕн çеç килте ялан вăрçаççĕ,

Пирĕн çеç арканнă ĕмĕтсем.

Эпĕ тĕнчене килмен пулсассăн,

Тен,анне те хуйхă курас çук?

Тен, çавна пулах сывлать вăл ассăн

«Мĕншĕн качча килтĕм?» — тенĕ чух...

Тен, эп тĕрĕс мар шутлатăп пулĕ:

Аттепе аннен те айăп мар.

Вăл хăех çапла пуль, пурнăç çулĕ...

Шухăшсемшĕн, Турăçăм, каçар!

Ĕçмесен атте йĕркеллĕрех пек,

Эрехе пулах пуль вăл усал.

Ыррине кăна ĕмĕтленес-тĕк

Пăрахсамччĕ çак «хаяр туса»!

Эп килтен тухма та пит хăратăп

(Шăллăм урамра вылятăрах,

Эп унччен кăштах çемье сыхлатăп:

Аттепе анне ан вăрçчăрах...)

Малалла

Ватăлан пулсан та

Пурăн юратса.

Вилĕм çывхарсан та

Тарĕ хăраса.

Пурнăç — юрату вăл

Çĕр ытамĕнче.

Юн çуратнă тăвăл

Чун уçлăхĕнче.

Юрату хăватлă!

Ун хăвачĕпе

Чĕрĕ çутçанталăк,

Пĕтĕм çут тĕнче.

Ав килет савниçĕм —

Юрату «кĕвви»,

Чĕлхи çинче иçĕм,

Вăл — кун-çул кĕвви.

Хирĕç уттарам-ха,

Ыталам пĕрре,

Ватлăх тарама-ха,

Чăттăр çех чĕре.