Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Юлташăма нумайранпа курманччĕ те — Шупашкар урамĕнче тĕл пулсан чылайччен калаçса тăтăмăр.

— Эпир халь арăмпа пĕр çынна кăна тăратпăр, — терĕ вăл сасартăк. — Ăнланмалла мар-и? Куратăн, ман хăлха япăх илтет, унăн — аптрамасть. Эпĕ çӳрекелетĕп, ура утать, Праски вара хваттертен тухаймасть, сĕтел-пуканран тытса аран-аран куçкалать. Вăт иксĕмĕре пĕрлештерес тĕк — илтекен, утакан пĕр çын пулать хайхи...

Шӳтлерех каларĕ пулин те кăмăл пусăрăнчăкне пытараймарĕ Хĕветĕр. Ватăсен çавă ĕнтĕ — сывлăхпа мухтанмалли çукрах. Анчах юлташăм хăлхи пирки ӳпкелешнине астумастăп-çке. Хăех ăнлантарчĕ:

— Пĕр ăçтиçук «парни» ку. Çавна пула хăлхасăрлантăм. Пĕррехинче урампа пыраттăмччĕ, пăхатăп: çамрăк çын, вăй питтискер, пĕчĕк ачана темшĕн хĕнет — çапать те çапать. Чăтаймарăм — чарма тăтăм путсĕре.

— Вăл вара?

— Ай, ан та кала! «Мĕ-ĕн, сана та кирлĕ-им, ват супнă?» — тесе мĕкĕрсе ячĕ те хыыттăн янклаттарчĕ мана. Çĕре мĕнле шаплатса ӳкнине сиссе те юлаймарăм. Ӳкерсен те пуçран темиçе хутчен тапрĕ вĕт... Хăлхаран та... Больницăна кайрăм та — шалта темскер çурăлнă тет-и...

Пулать-мĕн пурнăçра: Хĕветĕр арăмĕ те çавăн евĕрлĕрех лару-тăрура сусăрланнă иккен. Кăритурта ӳсĕр хĕрарăм выртнине курнă вăл. Ай, шăнса пăсăлма пултарать вĕт! Праски ăна ура çине тăратма хăтланнă. Пулăшнă çавна, анчах тăрмашнă хушăра хăй картлашка хĕрринчен такăннă та тытăнса тăраймасăр аялалла кĕмсĕртетсе аннă. Йывăр аманнă — урине хуçнă. Леш хĕрарăм-и? Чип-чиперех çӳрет. Кашни кун ӳсĕр...

Çиллĕн тавлă çулăме

Тĕп-йĕрĕпех сӳнĕ халь.

Юнлă çапăçун куççулĕ

Ĕмĕрлĕхех пĕтĕ халь.

Çак тĕнчери этемсем

Урăх чаппа мухтанĕç.

Вăл чап — аслă ăс чапĕ,

Вăл чап — ыр ĕçсен ĕçĕ.

Халĕ хĕç-пăшал янтрать, —

Этем юнне вăл тăкать...

Юнпа йĕпенен çĕрĕсем

Вăйлă, тутă тырă парĕç.

Тыррисене пуçтарма

Ирĕклĕ çынсем ӳстерĕç.

(Г.Х. Андерсенран)

Ах, тĕрмере тĕттĕм-çке...

Сsdлама та пит пăчă;

Çан-çурăм та шăнаnь-çке,

Пĕтĕм чуна хăрушă...

Çемçе тӳшек вырăнне

Йĕпе улăм сараççĕ;

Тутлă çимĕç вырăнне

Шывпа çăкăр параççĕ.

Эх, алăмсем, урамсем!

Эсир тимĕр аллинче.

Ах, чунăмçăм, айван чун,

Çунан тĕрмен вутĕнче.

Эп çакăнтах пĕтеп пуль,

Киле çитсе ӳкес çук;

Ак тĕрмере вăтăр çул...

Ачамсене курас çук...

Ыр ачамсем, пепкемсем,

Эп таврăнасса кĕтетри?

Ыр тванăмсем, тантăшсем,

Эп вилменне пĕлетри?..

Эп, чунăмсем, вилмен-ха,

Сывлăш пур-ха кăкăрта.

Анчах сире курмашкăн

Парĕ-и-ха вăл мана...

Пирĕн тĕрме пит çӳллĕ;

Чӳречисем тимĕрлĕ;

Вĕçен кайăксем вĕçеççĕ,

Чӳрече панчен иртеççĕ.

«Амăрт кайăк, ăçта каян?

Чӳрече çине лар халĕ,

Ирĕкри çынсен пурнăçне

Юрă юрласа кăтарт халĕ!..»

«Чӳречӳ çине лармастăп,

Сан чӳречӳ пит кĕçĕн:

Юрă юрласа памастăп,

Малалла

Ачалăхăм‚ ăçта кайса çухалтăн?

Ăçта çӳретĕн‚ яшлăх‚ аташса?

Сире манса пырать çуралнă ял та‚

Пурăнакан хула та — ют туса.

Эсир ан шӳтлĕр-ха апла‚ тархасшăн‚

Ан выльăр-ха манпа пытанмалла.

Сире эп‚ ĕлĕкхи пек‚ тĕл пуласшăн‚

Утатăп та чупатăп малалла.

Телейлĕн васкатать чĕре çуначĕ‚

Кун-çул пек‚ вăхăта çура-çура.

Çапах та‚ шыракан ача та каччă

Хыçра иккен. Манран пит аякра.

Сăвă çырнă сан çинчен тĕмен¹‚

Юрă хывнă сан çинчен пайтах.

Пĕр ĕçе те эсĕ тиркемен‚

Пĕр çуйран та пăрăнман‚ паллах.

Азипе Европа ик енчен

Таянса выртаççĕ сан çине.

Эсĕ — шанчăклă тĕрекĕ вĕсен

Пулнă‚ халь те‚ пулăн малашне.

Тĕрĕсрех — вĕсен каçан шăмми.

Пĕр-пĕриншĕн — хӳтлĕх те хурал.

Çакă çĕрĕн çур чăмăр шăпи

Ытларах санран килет‚ Урал.

Шутсăр та паха пуянлăхпа

Эс тĕлĕнтеретĕн тĕнчене.

Çурлапа ĕçлен‚ мăлатукпа‚

Çумăнтан ямасăр çут хĕçне.

Эс — рабочи. Эс — хресчен. Салтак.

Пĕр тăшман сана çĕнтереймен…

Юрă хывнă çавăншăн пайтах‚

Сăвă çырнă çавăншăн тĕмен.

Ĕнер старикĕмпе вăрçа-вăрçа пуç ыратаканах пулчĕ. Çывăрма выртсан та куç хупăнмарĕ. Çамрăк чухне мана çак киле вăрласа килни халĕ те асрах-ха. Катăк пуç, илсе кĕнĕ-кĕмен чӳречене уç та тухса тар ĕнтĕ... Эпĕ вара тарма шухăшламарăм, мĕншĕн тесен унăн кил-çурчĕ çĕнĕччĕ, карта тулли выльăхчĕ, хăй те яштака пӳ-силлĕччĕ.

Ăшшăн ыталаса чуп тусанах пĕрре курнă йĕкĕте тӳрех юратса пăрахрăм. Унтанпа вăхăт чылай иртрĕ. Нумай пулмасть ачасемпе, тăвансемпе ылтăн туя паллă турăмăр. Кӳршĕсене чĕнмерĕм. Хăраххăн пурăнакан хĕрарăмсене курсан ман старик ухмаха ерет тейĕн: куçĕ-пуçĕ вылянса тăрать, тути хăлха таран йĕрĕлет. Ячĕ те унăн астаракан ят — Арăслан, вырăсла Лев тесе чĕнеççĕ. Пĕччен хĕрарăмсене çав тери хĕрхенет. Çамрăк чухне кашнине вăрттăн юратса тăнă. Камăн мĕн ишĕлет — юсанă, макăракана — лăпканă, ачисене ӳстерме укçа тыттарнă...

Малтан çавна нимĕн те чухламан-ха эпĕ. Аслă ывăлăм шкула кайма тытăнсан кăна тăнкартăм. Вĕсен класĕнчи ачасен çуррин ашшĕ ячĕ Арăслан иккен. Вĕрентекен те тĕлĕнсе пĕтереймест: «Мĕнле апла? — тет. — Кун пек ятли пирĕн ялта пĕр арçын кăна-çке...» Тата вĕсем çине пăхсан йĕкĕрешсем тейĕн — пурте пĕр сăнлă: кăн-кăвак куçлă, хĕп-хĕрлĕ çӳçлĕ, сăмси те ашшĕнни евĕр вăрăм. Ун чухне путсĕр Арăслана тарăхнипе чирлесех кайнăччĕ. Ĕнер çав вăхăта тăрук асаилсе каллех вăрçăнтăмăр. Эсрел, халĕ те инке-арăмсен çурчĕ умĕпе иртнĕ чухне пуçне ясар автан пек каçăртса утать. Киле çитерехпе вара кукăрăлать те патакки çине тайăнса: «Кхм! Кхм! Ай-яй, вăй пĕтрĕ, карчăк, илсе тухса кăшт сыптар-ха,» — тесе крыльца картлашки çине кайса ӳкет. Тьху! Тарăхтармăш!

Малалла

Акă иртрĕ пайтах çул;

Çулпа иртсе пынă чух

Выртса-канса çимешкĕн

Кĕтĕм эпĕ пĕр яла.

Пӳрчĕ кивĕ, çĕрĕшнĕ,

Асанне пек чалăшнă.

Мĕнпур сакки-урайне

Урлă-пирлĕ çӳп-çапă

Пĕтемĕшпех тăп-тулли.

Тăрăшакан эрешмен

Хăйин² вăрăм çиппине

Пӳртен тĕттĕм кĕтессине

Каркаласа пĕтернĕ.

Сывлăш пăчă, хăйă шăрши;

Авăрлакан ӳсĕрет;

Ачи хытă макăрать,

Хăйин чирлĕ сассипе

Ĕçлекене пит чарать.

Ан йĕр, ача, хыт ан йĕр!

Аннӳсене пит ан чар...

Сан сассăна илтеççĕ,

Сана вĕсем шеллеççĕ;

Халĕ сана йывăрне

Пурте вĕсем пĕлесçĕ.

Эсĕ чирлĕ пулсан та,

Сана тытма вăхăт çук,

Ан йĕр, ача, хыт ан йĕр!

Аннӳсене пит ан чар...

Эсĕ халĕ пĕлместĕн,

Пĕр-ик çултан ак сисĕн:

Ĕçе чарăнса тусан,

Хресчен выçăхсах вилет:

Унăн çĕрĕ пит сахал,

Пару-илӳ пит пысăк.

Ан йĕр, ача, хыт ан йĕр!

Аннӳсене пит ан чар...

Пару-илӳ тӳлесен,

Хăйсем выçă юлсан та,

«Ыр» çын хисепне кĕрĕç.

Малалла

Ял варринче школ ларать,

Чӳречисем пит пысăк.

Шăпăр-шăпăр çăмăр çăвать,

Пĕтĕм урам пылчăк.

Тухса кĕме май çукран,

Аллисене хреслесе,

Школ çуртĕнче çамрăк çын,

Чунпа, ӳтпе чĕтресе,

Ларать пысăк шухăшпа.

«Епле пулчĕ-ши капла?

Иккĕмĕш çул вĕрентеп:

Çак тĕнчери этемсем

Нумай, тĕплĕ вĕренсен,

Ытти тăван çынсенчен

Чи маттури пулĕç, теп.

Ман сăмаха илтеççĕ,

Ик[кĕ]ленмесĕр ĕненеççĕ.

Ĕçин патне çитсессен,

Эп каланă сăмахах

Тĕп йĕрĕпех манаççĕ.

Эрех сиен кӳнине

Эпир пурте пĕлетпĕр.

Вăл этемĕн сывлăхне

Вăхăтсăрах пĕтерет,

Нуша пана укçине

Тĕпсер çĕре пытарать.

Ăна пурте пĕлеççĕ,

Ун сиенне сисеççĕ,

Анчах эрекне ĕçме,

Ялĕпелех кӳпеççĕ.

Вăл темĕнтен хаклă-мĕн:

Унпа ĕçсем тăваççĕ;

Старостана кĕрекентен

Витре эрех ы[й]таççĕ.

Вăл витрине парсассăн,

Ухмахне те суйлаççĕ.

Вара пĕлмен старости

Ялин ĕçне пăтратать.

Епле ĕçе епле май

Тума пĕрре те пĕлмест.

Малалла

1.

Урăххине чунна парса

Эс юрататтăн. Эп пĕлеттĕм.

Хам туйăма путлантарса

Асаплăхра çеç тĕмсĕлеттĕм.

Хама эп уçмăп нихăçан,

Вăхăт иртсен йăлтах лăпланĕ.

Пĕлетĕп, санăн пурнăçа

Кĕреймĕ манăн чун сывламĕ.

2.

«Ыт-тĕкел» тесе шутлаттăм

Мăн пусма картлашкине,

Хăварса ик шит пушмакăн

Йĕррине вĕсем çине.

«Ыт» тухсассăн — манăн мар эс,

Картлашки «тĕкел» пулсан —

Вăрттăн шанчăкăм каларĕ:

Чăнласах та эпĕ сан!

Те «ыттиччĕ» те «тĕкелччĕ» —

Хутăшрăм вĕçне çитсен:

Икĕ куçăм тĕксемленчĕ

Иксĕрĕн сасса илтсен.

3.

Савăл хĕснĕ яшсем хушшинче

Куçсемпе туссене эп шырарăм.

Сехет чанĕ вуникĕ хутчен

Янрасан çеç сана асăрхарăм.

Хăйманскер ташлама халиччен

Вăтанмасăр тӳрех пырса чĕнтĕм.

Ман ташласчĕ санпа çут ирччен —

Кĕçĕр куç хупăнаймĕ пĕр чĕптĕм.

Çак самант эс пĕччен пĕр тĕнче,

Малалла

Ыр енне кăна çынра курасчĕ!

Ун усаллăхне сиссессĕнех

Еплерех ман чунăм ыратать-çке,

Амантать ку питĕ чĕрене.

Пĕр çыннах вăл — лайăх та,усал та,

Ун çитменлĕхсем те сахал мар.

Килĕшсен,ăна маттур куратăн.

Килĕшмест-тĕк,веç унра начар.

Сăнĕпе вăл уйрăлса ан тăтăр,

Пур пĕрех ун кăмăлĕ хитре.

Ăш сăмахĕ тунсăхран çеç çăлтăр,

Сирĕлсе çухалтăрах тĕтре.

Çавăн пек пулсассăн эп хавасчĕ,

Юрласа ирттерĕттĕм куна.

Ыр енне кăна çынра курасчĕ —

Лăпкă пулĕччĕ вара чуна.