Электронлă вулавăш

 

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

 

Манăн чи çывăх тус — кушак. Эпир унпа кашни кунах пĕрле вылятпăр. Вăл юрлама юратать. Эпĕ вăл юрланине итлеме кăмăллатăп. Пĕррехинче инкек сиксе тухрĕ. Çав кун урамра сивĕччĕ, кушака: «Çак сивĕре ан юрла!» - терĕм, итлемерĕ, чунтанах юрларĕ. Юратнă тусăм шăнса пăсăлчĕ: ӳсĕрет, вĕрилентерет. Часрах тухтăр патне чупрăм. Врач итлесе пăхрĕ те, хăй кушака пулăшайманни пирки пĕлтерчĕ.

— Эсĕ анчах ăна пулăшма пултаратăн, — тет тухтăр.

— Мĕнле майпа?

— Санăн ылтăн шăши шыраса тупмалла, вара кушак чĕрĕлет.

— Ăçтан ылтăн шăши тупас-ха?

— Пĕлĕт çине улăхмалла, унта тупăн.

Тепĕр кунне пĕлĕт çине улăхрăм. Шыратăп, шăши курăнмасть. Çул айккинче чул выртать.

— Эс шăшие курман-и?

— Ăна Вилĕмсĕр Кащей илсе кайрĕ.

— Кащей патне мĕнле çитмелле?

— Çак пĕлĕт çине лар, вăл сана тӳрех ун çурчĕ патне илсе çитерет.

Лартăм. Çак самантрах Кащей çуртне çитсе те тăтăм.

— Салам! Эсĕ ылтăн шăшие илсе кайнă, мана тавăрса параймастăн-ши?

— Паратăп, анчах уншăн хăвăн чунна мана парсам.

— Ил эппин.

Кащей ман çине сăнарах пăхса илчĕ те: «Санăн чуну мана кирлĕ мар, каях килне», — терĕ.

Малалла

(Шкул вальсĕ)

 

1. Чунтан юратнă шкулăмăр,

Эпир кунта тĕл пултăмăр,

Пĕрле пулма чĕнет йăс шăнкăрав.

Нихçан манми ачалăхăн,

Яш чухнехи асамлăхăн

Саламĕ чĕрене сапать кăвар.

 

Хушса юрламалли:

Эпир вĕреннĕ шкул тавра

Ӳсеççĕ йывăçсем çăра —

Ӳсеççĕ çумма-çуммăн тытăнса.

Тăван çĕршыв хĕвелĕпе,

Тăван ял-йыш телейĕпе

Тăванлăх çирĕплентĕр вăйланса.

 

2. Сан ăшшупа вăй пухрăмăр,

Çунатлă ĕмĕт тупрăмăр.

Тавах сана, юратнă шкул, тавах!

Эс пĕрлештернĕ туслăхăн

Сăвапĕ ĕмĕр сулăмлă —

Эс пирĕншĕн тăван килпе танах.

 

3. Çурт лартрăмăр, чул касрăмăр,

Вутпа шыв урлă каçрăмăр,

Ӳкмерĕ çĕнтерӳ пирĕн умран.

Таçти çĕрте те пултăмăр,

Темле тĕнче те куртăмăр,

Тухмарăн, савнă ялăмăр, асран.

 

4. Каллех, хаваслă шкулăмăр,

Эпир кунта тĕл пултăмăр,

Эс пирĕншĕн тăван килпе танах.

Пире эс патăн пин çунат.

Пирте эс панă вут çунать.

Малалла

Ирхи уйăх пăхма çеç хитре,

Сивĕ сывлăм ярать вăл чуна.

Йĕлпĕрсе тăрăхлать те питрен,

Шеллеми тискерлет çĕн куна.

 

Кĕрхи улăх пăхма çеç хитре,

Варкăш çил вылямасть улăхра.

Ирхи тăм çатăрланчĕ ӳтре,

Асап хуçнă чунра — шур тăхлан,

 

Сталин-улăп пăхма çеç хитре,

Çăпати шăнăçмасть урана:

Атте хучĕ пуçне инçетре,

Ăшăтаймĕ никам та мана.

 

Казак улăхĕ.

Пĕкечеллĕ сăпкара

Юрласа сиктернĕшĕн,

Пĕчĕкрен ачашласа

Юратса ӳстернĕшĕн —

Тав сана, мухтав сана,

Пул телейлĕ яланах!

 

Алхассан, харсăрлансан

Чарнăшăн, ятланăшăн,

Çӳреме çунат парса

Тĕнчене кăларнăшăн —

Тав сана, мухтав сана,

Пул хисеплĕ яланах.

 

Хĕвеле, çĕре, шыва

Пуç тайма вĕрентнĕшĕн,

Халăха та çĕршыва

Юратма пилленĕшĕн —

Тав сана, мухтав сана,

Пурăн çăлтăрпа танах.

Пурнатăп-ха,

Телейĕм пур теме

Нумай та кирлĕ мар-мĕн этеме.

Хăпартăм та Пĕччен Тĕме тăрне,

Пăхса выртап ачалăх çăлтăрне.

Вăл Баренц хĕрринче те çав.

Пĕрех.

Пĕрех вăл Айкăшра та Явăшра.

Вăл çунĕ ĕмĕрех.

Вăл пурпĕрех

Манпа çеç çунса кайĕ ман ăшра.

Унччен çула çутатĕ тĕттĕмре,

Хуплаймĕ хура пĕлĕт те тĕтре.

Çитетĕнех тесе,

Çитес çĕре

Илсе çӳрет мана вăл тĕнчере.

Ăçта çитсе ăçта кăна ан пус —

Манпа пĕрлех ман çутă

çăлтăр-тус.

Вăл ĕмĕт пек —

умра та катара.

Вăл шанчăк евĕр яланах

çумра.

Эп курнă ытарми чечен

каçсем.

Анчах та асăмра урăххисем.

Çил-тăвăлра та

вичкĕн сивĕре

Пĕр эпĕ те ман çăлтăр

чикĕре...

Сиссессĕн çухату çывхарнине,

Тӳссессĕн те пĕчченлĕх асапне,

Эп тилмĕреттĕм хамăн çăлтăрах:

Мана сĕм тунсăхран кăшт

çăлтăрах.

 

...Пурнатăп-ха.

Ман çăлтăр — тӳпере,

Çӳл тӳпере те чĕрере.

Пĕрре.

Каллех ак куç илмесĕр

ун çинчен,

Пăхса выртап

ачалăх сăпкинчен...

Эпир шăпах каçа апата ларнăччĕ. Алăк яриех уçăлса кайрĕ те, мăкăрланакан сивĕ сывлăшпа пĕрле кӳршĕ Левентей кĕрсе тăчĕ. Шăпăр сĕнессе кĕтмесĕрех кăçатти çинчи юрне малахайĕпе шăлса тăкрĕ.

Левентей колхозра паллă механизатор. Вăл ялтах вăтам шкултанах тракторпа ĕçлеме права илсе тухрĕ. Çирĕм çул хушшинче хуçалăхри нумай машина ун аллинче чупнă.

— Мухтаса çӳретĕн, кил апата, — арăмпа иксĕмĕр те харăсах чĕнтĕмĕр.

— Апачĕ-мĕнĕ мана кирлĕ мар-ха. Эпĕ ĕçпе килнĕ, — терĕ вăл, тĕпелелле иртсе. Çĕлĕкне сĕтел çине месерле хучĕ те ун ăшне кĕсйинчен тин çеç çуралнă тăватă кушак çури кăларса хучĕ.

— Тăхта-ха, мĕн хăтланатăн?

— Тăхтама май çук. Кашăкна хур-ха, апатне каярахпа çийĕн.

Арăм та, çиме пăрахса, Левентей мĕн хăтланнине пăхать.

— Акă, кур, — терĕ вăл. Сылтăм аллипе кушак çурине тытрĕ те сулахайĕпе суккăрскерĕн чĕтрекен хӳрине çӳлелле çĕклерĕ. — Ама-и?

— Ама, — тетĕп.

Иккĕмĕш çурине те çаплах кăшкăртрĕ:

— Ама-и?

— Ама.

Юлашкисем те ама пулчĕç.

— Тăваттăшĕ те ама. Ан ман. Халĕ кусене пăхăпăр, — терĕ, çурăмĕ хыçĕнчи кутамкине вĕçертсе.

Малалла

«Вĕренни — чул çинче, —

Тетĕн эс ыр сунса,

— Кĕнеке — пĕр тĕнче!

Пĕлӳ пух вуласа.

 

Çынпа пул эс çын пек,

Ваттине эс итле.

Тӳр сăмах — эмел пек,

Сăмахпа çеç сипле».

 

Кунсерен эс пиллен:

«Туссемпе пул пуян!»

Кăмăла шав çĕклен,

Ăс паран, юратан.

 

Чыспа ăс хисепре —

Ăсчаха эп тимлем.

Ят юлать ĕмĕре,

Тăрăшса вĕренем.

 

Хушса юрламалли:

Вĕрентекен, вĕрентекен,

Сан умăнта пуçа таятăп.

«Кун-çул тĕшши — ăсра», — текен

Ыр сăмахна асрах тытатăп.

Ваçлей,

Тăванăмçăм,

Митта!

Эс тарăхни,

Çунни,

Чăтни,

Ĕмĕтленни

Каймарĕ харама,

Йытта.

 

Ĕçӳ те сан,

Шăпу та санăн

Пархатарлă.

Ку тăрăхра

Вăрман пек шухăшлă,

Уй-хир пек ирĕк чунлă

Поэт анчах-мĕн

Çуралма пултарнă.

 

Пĕр йӳн сăмах,

Пĕр пуш сăмах,

Пĕр çил сăмах

Эс валамарăн шур хута —

Кĕрешрĕн,

Чăмрăн чĕр вута.

 

Çĕр туртнине сиссе пулас

Çуралнă çĕршывна эс çитсе куртăн.

Килсе капланнă телейӳ

Шăнăçаймарĕ чĕрӳне —

Кунтах эс юлтăн.

 

Эс пурăнтăя тĕнче çĕнелнĕ вăхăтра.

Хĕрсе ĕçлес чухне —

Хаяр шăпа! —

Эс ăшалантăн нушара

 

Каламалли нумайччĕ сав —

Ĕлкĕреймерĕн каласа.

 

Эппин

Юлташусем, тен, каласа хăварĕç.

Капан тăрне вара

Сан шăллусем пĕр харăс,

Юрла-юрла купалĕç.

 

Тăпру сан йывăр.

Çапах та канлĕ çывăр...

Килсе курать сана ял-йышĕ.

Малалла

Çăпатапа çатлаттарса çӳреттĕм,

Кĕпе-йĕм кантăр пирĕнченччĕ ман,

Атте-анне тумне мĕнле тиркетĕн,

Йĕрки çапла-çке пынă авалтан.

 

Йĕс шăнкăравлă вăхăт урхамахĕ,

Пуçне ухса, иртейрĕ урампа.

Ялти яш-кĕрĕме халь паллама хĕн,

Урампала утмасть вăл пир тумпа.

 

Кĕпи — мадьярăн, шăлавар — Вьетнамăн,

Пушмакĕ килнĕ чех пасарĕнчен.

Çак çĕр çинче туссем халь пит нумай ун,

Мĕн териех-çке улшăнчĕ тĕнче!

 

Хул айĕнче ал лаппи пек транзистор,

Çĕр чăмăрĕ пуплет йĕкĕтпеле.

Вылятăр кăмăлĕ, пит-куçĕ çиçтĕр,

Куратпăр — Марс çине кайса килет.

 

Çур ĕмĕр иртрĕ, вăхăт урхамахĕ

Çаплах, пуçне ухса, юртать, юртать.

Мана хама та халĕ паллама хĕн,

Эп çавăраймăп çамрăк вăхăта.

 

Ăна ман çăпатишĕи çавăрас-и,

Шеллес-и кантăр пирĕшĕн ăна?

Чан пек кĕрлет-ха, тытăнмасть-ха сассăм,

Кӳр, çамрăк-кĕрĕм, ăслă аллуна!

Сывпул, ват хурамаçăм, час ӳкетĕн,

Час килĕ атăлçă сана касма.

Сан айăнта ларса нумай килентĕм,

Сăмах шырарăм шухăша çыхма.

 

Сулхăнăнта сăнарăм Атăла эп,

Хĕвеллĕ вун вăл çутă, шеп-шенкер.

Пурна-киле эп хам та ватăлайăп,

Юлашкинчен те ман юрра ĕнер.

 

Кăвак хумсем сан тымарна чӳхеççĕ,

Сĕвек çыран сана хӳтĕлеймест.

Кăвав хумсем хыпар илсе килеççĕ:

«Кунта лартатпăр вăйлă ЧăвашГЭС!»

 

Сывпул эппни, çаранлăх, йăлăм-улăх,

Кунта тек илтĕнмĕ çава сасси.

Эппин çулса юлам, ĕшни пит тулăх,

Рет хыççăн рет, йаван, валем касси.

 

Купи çĕклентĕр çӳллĕ пирамидăн,

Сенĕкĕмпе тар çапиччен йăтам...

Хушатъ-çке вăхăт, вăхăт алли хытă,

Карап хăпарĕ тянĕсрен кунта.

 

Кунта хумханĕ çĕнĕ Атăл çийĕ,

Капан пек хумсене каплантарса.

Чак хырлăха эпппи, куккук сассийĕ,

Кунта çӳретĕр çуйăн çуйăхса.

 

Хĕвеллĕ Атăл тĕкĕр пек çап-çутă,

Хумсем çинче вылять, сикет шевле.

Çав шевлене республикăмăр çутĕ.

Мĕнле пек, хурама? Эппин — пилле!