Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Кантăк витĕр ӳкрĕ уйăх сапнă кĕмĕл.

Çук, ман çухатушăн çитмĕ тӳлеме.

Ĕнтĕ эсĕ килмĕн, ĕнтĕ эсĕ кĕмĕн

Паянхи салхуллă çакă пӳлĕме.

Ĕнтĕ эс ăсантăн, эй, аппа-аппаçăм,

Кайрăн-çке яланлăх, кайрăн таврăнми.

Иртнине сиплеççĕ иртнĕ сулăмпа çеç,

Иртнĕ сулăм халĕ эс, асăмран кайми...

Хĕр чухне чиперччĕ, таврара пĕрреччĕ.

Юрласа ĕçлеттĕн пĕтĕм кăмăлтан.

Каччăсем тăхтаччăр — вĕренӳ черечĕ

Педагог пулмашкăн суннă чух малтан.

Миçе çул ун хыççăн шкул класне кĕреттĕн,

Сан çине пăхатчĕ миçе куç шанса

Шеллеме пĕлмерĕн эс хăвна пĕрре те,

Акă шкул та юлчĕ сансăр пушанса.

Çын ура хуни-и, суяпа элек-и —

Чăтрăн-çке пăхмасăр ăшунти чире.

Пурнăç — ода мар çав, ытларах — элеги.

Каçарсам, аппаçăм, каçарсам пире.

Ху пек хĕр ӳстертĕн,

ывăлна чун патăн,

Мăнуксем чупаççĕ — хунавран хунав.

Хурăн тăррине, тен, эс хăш чух ларатăн

Вĕсене курасшăн? Сас памастăн çав.

Малалла

Ир кӳлĕмхи хĕвел иленнĕ вăрман сукмакĕпе ярăнса утрĕ Лайда. Сайра тĕл пулакан ят хунă ăна ашшĕ-амăшĕ. Лайда... Чăвашла мар та, пурпĕрех килĕштерет хăйĕн ятне хĕр. Утрĕ те утрĕ вăрманпа пĕве çитнĕ чиперкке, кĕç-вĕç пĕр-пĕр вĕçкĕн каччă татса илмелли куç йăмăхтармăш чечек. Хăй çавнашкал ĕлккен сăн-сăпатлă пулни те, ытти хĕрупраçран уйрăм ят хуçи пулма тӳрĕ килни те, вун сакăр çулхи студент пурнăçĕ хальлĕхе пĕр хуйхăсăр кăлтăртатса пыни те ниçта кайса кĕрейми хĕпĕртеттерет-ха пикене. Ĕнер çак пысăках мар вăрманти сукмакпа иккĕн утнăччĕ вĕсем: Лайдăпа Ольга, хĕр-тантăшĕ. Паян тем пулчĕ Ольăна — вырăн çинчен те тăраймарĕ. «Вăй çук, пуç çаврăннă пек. Юмах-халап пуçтарма паян эсĕ, Лайда, пĕчченех кайса кил. Вениамин Сергеевича та çаплах кала-ха», — тилмĕрчĕ вăл Лайдăна ир çинче. Фольклор экспедицине ертсе пыракан пуçлăха тантăшĕ сыв марри пирки евитлесен леш хыпăнса ӳкрĕ. Нимĕн те апла-капла пулмалла мар-çке. Тăруках çанталăк пăсăлнă теесрен — кунта килсе вырнаçнăранпах сар çу пек ирĕлекен çу кунĕсем тăраççĕ. Шалкăм çумăр айне те пулман, сивĕ çил вĕрнипе те çӳçенмен темелле. Хĕвел тивнĕ тесен те ятарласа хĕртĕнме кайман. Ялтан яла çуран танкăшса çӳресе юмах-халап, авалхи сăвă-юрă пуçтарнă, çавă кăна. Вениамин Сергеевич Поленов, вăтăрсенчен иртнĕ йăрăс пӳллĕ хурарах арçын, университет преподавателĕ, сасартăк чирлесе ӳкнĕ студентка патне пӳлĕме кĕчĕ те шалтăрах тĕлĕнсе тăчĕ. Пĕр кун хушшинче палламалла марах шурса-кăвакарса кайнă ĕнер çеç йăл-йăл çиçсе çӳрекен маттур хĕр.

Малалла

Эп çакна пĕлетĕп

тинĕсе пĕччен.

Мих.Васильев

Маншăн пурнăç — тĕпсĕр тинĕс,

Ĕмĕтпе виçми инçет.

Çук, пулмасть вăл тинĕс тикĕс,

Тăвăлра вăй-хал виçет.

Аслати те çиçĕм-хĕмĕ...

Хум силлет те ывăтать.

Пурпĕрех ишет-çке кимĕ,

Тăвăлра çеç чун канать.

Тинĕсе пĕччен тухманшăн

Шăпама тăвтапуçах.

Ална пар мана, юлташăм,

Вăй-халсем чакман пачах.

Малалла ишер, хум тивмĕ,

Чарăнмасăр пырĕ кимĕ.

Шухăшăмпа чул çурт лартмастăп.

Шута путсан — сăн-пит шап-шур.

Ура тапса пуçа ухатăп,

Кирлех пулсан — çунат та пур.

Ман пур чĕрем — кун-çулăн вучĕ,

Çĕршыв парни — телей-тупрам.

Ман пур тĕллев — пуласлăх учĕ,

Чăкраш та канăçсăр шăпам.

Ума пăхсан — йăлтах çап-çутă.

Çапах ăшри — йĕвенсĕр çил...

Пуçра каллех ман шухăш çăтă.

Хама та тăвăр пек хам кил.

Сăмах ваклар-и, тултăр кăмăл.

Кĕрхи хире каяр, шăпам!

Калаçăва итлетĕр хăмăл...

Эп канăçа ăçта тупам?

Ача ӳстернĕ амăш евĕр

Кăшт туртăнать иккен ана.

«Сĕткен илсе сахал ĕçлерĕн», —

Каланăн туйăнчĕ мана.

Вăй-халăма ман парăм чĕрттĕр —

Тăпра тытса тăвап тупа:

Çак çĕр çĕртмест, сăмах ан çĕртĕр, —

Тар тăкăп эп вăйпа, чунпа.

Çут тĕнче хăвачĕ

Ырлăх кӳнипе

Кăварпа сăрланчĕ

Мал енче тӳпе.

Çарана çеçкиллĕн

Сарăлать шевле,

Çĕнĕ кун çеç кирлĕ

Сумлă хĕвеле.

Кайăк та кăпшанкă —

Пурте хĕпĕртет,

Уяври пек янкăс

Çемĕ илĕртет.

Тен, çапла куçланă

Çĕр питне тахçан

Тĕнчене пуçланă

Пурнăç паракан.

Тинĕс, кала-ха мана:

Эс хумусен айĕнче

Ĕнтĕ мĕн чухлĕ çынна

Урăх кăтартрăн тĕнче?

Манăн çав чĕмсĕр йыша

Пач та кĕрес шутăм çук.

Çирĕм çулхи шухăша

Ан лапчăт эс, мăлатук.

Тинĕс — ялти пĕве мар,

Вăл — улăпла çăпала:

Тек пăтратать васкавар,

Тек пăтранать хăй çапла.

Тен, кăларасшăн ăсса

Вăл ылтăн пулă пĕрре?

Тен, çут-кĕрен парăса

Вăл кăтартасшăн пире?

Илĕртмĕше ан ĕнен,

Ан çывăхлан унпала:

Е мĕкĕрет вăл ĕнен,

Е ӳхĕрет упалла...

Эй, аслă шыв, ăçталла

Халĕ карапăн шăвас?

Эсĕ пин-пин Атăла

Шăнăçтарма та хавас.

Ĕлĕк каланă пĕри,

Петĕр патша ятлăскер:

Тинĕс — тĕнче кĕперри,

Çӳрĕр ун тăрăх чипер.

Эччĕ те çав, çамрăка

Мĕншĕн ытла хĕн кӳрес?

Тинĕс — е хăтлă сăпка,

Е — шутсăр йывăр хĕрес.

Тинĕс, куççуль те пайтах,

Хăсăк та, юн — сан çинче,

Пурпĕр санран тасарах

Малалла

Макăракансем телейлĕ, вĕсем канăçлăх тупĕç

[Мф.5:4]

Хветтис картишĕнчен пĕр ытам хурăн вутти йăтса кĕчĕ те пуленкесене кăмака умне кăптăртаттарса хунă май тĕпелти каркăç хыçĕнчи кравать еннелле пуçне чалăштарса ерипен сăмах хушрĕ:

— Ых-х сивĕ тулта, хĕл çитет тейĕн. Май уйăхĕнче майра шăнса вилнĕ тени çакă-тăр ĕнтĕ вăл. Аппа, сулхăн пӳртре ĕнтĕркерĕн пулĕ-ха, çиччас кăмака хутса яратăп, ăшăнатпăр майĕпен.

Аллă çулалла капашакан хĕрарăм çапла евĕклĕн сăмах килтерсе каланккана вут-шанкă тултарчĕ, вара кĕçех кăмака кĕрлесе çунма та пуçларĕ. Те тĕпелтен сас-хура илтĕнменнипе, Хветтис ялкăшакан çулăм синчен куçне илчĕ те мăнаккăшне ятран канăçсăрланса чĕнчĕ:

— Лисук аппа, мĕнле эс унта? Паян та самай мар-и? Çаплах йывăр-им?

Чаршав хыçĕнчен хашлатса сывлани илтĕнчĕ те, Хветтис иккĕмĕш çул вырăнпах выртакан кинемей çывăхне пырса тăчĕ. Утса-чупса çӳренĕ çĕртех инкек йăтăнса анчĕ мар-и ашшĕн аппăшĕ тĕлне — пăрлак çул çинче шуса ӳксе сулахай урине хуçнă хыççăн ниепле те ураланаймарĕ сакăр вуннăри ватă. Пульницара та сиплерĕç-ха малтан, анчах шăмă сыпăнма хыпаланманнине кура тухтăрсем хулпуççине кăна сиктеркелерĕç: «Эсир мĕн, тăванăм, çынни сакăр вуннăра, апла пулин те вун çиччĕри пек сиккелесе çӳрекен пуласса шанатăр-им? Утакан пулаймасть, ан та кĕтĕр». Пăшал кĕрĕслетнĕ евĕр çак сăмахсем хыççăн лăпланмаллаччĕ пек ĕнтĕ Хветтисăн, анчах вăл мăнаккăшĕн шăпи пирки пĕр çамрăках мар хирургран татах тĕпчерĕ. Лешĕ вара çапла ăнлантарчĕ: «Сыпăнайман шăмă çĕрме тытăнас хăрушлăх пысăк. Кун пек чух урине татни те çăлса хăвараймасть — ытла ватă. Асапланса вилме пултарать кинемей. Çакна пĕлсе тăрăр».

Малалла

Иртнине ним парса та илеймĕп,

Çамрăк вăхăт тепре вăл килмест.

Утланма урхамах йĕнерлеймĕп,

Вăл текех пуç ухса ĕрĕхмест.

Тулли лав тиесен ĕрĕхеймĕн,

Ĕрĕхсе пăрнас çук тĕл çулран.

Вăрăм çул пуçлансан, ĕлĕкех-мĕн

Лашана ытлашши чуптарман.

Тулли лав пулмасан чунăм канмĕ.

Çул çинче чарнас çук урхамах.

Пăр çинче ӳкесрен таканлам-и,

Шăварам, çитерем эп хамах.

Ирĕкре ыткăнаççĕ, куратăн,

Сӳрене тăмалли тихасем.

Вĕсене тăванла сас паратăн

Тăнласа, савăнса тăнăçем.

Сан асрах-ха, ăна эп пĕлетĕп,

Хăв йĕвен тăхăнман чухнехи —

Шар çурса-кĕçенсе вирхĕнетĕн,

Пĕр тытса чарăнми ял тихи.

Машинтан катăкрах, тен, хуратăн?..

Шухăшлан хумханса ытлашши.

Эс телей кӳрекен лав туртатăн

Нихăçан ывăнми ĕç лаши.

Сан çинчен, çук, каймасть хăмăт-хатĕр.

Ав каллех туртана тăмалла.

Тулли лав турттарма эпир хатĕр —

Çул çине ир-ирех тухмалла.

Çурхи хаваслă уçă кăмăл.

Çавал тапранчĕ тăмпала.

Каталăхри çиле те çăмăл

Сикме виçшер утăмпала.

Çураçнă хĕр пекех йăл илчĕ

Шап-шурă тумлă сад пахчи.

Унта-кунта çăра та пылчак —

Хывман-ха аттине каччи.

Пулас йăран типсе пыруçăн

Унта тухса выртать ăман.

Эй, киленет те!

Кутăруçăн

Вăл кĕреçе тавраш курман.

Çĕлен пек йĕркесем шăваççĕ,

Пĕри — сим пыл, тепри — шехер¹.

Çав çĕленсем мĕне сăнаççĕ?

Вĕсен тĕллевĕ мĕнлескер?

Çĕлен вăл çĕленех — пĕлетĕр,

Усси-сиенĕ куçкĕрет:

Пĕртен-пĕрре сăхса илет те

Е сыватать, е пĕтерет.