Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Калас тени — ăшра капланнă туйăм,

çырас тени — чун çуратан сăмах.

Тăмасть харкашнă икĕ çын пек уйрăм

ик ăнлану пĕр-пĕринчен пачах.

Те юхăнтăм, те пуйрăм — сиввĕн писрĕм

ку ыйтуран: мăк-мак иккĕленӳ!

Çурхи тан тапнă пĕвелле, эп сисрĕм

вăй-хал та теветкеллĕ çĕкленӳ.

Чун пĕвине, пĕр татăлсан, кам чарĕ?

Ут мар — йĕвен тăхăнтарма май çук.

Кĕрлерĕ, юхрĕ — инçете васкарĕ

вăл хĕвелпе шевлеленсе çап-çут.

Татăличчен, малтан пĕве те шăп:

кайран чарма умне ма тăрăн? Хăп!

Пуху пухса шăпланчĕ учреждени,

ун пуçлăхĕ сăмах илет малтан.

Хăйне кура, вăл пысăк ĕç этемĕ:

анчах чунне кураймăн эс шалтан.

ÇитменлĔх, кăлтăк лăк-тулли — ан тĕлĕн

Çул çук хивре те тӳрĕ сăмаха.

Пылак чĕлхеллĕ йăпăлти çеç, пĕлĕн,

кунта мăнаçлă пуçлăхшăн хавха.

Пĕри сасартăк тăчĕ те чар! çурчĕ

ултавлă шăплăх чаршавне!

— Суя!

Тыттартăр суяна эсир туя...—

Кĕрлерĕ шыв пек учреждени çурчĕ.

Калать пулсассăн тӳрĕ сăмахне,

тарасапа виçеймĕн çын хакне.

Надя куçне уçрĕ… Йĕри тавра шăп. Сехет шаккани кăна илтĕнет. Шак-шак-шак! шаккать вăл. Хăй йĕрĕпе чупать. Надя хăвăрт тумланчĕ те урама чупса тухрĕ. Урамра — сывласа тăранмалла мар уçă сывлăш, илем, ирхи сывлăм. Ăçта унта ура тăхăнма — çара уран. Пахчари йывăç çулçисем тăрăх сывлăм пĕрчĕн — пĕрчĕн пĕр-пĕрин çине ӳкет. Надя кунта татах та тăрĕччĕ пулĕ те, анчах ăна амăшĕ чĕнсе илчĕ. Вĕсем иккĕшĕ пĕрле пӳрте кĕчĕç. Часах курмаççĕ çав амăшĕпе хĕрĕ пĕр-пĕрне. Калаçмалли те нумай, вăхăчĕ вара…

Вăл хăй йĕрĕпе чупать. Анчах Надя пиллĕкмĕш класра вĕренетчĕ. Ăна вăл паянхи пек астăвать. Нина Александровна пурне те класра пухрĕ те похода каясси çинчен пĕлтерчĕ.

Тепĕр кунне ачасем тăхăр сехет çитиччен шкул умĕнче пуçтарăнчĕç. Çирĕммĕшĕ те кунта. Вовăпа Ваня мечĕксем илнĕ. Даша, тенисла выляма юратаканскер, ракеткăсем рюкзака чикнĕ. Дима палаткă та илнĕ.

— Пурте çитрĕç пулĕ. Сывлăх сунатăп, ачасем, — терĕ Нина Александровна.

— Пурте , — хуравларĕç ачасем.

— Ачасем, эпир паян канма Айхал шывĕ хĕрне каятпăр. Пурте килĕшетпĕр-и ? — ыйтрĕ учитель.

Хирĕç хуравлакан пулмарĕ. Хирĕçлеме тата — унта шыва кĕме пулать вĕт-ха. Çапла вара пуçтарăнса вĕсем Айхал еннелле утрĕç. Çитсенех Нина Александровна шыв хĕрринче мĕнле тытмаллине аса илтерчĕ. Эпир кăштах канса илтĕмĕр. Арçын ачасем лармалли вырăнсем хатĕрлерĕç, хĕр ачасем вара сĕтел çине мĕн пуррине лартрĕç. Апатланма кунта питĕ аван. Çут çанталăкра пур апат-çимĕç те тутлă. Анчах ачасем сĕтел хушшинче нумай лармарĕç, выляма тухрĕç. Мечĕксем илни аван пулчĕ, арçын ачасем футболла выляма кайрĕç. Хĕр ачасем те вĕсенчен юлмарĕç. Нина Александровна та пĕрле.

Малалла

Пĕр ир Шăши шăтăкран тухнă та

Чупкаласа çӳрет сулхăнта.

Ăна курах каять кĕтӳри ват Сурăх.

— Хӳри çине пус, ан кăшкăр урăх! —

Тесе кун патне чупаççĕ лешĕсем.

Ват Сурăх Шăшине вĕçертсе ямарĕ,

Акă кĕтӳ пăлханма пуçларĕ.

Пурте Шăши курма чупаççĕ,

Тĕрткеленеççĕ, пĕр-пĕрне чышаççĕ.

— Хуллен! — тет ват Сурăх.

— Ма пит тăрăнатăр?

Ан тĕртĕр мана, Шăшине тартатăр!

— Пучах касаканни мар-и ку? Пăхăр-ха! —

Тет пĕри.

— Çавă, çавă! — тет тепри. —

Çак ĕнтĕ картари выльăха

Пучахсăр улăм çитерет,

Вăл темле сăтăр тума та ĕлкĕрет.

Çавăншăн ăна

Хĕнес пулать кăна!..

Пурте килĕшеççĕ унпала.

Тилĕ тус килсе тухать, калать:

— Тăвансем! — тет йăвашшăн, —

Итлĕр, эп сире çакна каласшăн:

Йывăр ĕç мар вăл Шăшине хĕнесси,

Анчах кама пулĕ-ха ун усси?

Шăшине ăса кӳртеймĕр хĕнесе,

Улăмпа хăварăр çеç витсе...

Лешсем чупсах ĕçле пуçлаççĕ,

Шăши çине купаланă улăмне

Малалла

Трактор пырать урампа,

Хуплать хăлхана хулăн сасăпа.

Вăл иртнипе айри çĕр чĕтренет,

Кĕрлевĕ таçтанах илтĕнет.

— Чим! — терĕ Качака. — Чим, халăха

Çак Трактор мĕнпе юранă, калăр-ха?

Чарăнмасăр мухтать ăна пирĕн халăх,

Мĕн тунă вăл çын хăйне мухтамалăх?

Мĕнле чыс тăвĕç-ши тата малашне?

Калас пулсан тĕрĕсне —

Хапи кăна çак Тракторăн,

Кĕлеткинчен хăраса тармалла,

Курăр — епле пырать вăл çулпала:

Тимĕр шапа пек шăвать аран-аран.

Эп ăна пырса сĕкем те пур вăйран,

Таçталлах ыткăнтарса ярам, —

Качака çапла каласа —

Тракторĕ инçех кайиччен

Вăрăм сухалне сулласа

Чупа пачĕ унăн хыçĕнчен.

Ак вăл Трактора хуса çитет,

Виç хутчен хыçран пырса сĕкет.

Тракторĕ шăвать шав малалла, —

Пăрăнмарĕ вăл аяккалла.

— Тăхлачă! — тет Качакана ват Сурăх, —

Итлесемччĕ, Трактора ан çулăх,

Эс сĕкнипе хăнк та вăл тумарĕ,

Асту, хăй сана сиенлеме пултарĕ...

Çук! Качака кĕмерĕ ӳкĕте.

Ак вăл малалла чупса кайрĕ те

Икĕ уран тăрса мĕнпур вăйĕпе

Малалла

1

Çутă кӳлĕ хĕрринче те,

Пĕр уяр каç, çĕрĕпех

Вăхăта ахаль ирттертĕм

Эпĕ пулăç хĕрĕпе.

Темĕн тĕрлĕ ӳкĕтлерĕм,

Калаçтартăм кăлăхах...

«Илсе пар мана эс, — терĕ

Сар хĕр, — ылтăн уйăха.

Пултарсассăн — пулăп сан,

Унсăр — тусăм тесе ан чĕн».

Мĕн тăвас ман, калăрсам?..

Сар хĕр кайрĕ. Уйăх анчĕ.

2

Кăмăл тулчĕ, хĕпĕртерĕм:

Ешĕл вĕтлĕх хĕррипе

Çурçĕрччен çӳрерĕм эпĕ

Пĕр сунарçă хĕрĕпе.

Шăпчăк юрă кĕвĕлерĕ,

Алă çупрĕ сар çăка.

«Тытса пар мана эс, — терĕ

Сар хĕр, — çавă шăпчăка.

Пултарсассăн — пулăп сан,

Унсăр — тусăм тесе ан чĕн».

Мĕн тăвас ман, калăрсам?..

Шăпчăк тарчĕ. Хĕр хурланчĕ.

3

Хырлăха юри эп тухрăм, —

Пĕр уçланкă хĕррипе

Утрăм — тутлă кĕтмел пухрăм

Эпĕ тимĕрç хĕрĕпе.

Вăл мана кулса каларĕ:

«Пĕр хĕртмесĕр тимĕре

Ни аваймăн, ни тăсаймăн, —

Малалла

Паттăрсем вутпала çулăм витĕр

Улăпсем пек утаççĕ паян.

Ман çĕршывăн юрри те, кĕвви те

Аслатиллĕн кĕрлет ян та ян.

Халапри вун ик пуçлă çĕлен пек,

Сăнсăр, ирсĕр, хăрушă, тискер,

Сан юнна шерпет евĕр ĕçесшĕн

Урнă йытă, фашист тенĕскер.

Вăл эсрел пек, вăл — выçлăх та хурлăх,

Вăл мур хирнĕн çӳрет таврара;

Чечекри хуласем, хирсем урлă

Тимĕр сăнчăр хурса хăваратъ.

Пит телейлĕ çуралнă-мĕн эпĕр —

Çав ылханлă йăха çĕмĕрме.

Мăшкăл витнĕ масар хатĕрлетпĕр

Пытармашкăн фашист йăх-яхне.

Ирĕк илнĕ октябрь ялавĕ

Çĕнтерӳллĕн вĕçет паян кун.

Çавăнпа та евитлĕн калатпăр:

— Сая каймĕ эпир тăкнă юн.

Юншăн — юн! Ирсĕр вилĕмшĕн — вилĕм!

Вăй-хăват ӳсет, хурçă-тĕрек.

Асра пирĕн çĕршывăмăр пилĕ:

Малалла, тăшмана çĕмĕрер!

— И-и-ы-х, тамаша, — терĕ Якрав Ваççи кӳршĕ пахчинчи хĕрлĕ помидорсене асăрхаса. — И-и-ы-х, пĕлеççĕ вĕт пурăнма. Паллах, хăйсем валли мар, сутса услам тума çакăн чухлĕ лартнă.

Халиччен вăл кӳршĕ пахчинче мĕн çитĕннине курманччĕ. Паян юри тенĕ пекех икĕ хăпаç çӳллĕш хӳмере чышкă кĕмелĕх турат куçне асăрхарĕ, çын пахчине ăмсанса пăхмасăр чăтаймарĕ. Мĕнле çимĕç çеç ӳсмест-ши кунта! Хăяр йăранĕсем, симĕс сухан, кишĕр, хĕрлĕ тата йӳç кăшман, çарăк, петрушка, сель-дерей, эстрагон... Ваççа хăш-пĕрисен ятне те пĕлмест. Чечексем мĕнлерех тата? Пĕрисем пушар пек ялкăшса ла-раççĕ, теприсем — хĕр пĕркенчĕкĕ пек шап-шурă. Шупки, сарри, кăвакки -пăхсан куç алчăраса каять.

— Пĕлеççĕ те вĕт пурăнма, — тет вăл тепĕр хут кӳршĕ пахчи еннелле пăхса. — И-и-ых!

Чăнах та, кӳрши пурăнма пĕлет. Нумаях пулмасть «Тойота» çăмăл машина туянчĕ. Кашни эрнере тенĕ пек тăван яла кайса килет. Шукăль тумланать. Хăй ăçта ĕçленине Якура уçăмлă каласшăн мар. Арăмĕ — пысăках мар офисра уборщицăра ĕçлет. Ирхине ĕçе кайса килет те, кунĕпех ирĕк. Кунсерен пасара карçинкки-карçинккипе пахча çимĕç йăтать. Пус çумне пус хушать, услам тăвать.

Малалла

Çилпе çӳрет ялта сăмах,

Кусса çӳрет сăмах çăмхи:

Пĕри пĕçернĕ тет çăмах,

Теприн çухалнă тет чăххи...

Сăмах çумне сăмах хушсан,

Хайхи сăмах пулать така.

Яла пĕр-иккĕ çаврăнсан,

Кăркка тăваççĕ леш чăхха...

Ялта суеçĕсĕр кичем!

Кирлех-çке кулăш кустăрми.

Кулма мансан ял çыннисем,

Тек шăнкăртатмĕ ял çырми.

Шыв сыпнă пек çӳре-çӳре

Ан кӳрентерĕр урама.

Сăмах-юмах кирлех пире

Чиперрĕн калаçса кулма!

Кӳршĕ пуяннишĕн кĕвĕçместĕп.

Хам телейĕм хамшăн чух кăна.

Çыннăн куркине ыйтса ĕçместĕп,

Хăй килсе куринччĕ хăнана.

Пурлăха тумарăм аслă Турă.

Пуççапмарăм эпĕ те мула.

Çăкăра ытлашшипе ан турăр —

Пурнăç йăлт виçеллĕ пулмалла.

Виçерен иртмесĕр пурăннишĕн

Савăнатăп хамăрпа, тăван!

Ан кулян килте пурри-çуккишĕн,

Сутăнман таваршăн çеç кулян.

Сутуçсен алкийĕ ылтăн пултăр,

Пĕлтермест вăл çын хăй ылтăнне.

Арласа тăвать тем чухлĕ хутăр,

Ылтăн алăллă ман асанне.

Япалашăн, тĕрлĕ пуршăн-çукшăн

Пуççапмастăп эпĕ сутуçа.

Çук паян. Ыран туянăп пурçăн —

Хăй хакне çухатмĕ-ха укçа.

Чыс çухатнă сутуçа ан шеллĕр.

Сутăн туянаймĕ вăл чыса.

Ылтăнĕ, кавирĕ, мамăк шалĕ

Намăса витеймĕ хупласа.

Çыннăн кĕсйине кĕрсе пуйни вăл

Ĕмĕре пымасть, хыпса çунать.

Аттерен юлни ман пултăр кивĕ —

Асăнсан, савăнтарать чуна.

Хăйĕн чунĕнче-çке çыннăн мулĕ,

Малалла