Кӗҫнерникун, 14 сехет хыҫҫӑн, 2020 ҫулхи нарӑсӑн 20-мӗшӗнче, Наци вулавӑшӗнче чӑваш аксакалӗсен тӗп канашӗ пуҫтарӑнӗ. Лару уҫӑ мелпе иртӗ, унта кирек кам та пыма пултарать.
Пӑхса тухмалли ыйтусем хушшинче:
1) Каллех Хаяр Йӑван кӳлепи тавра;
2) Пушкӑртстанри Слакпуҫ ҫыннисен экологи ҫырӑвӗ;
3) Конституцие улшӑнусем кӗртесси ҫинчен;
4) Халӑх шутлавӗ (перепиҫ) пире мӗн кӑтартӗ
5) тата ытти ыйтусем.
Ваттисен канашӗ пурне те курма хавас пулӗ!
Кӑрлачӑн 12-мӗшӗнче «ТНВ «Татарстан» телеканал Шупашкарта Хаяр Йӑван палӑкне лартни ҫинчен сюжет кӑтартнӑ.
Тавлаштаракан тата калаҫтаракан тема «7 дней» (чӑв. 7 кун) вырсарникун каҫхи тишкерӳллӗ кӑларӑмра 15 минута яхӑн пынӑ. Ильшат Аминов телеертӳҫӗ Шупашкарти пулӑмпа паллаштарнӑ.
Телеканал журналистки Ильзира Юзаева нумаях пулмасть пирӗн республикӑн тӗп хулинче пулнӑ, Чӑваш Енри Ваттисен тӗп канашӗн пайташӗсенчен интервью илнӗ. «Татарстан» телеканалӑн ушкӑнӗ Константин Иванов скверӗнче пулнӑ, Хаяр Йӑван скульптурине ӳкерсе илнӗ.
Аса илтерер: Чӑваш Енри ваттисен канашӗ те ҫак палӑка хирӗҫ. Унӑн пайташӗсем палӑка илсе музее пама сӗннӗ. «Ку факта Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи тӗп халӑхсене хисеплеменнипе тан йышанатпӑр. Палӑка илсе Чӑваш наци музейне памалла тесе шутлатпӑр», - ҫапла пӗлтернӗччӗ общество пӗрлешӗвӗн пресс-секретарӗ Тимӗр Акташ.
Хаяр Иван – пачах та хаяр мар!..
Тумаллине вӑл тунӑ тахҫанах:
Юхтарнӑ юн, кӑларнӑ вӑл пушар...
Ман мӗншӗн савмалла тет пит ӑна?!
Ах, «Раҫҫее ҫӗкленӗ»?.. Раҫҫейре,
Каҫарӑр та, Иван ҫеҫ пурӑнман!..
Йӑлтах татса параҫҫӗ Тӳпере.
Аван — ялан ҫакна асра тытсан.
Иван ҫӑлман ман халӑха тахҫан!
Ӑна Иван паман телей сапса!
Ман халӑхӑм хӑй паттӑр пулнӑран
Вучахӗ ун ҫунать-ха ялкӑшса!
Тата ҫакна каласшӑн эп паян:
Ҫук, Иван мар, сӑнарӗ ун хаяр!..
Паян каллех ыйтатӑп Турӑран:
Ман халӑха упра та Шанчӑк пар!!!
Валери Туркай
27.12.19
Тавтапуҫах хурӑнташа,
Хуран панчи тус-юлташа
Ҫӗн Ҫул саламӗ янӑшӑн,
Ытар сӑмах каланӑшӑн.
Ун пек чухне урмасть чӑваш,
Куҫҫульпеле кулать йӑваш.
Кураймансем кулсассӑн та
Чун кӳтнӗрен юрлать чунташ.
Хуламӑрта хура палӑк.
Атте тесе эп кайрӑм та
Хаяр Йӑван пулчӗ тӑчӗ,
Чун хурланчӗ, макӑртӑм та…
Шупашкарта шурӑ палӑк.
Анне тесе эп кайрӑм та
Майра патша пулчӗ тӑчӗ,
Чун хурланчӗ, макӑртӑм та…
Тӗп хулара тӗссӗр палӑк.
Тӑван тесе эп кайрӑм та
Ҫич ют ҫынни пулчӗ тӑчӗ,
Чун хурланчӗ, макӑртӑм та…
Атте мана тӑван ялта пурӑн тет,
Атте мана тӑван ялта пурӑн тет те
Тӑван ялта пурӑнасси, ай пулмарӗ,
Ирӗксӗрех кайма тивет хулана.
Анне мана Шупашкарта пурӑн тет,
Анне мана Шупашкарта пурӑн тет те
Тӗп хулара пурӑнасси, ай, пулмарӗ,
Ирӗксӗрех каяс пулать ҫӗн ҫӗре.
Тӑван мана Чӑваш енрех пурӑн тет,
Тӑван мана Чӑваш енрех пурӑн тет те
Чӑваш енрех пурӑнасси ман пулмарӗ,
Ирӗксӗрех каяс пулать ют ҫӗре.
Пӗлтӗр Шупашкарта Хаяр Йӑван палӑкне лартни пирки пӗлернӗччӗ. Анчах ку чылай ҫынна килӗшмест-мӗн. Чӑваш Енри ваттисен канашӗ те ҫак палӑка хирӗҫ. Унӑн пайташӗсем палӑка илсе музее пама сӗнеҫҫӗ.
«Ку факта Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи тӗп халӑхсене хисеплеменнипе тан йышанатпӑр. Палӑка илсе Чӑваш наци музейне памалла тесе шутлатпӑр», - ҫапла пӗлтернӗ общество пӗрлешӗвӗн пресс-секретарӗ Тимӗр Акташ.
Вӑл каланӑ тӑрӑх, Тутарстанра тата Пушкартстанра 200 пин ытла чӑваш пурӑнать. Ку факт ҫак республикӑсенчи чӑваш халӑхӗ патне лайӑх мар хутшӑну йӗркелеме пултарать.
Раштав уйӑхӗн 26-мӗшӗнче Шупашкарта Хаяр Йӑванӑн мини-палӑкне вырнаҫтарни пирки сайтра хыпарланӑччӗ.
Паян «Ҫыхӑнура» форума ҫырса тӑракан пӗр ҫын Константин Иванов скверӗнче (палӑк шӑпах унта вырнаҫнӑ) уҫӑлса ҫӳренӗ чухне мини-палӑка сӑн ӳкерме пынӑ. Акӑ мӗн асӑрханӑ вӑл: палӑка вырнаҫтарнӑ «аквариум» ҫине «Чӑваш халӑхне вӗлерекен» тесе ҫырнӑ хут ҫыпӑҫтарнӑ. Ҫавӑн пекех юнашар хӑма ҫине Хаяр Йӑван тискерлӗхӗ пирки ҫырнӑ листовкӑсене ҫыпӑҫтарнӑ.
Аса илтерер: Хаяр Йӑван палӑкне Шупашкарта вырнаҫтарассине чылайӑшӗ хирӗҫ пулнӑччӗ.
Шупашкарта Хаяр Йӑван палӑкне уҫнӑ. Ӑна Константин Иванов чӑваш поэчӗн скверӗнче вырнаҫтарнӑ.
Палӑка Шупашкар хулинчи тӳре-шара паян, раштав уйӑхӗн 26-мӗшӗнче, савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ. Вӑл унччен крепоҫ пулнӑ вырӑнта ларать.
Палӑка уҫма Шупашкар хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ Алексей Ладыков, унӑн ҫумӗ Алла Салаева, Шупашкар тата Чӑваш Ен митрополичӗ Варнава, Чӑваш патшалӑх университечӗн истори факультечӗн деканӗ Олег Широков хутшӑннӑ. Декан палӑка Шупашкарта вырнаҫтарни тӗрӗс, 1555 ҫулта вырӑс патши хушнипе кунта крепоҫ тунӑ тесе палӑртнӑ. Вӑл Хаяр Йӑван хӑватлӑ империе йӗркеенине, Мускав патшалӑхе анӑҫ енне сарнине ырласа сӑмах каланӑ.
Улатӑрсем Хаяр Иван палӑкне лартма хирӗҫ пулнӑччӗ. Чӑвашлӑхшӑн ҫунакансем, ҫав шутра архитектурӑпа декораци пластикин скульпторӗ, искусствоведени кандидачӗ, Шупашкарти историк Дмитрий Мадуров Хаяр Йӑван палӑкне хапӑлламаннине пӗлтернӗччӗ.
КПРФӑн Чӑваш Енри рескомӗ Шупашкарта Иосиф Виссарионович Сталинӑн барельефне лартасшӑн. Ку тӗллевпе укҫа-тенкӗ пухма тытӑннӑ.
Раштав уйӑхӗн 21-мӗшӗнче Сталин ҫуралнӑранпа 140 ҫул ҫитет. Барельефа шӑпах ҫак пулӑма халалласа вырнаҫтарасшӑн.
Палӑк макетне ӳнерҫӗ хатӗрленӗ ӗнтӗ. Барельефа пӑхӑртан тӑвӗҫ. Кун валли 250 пин тенкӗ кирлӗ. Чӑваш коммунисчӗсем 100 пин тенкӗ пухнӑ. Районсемпе хуласенче вырӑнти парти уйрӑмӗсен пӗрремӗш секретарӗсем ку ӗҫе малалла пурнӑҫлӗҫ.
Палӑртмалла: Сталина халалланӑ палӑк Мари Элти Звенигово районӗнчи Шелангер поселокӗнче пур. Ӑна 2015 ҫулхи авӑнӑн 9-мӗшӗнче уҫнӑ.
Канаш районӗнчи Шӑхасан ялӗнче Ҫӗнтерӳ паркне ҫӗнетеҫҫӗ. Ӑна ҫитес ҫул, Аслӑ Ҫӗнтерӳ пулнӑранпа 75 ҫул ҫитнӗ чух, уҫма палӑртаҫҫӗ.
Шӑхасанти парка «Хулана хӑтлӑх кӗртесси» патшалӑх программипе килӗшӳллӗн тӑваҫҫӗ. Ку тӗллевпе хыснаран 8 миллион тенкӗ уйӑрнӑ.
Палӑкпа юнашар Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче пуҫ хунӑ паттӑрсен ячӗсене ҫырна стена лартасшӑн. Ҫуркунне парка чечексем лартса илемлетесшӗн.
Палӑртмалла: Чӑваш Енре пӗтӗмпе 1382 асӑну объекчӗ шутланать.
Паян, юпа уйӑхӗн 23-мӗшӗннче, Иван Яковлева сума суса Шупашкарта астӑвӑм кунӗ иртӗ.
Чӑваш халӑхне ҫутта кӑларнӑ ҫынна хисеплекенсем Шупашкарта Чӑваш Ен Наци вулавӑшӗ умӗнче вырнаҫнӑ палӑк умне пухӑнӗҫ. Мероприяти 13 сехетре пуҫланмалла.
Иван Яковлева асра тытнине палӑртса митинг ирттерекенсем хушшинче — Чӑваш Ен Культура, национальноҫсен ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗн министерстви, Шупашкарпа Чӑваш епархийӗ тата ыттисем.
Иван Яковлев XIX ӗмӗрӗн иккӗмӗш ҫурринче, XX ӗмӗр пуҫламӑшӗнче ӗҫленӗ. Вӑл чӑваш шкулӗсем валли учительсем хатӗрлекен Чӗмпӗрти чӑваш шкулне уҫнӑ, чӑваш алфавитне йӗркеленӗ, православи литературине чӑвашла куҫарнӑ. Иван Яковлев 100 ытла кӗнекепе брошюра пичетленӗ, 400 ытла шкул уҫнӑ.
+15.3 °C