Ельников ращи тӗппипех ҫӳп-ҫап айне путнӑ

Ҫуркунне ҫитнӗрен республика таврашӗнче шӑматкунлӑхсем самаях иртрӗҫ. Тавралӑха ҫӳп-ҫапран тасатни, илем кӳни — паха ӗҫ. Анчах та Ҫӗнӗ Шупашкар ҫыннисем ку ӗҫ пахисен шутне кӗртесшӗн мар пулмалла. Мӗншӗн тесен хула таврашӗнчи хӑш-пӗр лаптӑкӗсенче паянхи кун та ҫӳп-ҫаплӑ.

Хула ҫыннисем пӗлтернӗ тӑрӑх Ельников ращи (ун хӗрри) тата 13-мӗш шкул таврашӗнче лаптӑка тасатса тӑмаҫҫӗ. Культура паркӗн директорӗ Флавьян Воронов хӑйсен ӗҫне «тӗпипех пурнӑҫлатпӑр» тесе ӗнентерет, айӑпне вара ҫутҫанталӑкра пикник ирттерекенсем хӑйсем хыҫҫӑн ҫӳп-ҫапа пуҫтарманнинче курать.

Вара кам, мӗнле пуҫтарать ыйту тавра «ҫатӑлтатаҫҫӗ» ҫеҫ. Чӑннипех те ҫак ыйту хӑмпине тем тӑршӗ хӑпартни кирлӗ те мар, хула администрацийӗн те 13-мӗш шкул дирекцийӗн те харӑс тасалӑх ӗҫне пуҫӑнмалла. Шӑматкунлӑха та пуҫлӑхсем каланнипе мар тухмалла, чун ыйтнипе. Таса таврӑлӑхра хамӑра та пурӑнма питӗ лайӑх.

тамограф

Чӑваш Енӗн сывлӑх сыхлав тата социаллӑ аталану министрӗн ҫумӗ Надежда Осипова тата пай пуҫлӑхӗ Наталия Полетаева пирки хӑй вӑхӑтӗнче пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑччӗ. Ун чух следовательсем вӗсене пульницасем валли томографсем тата ангиографи хатӗрӗсем хаклӑ хакпа туянма килӗшӳ туса хыснана 240 миллион тенкӗ ытлалӑх шар кӑтартнӑ тесе палӑртнӑччӗ. Ку вӑл ӗҫ вырӑнӗпе усӑ курни пулать тесе айӑпланӑччӗ вӗсене.

Шупашкар хулин Ленин район сучӗ министерство ӗҫченӗсем усал шутпа мар, тимсӗрлӗхе пула йӑнӑшнӑ тесе палӑртнӑ. Тимсӗрлӗхшӗн явап тыттармалли вӑхӑт вара иртсе кайнине кура (хаклӑ ҫав оборудование туянасси ҫинчен калакан килӗшӗве 2008-2009-мӗш ҫулсенче тунӑ) пуҫиле ӗҫе чарса лартма йышӑннӑ. Суд йышӑнӑвӗ хальлӗхе саккунлӑ вӑя кӗмен-ха.

Вӗсем — пулас волонтерсем

Ҫак кунсенче Чӑваш Енри 300 студент Сочире килес ҫул иртекен Олимп вӑййине волонтер пулма вӗренет. Виҫӗ кунлӑх курс вӑхӑтӗнче каччӑсемпе хӗрсем лекцисем итлӗҫ, тренингсемпе мастер-классенче ӑсталӑха туптаҫҫӗ. Вӗсемпе Мускавран, Хусантан тата Чулхуларан кисле ҫитнӗ тӗнче шайӗнчи инструкторсемпе тренерсем ӗҫлеҫҫӗ.

Яваплӑ вӗренӳ тапхӑрӗ пуҫланнӑ ятпа студентсене республикӑн вӗренӳпе ҫамрӑксен политикин министрӗ Владимир Иванов саламласа ӑнӑҫу суннӑ.

Йӗркелӳ комитечӗ вырӑна тухсах канашланӑ

Районти Акатуя вӑрнарсем чылай ҫул «Химик» стадионта ирттерсе пурӑннӑ. Бетонтан тунӑ сцена ишӗлме тытӑннине тата ҫынсене концерт пӑхма майсӑртарах пулнине кура 2005 ҫултан район центрӗнчи культурӑпа кану паркне куҫнӑ. Халӗ унта каток тума тытӑннине пула уяв валли вырӑн ҫук-мӗн.

Акатуйӑн йӗркелӳ комитечӗ пӗр кана пуҫ ватнӑ хыҫҫӑн каллех «Химик» стадиона аса илнӗ. Анчах темиҫе ҫул каяллахи сцена ҫинче пулмӗ вӑл. Ӑна вӑхӑтлӑха вырӑнти физкультурӑпа спорт комплексӗпе юнашар туса лартӗҫ. Суту-илӳ точкисемпе ял пурнӑҫне сӑнлакан самантсен вырӑнне те палӑртнӑ. Юлашкинчен асӑннисене мунча ҫумӗнчи лаптӑкра, суту-илӳ тӑвакансене Вӑрнар–Вӑрманкасси ҫул хӗррипе вырнаҫтарӗҫ. Шашлӑкпа шӳрпе ас тивес килсен спорткомплекса хирӗҫ лаптӑка ҫул тытма тивӗ.

Вӑрнарсен Акатуйне Украина делегацийӗ те ҫитмелле-мӗн. Ку вӑл вӑрнарсемпе унтисен ҫур ӗмӗрхи туслӑхне палӑртакан пулӑм пулӗ.

«Атте мана шур пӳрт лартса парап тетчӗ йӗтем ҫине чӑрӑш шӑтса тухсан», — ҫапла йӗркесем пурччӗ чӑваш халӑхӗн пӗр юрринче. Самана улшӑннӑ май унти шухӑш пӗр вӑхӑтра ҫивӗчлӗхне ҫухатнӑччӗ. Анчах кайран, ҫӗре аукцион урлӑ туянмалли йӗрке тухсан, укҫа-тенкӗ енчен хӗсӗкрех пурӑнакансен авалхи ҫав юрра тӑсса ярасси кӑна юлнӑччӗ. Ара, малтан ҫӗрне аукционта туян; кайран пӳртне лартма «кӗмӗл» пух. Пуянсем вӑй ҫитерӗҫ-ха, ыттисен вара мӗн тумалла тет? Тӳре-шарапа тӗлпулусем иртнӗ чух та тӗрӗссипе ҫак ыйтӑва ҫынсем час-часах хускататчӗҫ. Йӗрки ҫапла та, лешсен те хулпуҫҫие хӑпартасси кӑна юлатчӗ. Виҫӗ е ытларах ачаллӑ ҫемьесене ҫӗр тӳлевсӗр уйӑрса парасси пирки саккун тухнӑ хыҫҫӑн лару-тӑру тинех улшӑнчӗ.

Республикӑн Пурлӑх тата ҫӗр хутшӑнӑвӗсен министерстви хыпарланӑ тӑрӑх, ҫӗр илме паянхи кун 3 200-е яхӑн ҫемье черете тӑнӑ. Кун пек тӗллевлисем Шупашкар хулинче уйрӑмах йышлӑ-мӗн — 1200-е яхӑн. Тепӗр тесен, кунтан тӗлӗнмелле те мар — тӗп хуламӑрта халӑх йышлӑ пурӑнать-ҫке. Улатӑр, Элӗк тата Канаш районӗсем ҫӗр илес текенсен ыйтӑвне тивӗҫтернӗ те иккен.

Малалла...

Халӗ урамра кӑна мар, пӳртре те шыв пур

Паян Шупашкар районӗнчи Алькеша Раҫҫей Правительствин Пуҫлӑхӗ Дмитрий Медведев алӑ пуснӑ ҫыру ҫитрӗ. «Эсир мана хӑвӑр яла шыв кӗртес ыйтӑва татса пама пулӑшма ыйтрӑр. Эпӗ тивӗҫлӗ хушу патӑм. Мана хуравланӑ тӑрӑх, укҫа-тенкӗ ыйтӑвне татса панӑ, кирлӗ ӗҫсене туса ирттернӗ. Пулӑшма кӑмӑллӑ пулчӗ. Сире тата сирӗн ялта пурӑнакансене ыррине ҫеҫ сунатӑп. Хисеплесе, Д. Медведев» ҫапларах шӑрҫаланӑ унта. Ӑна вӑл Алькешра пурӑнакан Людмила Шаймина ячӗпе янӑ. Мӗншӗн тесен шыв ыйтӑвӗпе шӑпах ҫав хӗрарӑм нумай чупнӑ, тӗрлӗ ҫӗре ҫырнӑ иккен. Ялти хастар каланӑ тӑрӑх, «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» партин (Дмитрий Медведев унӑн ертӳҫи шутланать) Шупашкарти йышӑну пӳлӗмне лекнӗ хыҫҫӑн ҫеҫ лав вырӑнтан хускалнӑ-мӗн. Кӑҫалччен ҫӑл шывӗпе пурӑннӑ алькешсем паян колонкӑран шыв кӳреҫҫӗ, май пуррипе усӑ курса хӑшӗсем ӑна пӳртех кӗртнӗ.

Хветӗр Уяр ҫырнӑ /lib/haylav/1552.html«Таната» историллӗ хайлавне вулакансем Шурча таврашӗнчи пулса иртнӗ ӗҫ-пуҫсене роман йӗркисенче сӑнама пултарнӑ. Чӑваш халӑхӗ танмарлӑха хирӗҫ, тӗрӗс-тӗкел пурнӑҫшӑн 1842 ҫулта хӗрӳ ҫапӑҫавӑва тухнӑ.

Ку историллӗ лару-тӑру ҫинчен ҫынсем манса та кайнӑ пуль тейӗн, анчах ҫук-ха, Муркаш районӗнче паянхи кун та ҫав вӑхӑтри пулӑмсене асра тытаҫҫӗ, асӑну палӑкӗ патне пухӑнса вӑл вӑхӑтри хӑюллӑ кӗрешӗве тухакансене чыслаҫҫӗ.

Ӗнер та ак, ҫу уйӑхӗн 19-мӗшӗнче 171 ҫул каялла пулса иртнӗ Шурча вӑрҫӑри ӗҫ-пуҫсене аса илсе, юн тӑкнӑ ҫӗршӗр кӗрешекене асӑнса палӑк умӗнче асӑну пухӑвӗ иртрӗ.

Историлле пулӑмсене, самаях тӑван халӑхпа ҫыхӑннӑ лару-тӑрусене пӗлсе тӑни, чыслани паянхи ӑрушӑн усӑллӑ пулӗ. «Тӑван халӑх историне пӗлмесӗр, пуласлӑх патне ҫул такӑрлатаймӑн», — тесе ахальтен мар калаҫҫӗ халӑхра.

Яшсемпе хӗрсем хушшинче ухӑран перессипе ӗнер Европа Кубокӗн I тапхӑрӗ вӗҫленнӗ. Унта 26 ҫӗршывран 249 ҫамрӑк хутшӑннӑ. Йышра Чӑваш Ен пики Елена Елизарова та пулнӑ. Ӑмӑртӑва вӑл Раҫҫейӗн пӗрлештернӗ ушкӑнӗпе тухнӑ.

Валерий Яриков тренер патӗнче ӑсталӑхне туптаканскер уйрӑм тупӑшура 9-мӗш вырӑн йышӑннӑ. Йышпа ӑмӑртнӑ чух (вӗсен ушкӑнӗнче Орлов облаҫӗн пики Мария Виноградова тата Питӗр хулинче пурӑнакан Анна Лемеза пулнӑ) ылтӑн медале тивӗҫнӗ.

Акнӑ лаптӑка пахалаҫҫӗ

Хӑй вӑхӑтӗнче пахаланӑ куккуруса пӗр вӑхӑтра ял хуҫалӑх предприятийӗсем пӑрахӑҫланӑччӗ. Хӑш-пӗр специалист ун пирки пирӗн тӑрӑхра туса илме юрӑхлӑ мар тенине теприсем манман-тӑр-ха. Манӑҫтарнӑ ҫав культурӑна халӗ вара урӑхларах хаклама тытӑнчӗҫ. Тата сорчӗсем те тӗрлӗрен мар-и? Ку тӑрӑхра туса илме шухӑшласа кӑларнисем аван тухӑҫпа савӑнтарнине тата ӗнесемшӗн куккурус пахаран та паха апат пулнине кура ӑна юлашки вӑхӑтра ҫине тӑрсах ӳстерме тытӑнчӗҫ.

Шупашкар районӗнче куккуруса кӑҫал 770 гектар ҫинче акса хӑварма палӑртнӑ. Паянхи кун тӗлне «Чурачикское» тата «Прогресс» хуҫалӑхсем пурӗ 215 га (сӑмай май, вӗсен иккӗшӗн те пӗр хуҫа), «Атлашевский» кооператив 158 га, «Ольдеевская» агрофирма 60 га акнӑ. «Приволжское», Ленин ячӗллӗ, «Средняя Волга» хуҫалӑхсем вара ҫав культура валли ҫӗр хатӗрлеҫҫӗ.

Инкек алӑкран шаккаса килмест теҫҫӗ ваттисем. Ку сӑмахсен чӑнлӑхне Канаш районӗнчи Анаткас Уҫырма ялӗнче хӑйсем ҫинче туйса курнӑ. Ҫу уйӑхӗн 19-мӗшӗнче асӑннӑ ялта ӑнсӑртран шыва кӗрсе ӳксе пӗр хӗрача реанимацине лекнӗ, тепӗр ултӑ ҫулхине вара шел пулин те ҫӑлма ӗлкереймен.

Чӑваш Ен ИӖМ ӗҫченӗсем пӗлтернӗ тӑрӑх 9 тата 6 ҫулхи хӗрачасем пӗве хӗррипе велосипедпа ярӑннӑ май ӑнсӑртран шыва кӗрсе ӳкнӗ. Ҫак ӗҫ-пуҫа курнӑ кӗҫӗн ҫулсенчи хӗр пӗрчи яла, кукамӑш патне пулӑшу ыйтма чупнӑ. Лешӗ 9 ҫулхи хӗре ҫӑлма ӗлкернӗ, кӗҫӗнреххине вара кайран ял арҫыннисем шывран кӑларнӑ. Анчах та вӑл вӑхӑталла хӗрача сывламан ӗнтӗ.

Кун йышши инкек хӗрачан ашшӗ-амӑшӗ, тӑванӗсем валли ҫав тери пысӑк хуйхӑллӑ. Нихҫан лӑпланма пӗлмен ырату туйӑмӗ пурнӑҫ ҫулӗпех чӗрене хумхантарса пурӑнӗ. Ҫавӑнпа та ашшӗ-амӑшӗсен хӑйсен ачисене тимлӗрех пӑхмалла, йӑнӑшсенчен сыхланма вӗрентмелле, шӑпӑрлансен те асӑрхануллӑрах пулмалла. Пурнӑҫ вӑл — вӑйӑ мар.