Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Турă умĕнче сăх сăхсах калатăп: нихăçан та шухăшламан эпĕ ĕçсĕр юласса. Кăнтăрла ĕçленĕ. Каçхине, кĕсьере укçа пур чух, ĕçнĕ. Халĕ "кĕскетрĕç".

Çапла каласа эпĕ тус-тăвана суйрăм. Тĕрĕссипе, фирма пуçлăхĕ мана ирĕксĕрлесех заявлени çыртарчĕ. "Хăв ирĕкӳпе тухса каймасан статьяпа ĕçрен кăларса ывăтатăп, мĕншĕнне хăвах пăлетĕн!" — çухăрчĕ вăл сурчăкне сирпĕтсе. Унтан ĕç кĕнекине алла тыттарса сылтăм аллипе алăк еннелле тĕллесе кăтартрĕ.

Мĕншĕнне, ара, чухлатăп ĕнтĕ. Ухмах мар. Тепĕр чух ĕç хыççăн кăна мар, ĕç вăхăтĕнчех кӳпсе лартни те пулать. Йӳççине нихăçан та пĕччен лĕрккемен. Пĕччен анмасть. Ĕçри юлташсемпе, сварщиксемпе.

Сăлтавсăр ĕçмен. Малтан — хамăршăн. Унтан — сывлăхшăн. Кайран — хитре майрашăн. Юлашкинчен — путнă "Курска" асăнса...

Паллах, пуçлăхран ним те пытараймăн. Эпир ĕç вырăнĕнчех "фуршет" тунине директор та, тĕп инженер та асăрханă. Пире пĕрре мар алăранах ярса тытнă темелле. Анчах выговорпах çырлахнă. Кутран тапса кăларса яман.

Мĕншĕн тетĕр-и? Эпĕ — 5-мĕш разрядри газосварщик! Ман пек чаплă специалистсем урамра йăваланса выртмаççĕ. Мансăр план та тулмасть, фирма ĕçĕ те чарăнса ларать. Эпĕ хамăн хака лайăх пĕлнĕ. Пилĕк çул каялла сварщиксен конкурсĕнче те çĕнтернĕччĕ. Чăн та, ун чухне алă чĕтреместчĕ. Сахалрах ĕçнĕ.

Малалла

Яшлăхăмри уявсенчен

Кушар — пахаччĕ пек темрен те,

Пуçри асаилӳсенчен

Ана нихçан эп çĕтермен-тĕр.

Ун чухнехи йăласене,

Эппин, ним хурлама шут çук ман.

Тăван ялтан Чăнкассине

Çул тăсăлатчĕ ик-виç çухрăм.

Ку ял çаранĕнче çуллен,

Труйски кунне уявламашкăн,

Çав тапă пухăннипелен

Пире мехелччĕ савăнмашкăн.

Пур тавраран килсе унта

Яш-кĕрĕм хĕвĕшни илемлĕ,

Кашни хитре тумланнă та —

Тĕссем çут йăлтăркка чечеклĕ.

Шăналăк е сăран карса,

Урапаран лавкка пек тунă;

Туйралăх хĕррипе ларса,

Вĕсем урам манерлĕ пулнă.

Сăра-и е пĕремĕк-и —

Тем те пĕр çавсенче сутаççĕ.

Каччин-пикин хăйсен йĕрки:

Пурте пĕрле пуçтарăнаççĕ.

Меллешĕнсе карталанма

Тытăçнăçемĕн алла-аллăн,

Пуçлаççĕ кĕвĕ калама...

Патнерех пыр, итле те савăн!

Вăйă пĕр тапхăр чиперех

Çавăрăнать-ха хӳхĕм-хӳхĕм.

Хăш ялĕсен тату шепрех —

Çав ушкăн уйрăлса кĕç тухĕ.

Малалла

Сан илем сăн-питре анчах мар.

Таврăнатпăр хиртен юнашар.

Шупкаланнă сенкер тутăру,

Тусанланнă сап-сарă кăтру.

Автолпа вараланнă аллу,

Хĕвелпе пăхăрланнă хулу.

Арçынла тайлăкрах кăшт утту.

Йăл кулать куштăрканă туту.

Çăл шывпе питне çурăн вăр-вар,

Асăнта: «Пит каçа ан хăвар,

Ыран ир хĕвелпе тăмалла,

Ĕç çинче васкавар пулмалла...»

Эп кĕтетĕп... Хура хурама

Хуплаймасть-çке — инкек! — урама.

Çĕмĕрессĕм килет хунара,

Кам именмĕ кун пек çутăра?

Ак сас пачĕ хуллен калитке,

Акăш пек утать шур кĕлетке...

Кил, савниçĕм, часрах, ыталам!..

Ан ятла, чакăр куçлă урам.

Çаплах рейхстаг çинче кураççĕ

Паян та салтаксем ăна.

...Асра ман — тĕтĕмре хура çĕр,

Килет тăшман атакăна.

Чĕр юнлă,

Çуннă

Сăрт тӳпийĕ

Шăпах-ха пирĕн: паçăрах

Позицин юлашки туппийĕ

Арканчĕ, йыш та сайрарах;

Патрон сумки те пушă питĕ,

Хаярлăх çеç чĕре тулли.

Фрицсен, ак, палăрать сăн-пичĕ,

Тискер, мăн кăмăллă кулли.

Шутлаççĕ ĕнтĕ: тĕп тăватпăр

Пурне те çакăнтах,

Часах!

Мĕнех, май çук — вилме те хатĕр

Пиртен кашни кунта, анчах —

Ахальлĕн-и? — вăрçса хăюллăн,

Пĕр çын пек харăс кар тăрса!

Тăхта, фашист, эс ху, тен, юлмăн...

Илтмест,

Сисмест

Вăл ман сасса.

Шăла çыртса,

Выртса

Кĕтетĕп...

Автоматне силле-силле,

Карталанса,

Ĕрет-ĕретĕн,

Шике манса пек вăл килет.

Чĕтрет,

Ӳсет

Утти янравĕ.

Сасартăк, çиçĕм пек, умра

Çиçсе çĕкленчĕ полк ялавĕ,

Кĕрлерĕ тăвăллăн: — Ур-ра!..

Малалла

Тахçан авал вăрманта пĕр пысăк, ватă йывăç ӳснĕ тет. Унта пакша пурăннă тет. 2000 çул пурăннă хыççăн йывăç хăрма пуçланă. Çулçисем ӳксе пĕтнĕ. Йывăç часах йăтăнса аннă. Пакша тунката çине ларса макăрма тытăнать,

— Халь ман ăçта пурăнмалла? — тесе куççуль тăкать.

Çав хушăра упа иртсе пырать тет.

— Мĕн пулчĕ, пакша тусăм? — ыйтать упа.

–Эпĕ килсĕр юлтăм, — хуравлать пакша макăрса.

Атя асамçă патне, — сĕнет упа хăйĕн тусне.

Асамçă карчăкĕ патне çул тытрĕç тет хайхискерсем. Тĕмсен хушшипе пынă чух упа шăтăка анса каять. Пĕр кун иртет, икĕ кун, виççĕмĕш кунне çеç анса çитет. Пăхать — çул. Утса-утсан пысăк арча курать. Ăна çăраççипе питĕрнĕ.

— Уççи ăçта-ши? — мĕкĕрсе ярать упа.

Çакна курак илтет. Арча çине вĕçсе ларать те çапла калать, «Ан кулян, упа, пулăшма хатĕр эпĕ сана. Акă, тыт пан улми. Вăл сана ылтăн пулă патне илсе çитерет».

Чăнах та пан улми тинĕс хĕррине илсе çитерет. Упа шыва чăмасшăн пулать. Çав самантра шывра пулă курăнса каять.

— Мĕн кирлĕ сана, упа тусăм? — ыйтать вăл.

Мĕн пулса иртнине упа йăлтах тĕплĕн каласа парать. Ылтăн пулă упана уçă тыттарать. Анчах асăрхаттарать, виçĕ ырă ĕç тумасан уççи çĕлен пулса тăрать.

Малалла

Арман пĕви е çутă Энĕш,

Е улăх çумĕнчи ката —

Вĕсем ачалăхри киленĕш,

Вĕсем асамлă маншăн та.

Çӳреттĕмĕр, шутне пĕлмесĕр,

Шыва кĕме эпир çулла,

Пулман-тăр шуххăн иртĕхмесĕр

Хăпарнă чух та ялалла.

Çарран чупма чĕнетчĕ улăх...

Еплеччĕ выртмари каçсем!

Вăлтапала хам тытнă пулă

Ĕнетчĕ вут çинче пиçсе.

Ыттисенни пек мар сас панă

Çӳрен лашамăн хăнкăрми,

Куçа хупмасăр тек тăнланă

Ун кĕввине эп çухатми.

Пуçланчĕ, çутăлчĕ çĕн вăхăт

Шкула уй урлă çул тытсан,

Пăхмасăр калама сăвва ху

Ăшра ĕнерĕшсе утсан.

Атте тăратчĕ илĕм-тилĕм

Хĕлле çуна кӳлме, кайма;

Тăман, çил витĕрех çĕмиллĕн

Лавсем шăватчĕç йăлăма.

Атте вут турттарса килӳçĕн

Шăп таврăнаттăм эпĕ те.

Çуртри-мĕнри çемьемĕр ĕçĕ

Туллин пайланнă пирĕнте.

Çапла халь куç умне ӳкеççĕ

Чечен ачалăх çулĕсем,

Е сала кайăк, е чĕкеçĕ

Арпалăх çийĕн вĕçнисем.

Малалла

Хĕвел анчĕ. Ӳкрĕ сывлăм, тусăм.

Лăпкă каç чечек шăрши сарать.

Вăтанса хĕрелчĕ каçхи шуçăм,

Ак пытанчĕ — Уйăх хăпарать.

Тӳперен сенкер те кĕмĕл çутă

Юмахри пек Çĕрелле юхать.

Йĕкĕт-Уйăх çавра сăнлă, тутă,

Пĕрмаях савни çине пăхать.

Пирĕн пек, пăхса тăранаймарĕ

Чунĕ савнă сар хĕр — Çĕр çине.

Ирхи çутă шуçăмччен сăнарĕ

Кун каçа çынсем мĕн тунине.

Санпалан эпир нумай чух уйрăм,

Савни маннă тесе ан йĕрех.

Уйăха пăхса, чĕкеçĕм, туйрăм:

Уйрăм чух та вăл савать... Çĕрех!

Пирĕн пек, вĕсем те сăмах татнă.

Уйăх аллинче сар хĕр çĕрри.

Çĕрпе Уйăх, эс те эп — тăваттăн

Уйрăлатпăр. Сас парать тăри.

Хĕвел анчĕ. Тĕттĕм пĕлĕт.

Пĕр çут çăлтăр тӳпере.

Тӳпери çав çăлтăр евĕр,

Эс анчах ман чĕрере.

Каçхи çӳллĕ тăрă çăлтăр

Куççуль евĕр ялтăрать.

Вăхăт-вăхăт унпа çумăн

Манăн çăлтăр курăнать.

Çĕр каçа пăхса ларатăп

Куç илмесĕр тӳпене.

Эсĕ, тусăмçăм, туятни

Сана чун пек кĕтнине?

Ирхи çăлтăр, сан пек çутă

Тепĕр çăлтăр космосра:

Ман тавра вĕçет савниçĕм —

Çĕрпе ман йĕри-тавра.

— Ан хăрăр, эпĕ динозавр çури, — терĕ, анчах ăна никам та илтмерĕ, пурте паçăрах тарса пытаннă.

— Мĕн пулчĕ сире, мĕншĕн хăратăр манран? — татах илтĕнчĕ сасă…

… «Пысăк чĕр чун, мăйĕ вăрăм, хӳри те урăхла — кун пеккине халиччен курманччĕ-ха», — канăç памарĕ динозавр тилĕ туса. Вăл тĕлĕнтермĕш чĕр чуна шырама каясшăнччĕ, анчах амăшĕ тусĕсем патне те кăлармасть-çке! Паянхи кун килте мĕнле чăтса ларăн. Никам сисменле тумланчĕ те йăваран тухса хăвăрт упа çури патне чуптарчĕ.

— Вăрманта курнă пысăк чĕр чуна шырама пымăн-и? — ыйтать тилĕ тус.

— Çук, пымастăп. Вăл сана курсанах çисе ярĕ, — тĕлĕнсе те хăраса хуравлать упа тус.

— Апла пĕчченех каятăп. Сывă пул! — тесе тилĕ малалла уттарчĕ.

Тикĕс çул ăна кашкăр çури пурăнакан çурт патне илсе çитерчĕ.

— Атя пĕрле тĕлĕнтермĕш чĕр чуна шырама е ăна курсан каллех хăраса тармăн-и? — ыйтать тилĕ.

— Эпĕ пырăттăм та анне ямасть-çке, ниçта тухма хушмарĕ, — хуйхăрса пуплет кашкăр.

Пĕчченех малалла уттарать тилĕ. Нумай-и, сахал-и — пакша çури патне çитет.

— Пĕлетĕн-и эпĕ ăçта кайнине? — ыйтать тилĕ.

Малалла

Тăванăм, ай, тăванăм,

Салтак-артиллерист.

Çул уçнă, ăнтăланă

Вут-çулăм витĕр эс!

Туппу миçе пин çухрăм

Кусмарĕ-ши фронтра?

Таçта та пырса тухрăн

Çав чăрсăр вăхăтра.

Тăванăм, ай, тăванăм,

Салтак-артиллерист.

Хăш уйăн, хăш вăрманăн

Хăни пулман-ши эс?

Эс çутнă вут ытамĕ,

Хаяр сассипеле,

Тăшманшăн кӳнĕ тамăк,

Тăвансене — телей.

Хумханчĕ Одер шывĕ

Эс вăйкăнса çитсен...

Е Атăл, е Мускавĕ

Юрлаççĕ сан çинчен!