Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Телей мĕскеррине эпир

шута хумасăр — йăнăшатпăр.

Телей вăл — тин вăраннă ир.

Телей вăл — кун, телей вăл — тапхăр.

Телей — таса çамрăклăхран

мĕн ватлăха çити пĕр намăс

ĕçпе вараланмасăрах

утас тени. Ут — пуçна ан ус.

Сĕтел тавра чупать ача.

«Анне» тесе калать хавассăн.

Телей вăл хăвăн тĕслĕ çак

пепке. — Сана ялан вăл савĕ.

Телей вăл — кил. Телей вăл — ĕç.

Телей вăл — пурăнас хаваслăх.

Телей вĕçев пек. Эс те вĕç. —

Куратăн пуль: пуласлăх — аслă!

Çуралнă килĕм умĕнче

Тăратăп шухăша путса,

Куççуль капланчĕ куçсенче —

Мĕнле-ши пурăнас чăтса?

Чун ыратни иртет вăрах,

Шăпам, тархасшăн ан пăрах...

Юратнă кил — манми сăпка,

Атте-анне çеç çук çумра.

Çук, вĕсем мар, халь çил лăпкать

Мана шуралнă пуçăмран.

Кĕтсе илме кил-çурт умне

Тек тухас çук тăван анне.

Халь кам мана çак пурнăçра

Атте пекех ăнланĕ-ши?

Халь кам мана çак пурнăçра

Анне пекех хĕрхенĕ-ши?

Çулсем иртеççĕ, пурпĕрех,

Вĕсен ăшши ман чĕререх...

Кашăк тытмалли алли те, утса çӳремелли ури те унăн ытти этемсеннинчен пысăк пулнă. Аллипе çитмĕл те çичĕ тĕслĕ халăха тытса тăнă, урипе çитмĕл те çичĕ çĕршыва пусса тăнă.

Унăн чăмăрĕнче пурăнакан çитмĕл те çичĕ тĕслĕ халăха сывлама пит йывăр пулнă, вара, сывлас пулсан, чышкă пӳрнисен хушăкĕсем витĕр анчах сывламалла пулнă. Хуçи чышкисене уçма юратман. Пуринчен те ытларах чăвашсене, çармăсcене, тутарсене тата ытти çавăн пек вак халăхсене ун чышкинче сывлама йывăр пулнă.

Çав пысăк алăллă, ураллă, икĕ пуçлă (пуçĕ унăн иккĕ пулнă) япалана çынсем ылханса «Чышкă» тесе чĕннĕ, этем юнĕпе пурăнакан тискер кайăксем ăна çĕр çинчи турă тесе хисепленĕ.

Çав икĕ пуçлă хаяр Чышкăн тĕлĕнмелле пукан пулнă. Вăл пукана йăлтăр-ялтăр ылтăнтан, вĕлтĕр-вĕлтĕр ахах пĕрчисенчен тунă пулнă.

Тар шăрши çапакан этемсем вăл пукан патне пыма та пултарайман. Пырас тесе ăмсансанах, курăнми вăй вĕсене тыта-тыта пăрахнă, вĕлернĕ, Çĕпĕре, Сахалина ыткăнтара-ыткăнтара янă.

Çав ылтăнпа ахахран тунă пукана сыхлама Чышкăн çитмĕл те çичĕ тĕрлĕ тарçă пулнă.

Ĕлĕк те, хальхи пекех, хĕвел пăхнă, çумăр çунă, каç пулнă, ир пулнă...

Малалла

Çутăр çумăр, çутăр,

Курăкра вăл юлтăр,

Кăмăлĕ пулсассăн,

Тепĕр хут та çутăр.

Çак Çĕртен вăй пухтăр

Саншăн та, тăванăм,

Кăмăллă вăл пултăр.

Ачалла вылятăр,

Яш çынла ташлатăр,

Ташă чарăнсассăн,

Юррăн янăратăр...

Лаштра юман — уйра,

Курак — турат çинче,

Юрлам-и пĕр çавра?

Тĕлĕнмелле тĕнче.

Килет те шухă çил,

Юман сăмах пуçлать,

Мана парать пек пил.

Ах, мĕншĕн ăш вăркать?

Лаштра юман çинче

Тен, ман шăпам паян?

Тен, кайăк юрринче

Пуçланнă вăл тахçан?

Тен, урăхла йăлтах?

Тен, хам та эп хам мар?

Тĕлĕнмелле сăмах,

Тĕлĕнмелле сăнар!..

Эпир те маттур,

эсир те маттур,

пиртен те маттур

тата пур.

Эпир те пуян,

эсир те пуян,

пиртен те пуян

тата пур.

Эпир те ухмах,

эсир те ухмах,

пиртен те ухмах

никам çук.

Шав сăнатăн, темскер кĕтетĕн,

шикленетĕн «юратап» теме.

Те юри кăшт асаплантăр тетĕн,

те кĕтетĕн тепĕр этеме?

Чĕрӳпе шанса тăмасăрах, тен,

шухăшлатăн пулĕ: «Ку — мĕскер?

Тупăнĕ ак — юратса пăрахĕ.

Шӳтлĕ, кулĕ, улăп вăйлăскер».

Вăйлă çын, чăн, кăмăллă çын ĕнтĕ:

вăйлă çын пулмасть теприн айне...

Вăйлă çын ялан çӳлте пулин те,

ăмсанмастăп вăйлисен вăйне.

Ма тесен вăйпа çеç çырлахаймăн.

Ыйтăн ытларах та ытларах.

Шутлăн: «Ку упа çури, тен, тайлăк —

вăтанса, шыв сыпнă пек ларать».

Аслă çын тăнне те хапсăнмастăп.

Уттăрах яка та тӳр çулпа.

Кунăм-çулăм шав ăнса пымасть тĕк —

макăрас-и урă пуçăмпах?

Анне панă сывлăхпа та çитĕ.

Йăнăшсем те пулччăр хам çумрах.

Кирлĕ мар япшар та капăр çи те. —

Юрату тени килмест тумран.

Юратмастăн — ак мĕнпур сăлтавĕ

Пирĕн тĕрĕс щут ĕмĕрĕнче

кулакан куçсен суйи-ултавĕ

сăвăçшăн та хут чечек пек çех.

Çынна мĕн илем кӳрет тата пархатар пӳрет? Хитре сăнпа çирĕп пӳ, паллах, çакă енĕпе уйрăм шайра тăраççĕ, çапах ун тĕшне-хакне тулли майпа палăртса уçма пултараймаççĕ, мĕншĕн тесен тулашран чун-чĕре хитрелĕхне чăн хак пама май паман. Ахальтен-им ваттисем, пурнăç тути-масине çителĕклех туйнисем, сарлака каçалăкне урлă-пирлĕ çавăрса утса тухса курнисем, çынна пĕлсе çитмешкĕн унпа пĕрле çичĕ пăт тăвар çиме кирлине каларăшпа палăртнă, çăмăлттайлăх ку ĕçре вырăнсăрне шахвăртнă.

Чун-чĕре анлăлăхĕ, туйăмсен тарăнлăхĕ чăн майĕпе палăрать, тивĕçлипе курăнать йывăрлăхра-шырлăхра, кĕтмен çĕртен пулакан тĕрлĕ шайри нушара. Шăпах инкек умра чух хавшак чун пуçне усать, хăрушлăхра хăй вăйне туйма-шанма пăрахать. Çакăн пирки шăп та шай халăх калать, сăмах май, «Этем нумай — çын сахал!».

Çын пулмашкăн çăмăл мар, çакна уççăн палăртар. Чунри çынлăх шайĕсĕр, ыр кăмăллăх пайĕсĕр мĕскер юлать этемрен, сывă, пиçĕ ӳт-пӳрен. Тискер чĕрчун майĕпе, туйăм палăрăмĕпе кăна юлас пулсассăн, йăла-йĕрке картакан чарулăхран хăрама вуçех пăрахас пулсассăн этем тухать выльăха, туйми пулать çылăха. Çакă вара çуратать питĕ пысăк хăрушлăх — чăннипех те хăрушă сивĕ чунри пушăлăх. Ун пек куна курасран, çынлăх сумран тухасран Атте Турă çăлтăрах!

Кам армана,

кам вăрмана —

манăн ниçта та

каяс килмест.

Пĕри утать,

тепри чупать —

манăн ниçта та

васкас килмест.

Кам ятлаçать,

кам çапăçать —

ман никампа та

вăрçас килмест.

Хăшĕ вăрлать,

хăшĕ сутать —

ман никама та

шанас килмест.

Камшăн уяв,

камшăн пăяв —

тек пĕр сăмах та

чĕнес килмест...

Пурнăç хăрушă,

пурнăç айван —

манăн çапах та

пурнас килет.

Йывăç-и, курăк-и,

выльăх е çын —

манăн пурне те

шеллес килет.

Кунĕ уяр, кунĕ уяр тееççĕ.

Эп тухрăм та —

Хĕвел пĕлĕт хыçне пытанчĕ.

Хĕвел пĕлĕт хыçне пытанчĕ —

тăман çавăрттарма пуçларĕ.

Эп тухрăм та —

кунĕ уяррине курмарăм.

Çулĕ такăр, çулĕ такăр тееççĕ.

Эп утрăм та —

сукмакăма кĕртсем хупларĕç.

сукмакăма кĕртсем хупларĕç —

пĕр йĕр палли те хăвармарĕç.

Эп утрăм та —

çулĕ такăррине курмарăм.