Электронлӑ сӑмахсарсен сайчӗ паян тепӗр словарьпе пуянланчӗ — 1993 ҫулта тухнӑ «Чӗрчун ячӗсен чӑваш-вырӑс-латин словарӗпе». Ку вӑл ҫак сайтри 10-мӗш сӑмах пуххи. Туллин кӗртнисене ҫеҫ шута илес пулсан — 7-мӗш.

Авторсем — Н.Г. Игнатьевпа И.П. Павлов — словаре вӗренӳ пособийӗсенче, ял хуҫалӑх литературинче, ӑслӑлӑх ӗҫӗсенче час-часах тӗл пулакан чӗрчунсен ячӗсене кӗртме тӑйӑшнӑ. Пурӗ 1 500 яхӑн чӗрчун ятне унта тупма май пур. Ҫак словаре хатӗрленӗ чухне авторӗсем халиччен тухнӑ чӑваш-вырӑс, вырӑс-чӑваш словарӗсене, термин тата диалектологи словарӗсене, ҫутҫанталӑк ҫинчен ҫырнӑ кӗнекесене, учебниксене пӑхса тухса, чӗрчунсен ячӗсене пӗр ҫӗре пухма тӑрӑшнӑ, йӗркене кӗртнӗ. Май пур чухне чӗлхемӗрте ҫук ятсене авторсем хӑйсем тунӑ.

Ку сӑмах пуххи тухнӑранпа 20 ҫул иртнине тата вулавӑшсенче тупма йывӑртарах пулнине шута илсе эпир ӑна электронлӑлатрӑмӑр та. Кӗнекене ҫӗнӗ орфографи правилисемпе хатӗрленине кура эпир май ҫитнӗ таран ӑна кивӗ орфографи ҫине куҫартӑмӑр — ку ӗҫ терминсене тупас ӗҫе ҫӑмӑллатмалла.

Чӑваш Республикин культура министрӗн ҫумӗ Татьяна Казакова Етӗрнери таврапӗлӳ музейне ҫитсе курнӑ. Музей 2011 ҫулта революцичченхи куҫ пульницин ҫуртӗнче уҫӑлнӑ. Ӑна ертсе пыма Чӑваш Республикин тата Раҫҫей Федерацин тава тивӗҫлӗ учительне Жуков Рудольф Васильевича шаннӑ. Ҫак ҫулсем хушшинче музей пирки таврана ырӑ ят сарӑлнӑ.

Республика программипе килӗшӳллӗн музей ҫуртне юсама республика хыснинчен 554,987 пин тенкӗ укҫа уйӑрса панӑ. Ку укҫапа музейӑн пӗрремӗш этажӗнче юсав ӗҫӗсем тума палӑртнӑ. 2011 ҫулта ҫуртӑн ҫивиттине тата музей умне тирпей-илем кӳнӗ.

Экспонатсен шучӗпе чухӑн мар вӑл — кунта вӗсен йышӗ 4 пине ҫитет. Музейра паянхи кун 761 ӳнерҫӗн ӗҫӗсем упранаҫҫӗ: К. Долгашов, М. Григорян, Р. Федоров, Н. Коновалов, О. Леонтьева, В. Немцев, О. Арбузов тата ыт.те.

Хула кунӗнче — ӑна ҫак вырсарникун ирттереҫҫӗ — «Чӑваш наци конгресӗ» регионсем хушшинчи общество организацийӗ лару ирттерме шут тытнӑ. Вӑл Наци вулавӑшӗн ларусен залӗнче 14 сехетре пуҫланмалла. Унта конгресс канашӗн Мари Эл, Пушкӑрт, Тутар республикисенчи, Мускавпа Питӗр хулисенчи, Самар, Чӗмпӗр, Чулхула, Тӗмен, Ӑремпур облаҫӗсенчи элчисем килсе ҫитмелле. Унта Чӑваш наци конгресӗн VIII сьездне ирттерес ыйтӑва сӳтсе явмалла.

Халӑх пултарулӑх ҫурчӗ

Чӑваш Енре культура учрежденисене реорганизацилес ӗҫ малалла пырать. Ҫывӑх вӑхӑтра Шупашкарти трактор тӑвакансен культура керменӗпе халӑх пултарулӑхӗн ҫуртне пӗрлештерӗҫ. Йышӑнӑва правительство ларӑвӗнче ырланӑ.

Иккӗшне пӗр тытӑма пӗрлештернӗ хыҫҫӑн ӑна «Культура керменӗ тата халӑх пултарулӑхӗ» автономи учрежденийӗ туса хурӗҫ. Штатсене чакарассипе пирки каласан, республикӑн культура министрӗ Вадим Ефимов директор пуканӗ тата тӗп бухгалтерсен вырӑнӗсем кӑна пушанасса пӗлтернӗ. Ытти специалиста ӗҫ вырӑнӗпе тивӗҫтермелле-мӗн. Реорганизацие пула хысна укҫине 1,3 миллион тенкӗ ытла перекетлеме май килет иккен.

Этнер Егоров блогер асӑрханӑ ӳкерчӗк

Тӳррипе вӑл кӑна мар-ха...

Шупашкар блогерӗ Этнер Егоров Ехрем купса урамӗнчи ҫуран ҫул ҫинче кӳренмелле ӳкерчӗк асӑрхани пирки хыпарлать «Ирӗклӗ сӑмах» интернет-хаҫат. Ҫуран ҫӳремелли ҫав урама халӑхра «Шупашкар Арбачӗ» тесе каланине те илме пулать.

Асӑннӑ урамра вырнаҫнӑ сӑра ӗҫмелли сӑна сӑнарлакан ӳкерчӗкре урӑ мар икӗ ҫын сӗтел хушшинчи ларать иккен. Урине сӑпата сырнӑскерсен сӗтелӗ ҫинче сӑра кружкисем-мӗн. Пуҫӗсене минретнӗ арҫынсен хыҫӗнче сӑра сутакан заведенирен ӳсӗр арҫынна алӑкран кӑларса янине сӑнраланӑ-мӗн. Ӳкерчӗк ҫине хӗрлӗ сас паллипе «Шупашкартан салам!» тесе ҫырса хунӑ иккен.

Ун пеккине курсан паллӑ блогер хытах тӗлӗннӗ. Ӳкерчӗке пӗр-пӗр хупахра шалта ҫакса хунӑ пулсан аплах тӗлӗнмессине палӑртнӑ вӑл. Анчах тӗп урамра ҫавӑн ӳкерчӗк ҫакӑнса тӑнине вӑл кӳренсе йышӑннӑ. «Ӑна илччӗр тесе хула администрацине ыранах ҫыру яратӑп», — тесе ҫырнӑ-мӗн Этнер хӑйӗн блогӗнче.

Аплах мар-ха — пыма хирӗҫ мар вӑл, анчах та йыхрав хутне чӑвашла ҫырма пуҫласан. Айӑпланакан журналист пӗлтернӗ тӑрӑх енчен те ӑна тӳресем суда вӑйпа илсе килес тееҫҫӗ пулсан хӑйӗн конституциллӗ прависене хӳтӗлесе вӑл пикет ирттерме, выҫӑ ларма е урӑх ҫавнашкал хирӗҫӳсӗр мелсемпе усӑ курасшӑн. Хӑйӗн шухӑшне вӑл Чӑваш Енӗн Аслӑ Сучӗн председательне Николай Порфирьева ҫитернӗ. Паян судӑн черетлӗ ларӑвӗ иртмелле пулнӑ — унта каяс вырӑнне Илле Иванов ҫак ҫурта ҫул тытнӑ иккен. Унсӑр пуҫне заявленин копийӗсене вӑл республика Элтеперӗн ҫыруҫине, Патшалӑх канашӗн спикерне Юрий Попова, Чӑваш Ен прокурорне Владимир Метелина тата ыттисене ярса панӑ.

Хӑйӗн ыйтӑвӗнче вӑл йыхрав хутне ҫеҫ чӑвашла ҫырма ыйтать. Суд ӗҫне те тӑван чӗлхепе ирттерме кӑмӑл пур ун, анчах миҫе хут ыйтсан та Сергей Трихалкин тӳре унпа килӗшмен. Ҫавах та ку самантра — тӗрлӗ тӳре-шара патне янӑ хутра — вӑл ҫак ыйтӑва кӗртмен-ха. Илле Иванов шухӑшӗпе малтан ҫав пӗчӗк хут таткинчен пуҫламалла (ӑна чӑвашла ҫырма нимӗнле саккун та чармасть). Йыхрав хутне ун патне чӑвашла яманнишӗн айӑпланакан журналист Сергей Трихалкин тӳрене те явап тыттарасшӑн.

Малалла...

Пӳре чирӗпе аптӑракансем ӳлӗмрен ятарлӑ центрта сипленме пуҫлӗҫ. Вӑл паян Шупашкарта уҫӑлнӑ.

Центра хута ярассишӗн вуншар миллион тенкӗ хывнине палӑртнӑ хӗрлӗ хӑйӑва касма хутшӑннӑ Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев. Ҫынсем хӑтлӑ та хальхи условиллӗ пульницӑсенче сипленччӗр тесе юлашки икӗ ҫулта 5 миллиарда яхӑн укҫа хывнине палӑртса хӑварнӑ вӑл. «Б. Браун Авитум Руссланд» компанин тӗп директорӗ Тйаги Судханшу ҫапла центрсем уҫассипе хӑйсем пысӑк опытлӑ пулнине асӑннӑ. Тӗнчере 250 ытла пулсан, Чӑваш Енрине шута илсен Раҫҫейре 18-а ҫитнӗ. Ҫынсемшӗн кунта чи савӑнӑҫли — чирлисене хысна шучӗпе сиплӗҫ.

Сӑнсем (16)

Республикӑра ӑратлӑ выльӑх куравне ҫулсерен йӗркелесси ырӑ йӑлана кӗчӗ ӗнтӗ. Кӑҫал та ӑна ирттерӗҫ. Хӑҫан тата епле йӗркелесси пирки ӑратлӑх енӗпе ӗҫлекенсен ҫак кунсенче иртнӗ канашлӑвӗнче сӳтсе явнӑ.

Ӑна хальхинче авӑн уйӑхӗн 6-мӗшӗнче ирттерӗҫ. Унта хутшӑнакансен йышӗ ҫулсерен ӳссе пынине кура кӑҫал та сахал маррӑн хутшӑнас шанчӑк пур. Курава никама пӑхӑнман сӑнавҫӑ евӗр хутшӑнма ӑратлӑх енӗпе ӗҫлекен «Чувашское» обществӑн гендиректорне Иван Козина шаннӑ.

Республикӑн тӗп хулинче кӗҫех лифтсене юсама тытӑнӗҫ. Ҫак ӗҫе камӑн пуҫӑнмаллине ятарлӑ конкурс ирттерсех палӑртнӑ ӗнтӗ. «Монтажспецстрой» ятлӑ тулли мар яваплӑ общество ҫитес эрнере Эгер бульварӗнчи 30-мӗш А ҫуртри лифта юсама тытӑнӗ.

Ятарлӑ планпа килӗшӳллӗн кӑҫал республикӑн тӗп хулинчи Афанасьев урамӗнчи 9-мӗш, Хевеш урамӗнчи 11/2-мӗш 9-мӗш Пилӗкҫуллӑх урамӗнчи 15-мӗш, Ленинла комсомол урамӗнчи 32-мӗш тата 46-мӗш, Ҫӗрпӳ урамӗнчи 5-мӗш, Траткор тӑвакансен урамӗнчи 7-мӗш, Павлов мичман урамӗнчи 24-мӗш, Гузовски урамӗнчи 23-мӗш, Эгер бульварӗнчи 18-мӗш, 28-мӗш, 30-мӗш ҫуртри А блоксенчи ҫуртсенчи лифтсене ылмаштармалла. Ӗҫе пурнӑҫлама 46,7 миллион тенкӗ кирлӗ пулать. Ку укҫаран 35 миллионне Шупашкар хула хыснинчен уйӑраҫҫӗ, ыттине — ҫуртсенче пурӑнакан харпӑрлӑхҫӑсем.

Паянхи кунсенче этем хӑйӗн пурнӑҫне урапасӑр курмасть тесен те йӑнӑш пулмӗ. Кашни кун ҫул-йӗрсем тӑрӑх пин-пин водитель хӑйсен тӑватӑ ураллӑ тимӗр лашшисемпе ҫул тӑрӑх вӗҫтереҫҫӗ. Анчах та этем хӑй аллипе ӑсталанӑ техника яланах усӑ кӑна кӳрсе тӑмасть, хӑш чухне инкек патне те илсе ҫитерет.

Ҫак кунсенче республикӑра полици ӗҫченӗсем 41 ҫулхи арҫын мӗнле майпа пурнӑҫран уйрӑлнине тӗпчеҫҫӗ. Республикӑри СУ СКР ертӳҫин аслӑ пулӑшуҫи Олег Дмитриев пӗлтернӗ тӑрӑх хайхи арҫын шыва урапапа пӗрлӗх путнӑ пулнӑ имӗш. Инкекӗ вара ӗнер, ҫурлан 14-мӗшӗнче Вӑрнар районӗнчи Кӑмпал ял ҫывӑхӗнче тухнӑ.

Йӗрлев тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх, икӗ арҫын — иккӗмӗш сыпӑкри тӑвансем — пӗвӗ хӗрне машинпа ларса килнӗ. Руль умӗнче 40 ҫулхи Шупашкар ҫынни пулнӑ. Вӑл урапана шыв хӗрринче — ҫыранран 5 метрта — лартса хӑварнӑ. Ҫыранӗ чӑнкӑ пулнӑ имӗш, ҫӳллӗшӗ икӗ метр майлӑ пулнӑ.

«Шупашкарта пурӑнакан шӑллӗ пӗвӗре ишнӗ вӑхӑтра Кӑмпал ял ҫынни руль умне ларса урапана тапратса янӑ. Тимӗр лаша вара хыҫалалла кайма тытӑннӑ, ҫапла майпа сакӑлтаран шыва чӑмнӑ та. Урапа хуҫи ҫакна курсан тӑванне шывран кӑларма васканӑ, анчах та ҫыран хӗрнӗ туртса кӑларнӑ ҫӗреллӗ арҫын сывламан ӗнтӗ», — пӗлтерет Дмитриев.

Малалла...