Хиртине часрах пуҫтарса кӗртме ӑнтӑлни пирки мар-ха сӑмахӑм. Вӑрнар районӗнче пӗрисем янтӑ тырӑллӑ пулас тенӗ. Темиҫен пухӑнса пӗр кооператива урпа вӑрлама пынӑ. Шухӑшлани малтанласа кал-кал пулса пынӑ-ха. ГАЗель машина ҫине 5 тонна ним мар тиенӗ. Кукӑр алӑллӑ пулнине никам та ырламассине пӗлнӗрен хайхисем машина номерӗнчи 21 регион вырӑнне 50-мӗш регион текеннине ҫакса хунӑ.

Анчах уй куҫлӑ та вӑрман хӑлхаллӑ тесе ваттисем ытахальтен каламан ҫав. Вӑрнар поселокӗнчи Лермонтов урамӗнче михӗ тиенӗ, 50-мӗш регион тесе кӑтартнӑ ГАЗель ларни пирки ҫынсем йӗрке хуралҫисене пӗлтернӗ. Лешсем тӗрӗслеме тесе пырса ҫитнӗ. Сӑмах май, урпа хуҫи те шар курни пирки кӗҫех кирлӗ ҫӗре евитленӗ. Хуҫалӑхра сӑнав камери лартса хунӑ пулнӑ иккен. Вӑрӑ ӗҫӗпе аппаланнӑ ГАЗель хуҫин ирӗксӗрех хӑвӑрт кӑна йышӑнма тивнӗ.

Темшӗн этеме хӑй тунӑ чарусӑр, тискер ӗҫӗсемшӗн чӗрчунпа танлаштараҫҫӗ. Ку вара тӗрӗсех-ши? Этем ӑс-тӑнлӑ пулсан та хӑш чухне хаярлӑхӗпе, хӗрхенӳсӗрлӗ пулнипе чӗрчунтан ирттерет. Этеме пӗр енчен тыткалӑшне кура икӗ ушкӑна пайлама май пур: пӗрисем — хута яраҫҫӗ, ӑсталаҫҫӗ, теприсем вара ют ҫын тунӑ пурлӑха аркатаҫҫӗ. Ҫакӑн йышши, «алӑ кӗҫтет» чирпе аптӑракансем республика тӗп хулинче сахал мар курма пулать.

Иртнӗ эрнере хула кӳлмекӗнче 5 светильника аркатнӑ, урамри 1 ҫутӑ юпана хуҫнӑ имӗш. Чарусӑр ӗҫӗ тӑвакансене хальлӗхе тӗпчесе пӗлмен-ха. Администраци пресс-службинче пӗлтернӗ тӑрӑх паянхи кун ку ӗҫ-пуҫпа администрацилле тӗпчев иртет.

Раҫҫей Федерацийӗн пуҫиле кодексӗпе киллешӳллӗн вондализм ӗҫ-пуҫшӑн явап 14 ҫултан пуҫланать.

— Кун йышши пуҫтахланушӑн ашкӑнчӑка 50–100 МРОТ (250–500 пин тенкӗ) администраци штрафӗ е 6 уйӑхлӑ юсав ӗҫӗсем е тата 3 уйӑхлӑ администрациллӗ арест кӗтет, — пӗлтерет Инесса Иванова юрист.

Светильниксемпе ҫӳтӑ юпине каҫхи вӑхӑтра аркатнӑ. Шупашкар администрацийӗ хула пурлӑхне ватнӑ ашкӑнчӑксем пирки мӗн те пулин пӗлекен ҫынсене йӗрке хуралҫисене е хулари диспетчер службине «074» номерпа пӗлтерме ыйтаҫҫӗ.

Малалла...

Вячеслав Христофоров

Паянхи кунсенче пӗлӳҫӗсем чӑваш эстрадине ҫукпа пӗррех хаклаҫҫӗ. Ку та терӗс пуль. Юрӑҫисем кӗввисене те ҫыртарма ӳркенеҫҫӗ, ара ытла тӑкаклӑ та пуль. Ҫавӑнпа та час-часах сцена ҫинчен кӗвви — вырӑс е ют ҫӗршыв эстрадинчен, юрӑ сӑмахӗ вара — чӑвашла янӑрать. Ун йышши «пултарулӑхпа» паллашсан эпӗ тӗмшӗн юрӑ тӑршӗпе «ӑҫта-ши ку кӗвве маларах илтнӗччӗ» тесе шутласа ларатӑп ҫеҫ. Ҫапах та чӑваш эстради пушшех анса ларнӑ теме эпӗ пӗрех хӑяймастӑп. Ҫак уйрӑм эстрада тӗнчинче те мухтавлӑ ывӑлӗсем пур. Вӗсенчен пӗри «Янра юрӑ» ансамбльӗн ӑсталӑх ертӳҫи, Чӑваш Республикин халӑх артисчӗ, Чӑваш республикин тата Тутар Республикин тава тивӗҫлӗ артисчӗ Вячеслав Христофоров.

Ҫак чӑваш эстрада кӑвайтне сӳнме паман юрӑҫӑ ҫурлан 11-мӗшӗнче Оперӑпа балет театрӗнче хӑйӗн 50 ҫулхи юбилейне паллӑ тунӑ.

Вячеслав Христофоровӑн тӗлленмелле хитре, уҫӑ сасӑ. Мӗнпур юрра вӑл чӗре витӗр кӑларса юрлать. Юрӑҫӑн репертуарӗ те пуян. Вӑл сцена ҫинче чӑваш, вырӑс тутар юррисене, романс, оперсенчи арисене шӑрантарать. Республикӑра кӑна мар ытти ҫӗршывсенче те паллӑ артиста Чӑваш Енӗн нацисен ӗҫӗн тата архив ӗҫӗн пайӗпе ӗҫлекен культура министрӗ Вадим Ефимов юбилей ячӗпе ӑшшӑн саламланӑ.

Малалла...

Ял уявне йӗркеелссине юлашки ҫулсенче унта та кунта йӑлана кӗртсе ячӗҫ. Нумаях пулмасть, акӑ, Ҫӗрпӳ районӗнчи янтушсем йӗркеленӗ. Ҫак ятпа ял халӑхне Опытнӑй ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Николай Данилов саламланӑ. Янтуш ялӗн старостине Петр Ильина вӑл Тав хучӗпе сума сунӑ. Уявӑн тӗп поварне, Галина Федоровӑна та, ҫапла чысланӑ иккен. Тӑван ҫӗршывӑн ветеранӗсене, Никандр Степанова тата Анастасия Егоровӑна, Сергей Степанов усламҫӑ пулӑшнипе парнеллӗ тунӑ. Ялти маттурсене хавхалантарма чи лайӑх сӑра вӗретекене, чечек ӳстерекене, пахча-ҫимӗҫ туса илекене, чи лайӑх хушма хуҫалӑх ыттакана тата ыттисене тӗрлӗ номинаципе палӑртнӑ.

Ялти чи аслӑ ватӑсене — 102-ри Мария Ивановӑпа 99-ти Федосия Степановӑна та — чысланӑ, татах нумай пурӑнма ҫирӗп сывлӑх суннӑ.

Сӑнсем (20)

Агрономсем кӗрхисен тухӑҫӗ ҫуртрисенчен аванрах пулнине лайӑх пӗлеҫҫӗ. Ҫавӑнах вӗсем тӗш тырӑна кӗркунне ытларах акса хӑварма тӑрӑшаҫҫӗ. Кунта, паллах, ӗҫе вӑхӑтра пурнӑҫлани те витӗм кӳрет.

Улатӑр районӗнчи икӗ хуҫалӑхра — «Магадан» тата «Новь» обществӑсенче — кӗрхисене акма тытӑннӑ. Хирте пӗр сеялкӑллӑ тӑватӑ агрегат ӗҫлет-мӗн. Паянхи кун тӗлне вӗсем 55 гектара ҫитнӗ. Районӗпе пурӗ 5600 гектар акмалла.

Паллӑ опера юрӑҫине, Максим Дормидонтович Михайлова, асӑнса паян Вӑрнар районӗнчи Кульцав ялӗнче асӑну кунӗ иртнӗ. Ӑна ял-йышпа хаклӑ хӑнасем хӑйсен паллӑ ентешӗ ҫуралнӑранпа паян 120 ҫул ҫитнине халалланӑ.

Уяв ячӗпе ялти культура ҫурчӗн сцени ҫинче профессилле артистсем: Чӑваш паташлӑх оперӑпа балет театрӗн ӗҫченӗсем — солистсемпе симфони оркестрӗ — пырса ҫитнӗ. Ялти культура ҫуртне кӗмелли вырӑна халӗ Максим Максимовӑн бюсчӗ илем кӳрсе ларать. Ун патне Чӑваш енӗн культура министрӗ Вадим Ефимов тата район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Леонид николаев чӗрӗ чечек хунӑ.

Максим Дормидоновичӑн профессилле музыка культуринчи тӳпине палӑртнӑ май Вӑрнар ҫӗрӗ хальхи вӑхӑтра тепӗр икӗ опера юрӑҫипе — Чӑваш Республикин халӑх, Раҫҫейӗн тава тивӗҫлӗ артисткисемпе Мария Елановӑпа тата Валентина Смирновӑпа — пуяннине палӑртмалла. Сӑмах май, вӗсем те хӑйсен ӗҫтешӗсемпе асӑну кунӗ ячӗпе йӗркеленӗ концерта хутшӑннӑ.

Сӑнсем (40)

Вӑрмар районӗнчи Кавал ялне ҫав тӑрӑхри тата кӳршӗллӗ районсенчи хурт-хӑмӑр ӑстисем семинара пухӑннӑ. Пырса ҫитнӗ хӑнасен хушшинче вӑрмарсемсӗр пуҫне куславккасем, тӑвайсем тата Тутар Республикинчен килнӗ пыл хурчӗ ӗрчетекенсем пулнӑ. Вӗсем О.В. Таратина фермер патне пуҫтарӑннӑ. Унта Вӑрмар район администрацийӗн пуҫлӑхӗн ҫумӗ — ял хуҫалӑх пайӗн пуҫлӑхӗ Дмитрий Иванов, хурт-хӑмӑр агентствин тӗп директорӗ Геннадий Максимов хутшӑннӑ.

Семинар Таратинсем пыл хуртне тытас ӑсталӑхпа паллаштарнинчен пуҫланнӑ. Сӑмах май, ҫак ҫемье динатсийӗ 200 ҫула яхӑн иккен. Хурт-хӑмӑр агенствин пуҫлӑхӗ Геннадий Максимов вара ку отрасльти ӗҫ-хӗле тишкернӗ, тӗрлӗ сӑтӑрҫӑпа тата чир-чӗрпе епле кӗрешмелли пирки ӑнлантарса панӑ. Вӑл хурт-хӑмӑр ӑстисенчен хӑшӗсене Хисеп грамотисемпе чысланӑ. Таратинсен кил хуҫине, Иван Петровича, «Пчеловодство в Чувашии» кӗнекене парнеленӗ.

Сӑнсем (7)

Лагранж пӑнчисен ҫывӑхӗнчи юрӑхлӑ орбитӑсем

Астероидсем ҫинче тимӗр-тӑмӑр, тата ытти паха пурлӑх нумаййи пирки эсир илтнех пулӗ. Вӗсемпе усӑ курассишӗн талпӑнни ҫинчен те сӑмах-юмах сирӗн хӑлхана ҫитнех ӗнтӗ. Шотландири астрономсем нумай пулмасть 12 астероида палӑртнӑ — вӗсен вӗҫев ҫулӗ иккен чи меллисем.

Мӗнле усӑ курасшӑн-ха вӗсемпе? Чи малтан тӗнче уҫлӑхӗнчи ӗскере ярса илмелле, кайран Ҫӗр чӑмӑрӗ енне илсе ҫитермелле. Шӑп ҫак 12 астероидӑн ҫулне ӗнтӗ, ӑсчахсен тӗпчевне ӗненсен, пӑрма ҫӑмӑл — вӗсен хӑвӑртлӑхне ҫекунтра 500 метр таран чарма пулать имӗш.

Астероида Ҫӗр чӑмӑрӗ патне илсе ҫитернӗ хыҫҫӑн ӑна орбитӑра хӑварасшӑн иккен. Анчах ку ӗҫ хӑвӑрт пулаканнисенчен мар — сӑмахран, 2006 RH120 (диаметрӗ 2–7 м.) ятлине ҫитерме 5 ҫул таран кирлӗ. Тепӗр чӑрмав та пур — ҫав астероид мӗнле минералсемпе пуяннине ӑсчахсем пӗлмеҫҫӗ.

Ҫапах та вӑхӑт пӗр вырӑнта тӑмасть, астероидсенчи пурлӑхпа усӑ курас текен компанисем йышлансах пыраҫҫӗ. Енчен те малтан ҫак ӗҫпе Planetary Resources компани ҫеҫ кӑсӑкланатчӗ (унта малтан NASA-ра вӑй хунӑ ӑстасем ӗҫлеҫҫӗ) пулсан, кӑҫалхи кӑрлач уйӑхӗнче вӗсен речӗ нумайланчӗ — Deep Space Industries компани те астероидри пурлӑхпа усӑ курасшӑн.

Малалла...

«Туй кӑлтӑксӑр иртмест», — каларӑш паянхи пурнӑҫра та хӑйӗн чӑнлӑхне ҫухатман. Савӑнӑҫлӑ пулӑмра та ятлаҫса е тытӑҫса илмеллӗх сӑлтавӗ яланах тупӑнать. Ав, Шупашкарта пулса иртнӗ инкек ҫакна тепӗр хут ҫирӗплетнӗ.

Иртнӗ кану кунӗсенче республика тӗп хулинче мӑшӑрланакан икӗ чун туй савӑнӑҫлӑ иртессе шаннӑ ӗнтӗ, анчах та шанни кӑлӑха пулнӑ. Юрӗ, йӗркипех каласа парар.

Туй вӑл тепӗр майлӑ хӗвешӳ: пур те таҫта васкаҫҫӗ, тӗл паллисӗр енчен енне чупкалаҫҫӗ, темрен юласран хӑраҫҫӗ. Васкакан вара вакка сикет. Кӑна ӗнтӗ ваттисем ахальтен мар каланӑ. Хайхи туйра вара качча тухакан хӗрӗн тантӑшӗ ватӑсем каланине чухласах кайман пулмалла. Пулас мӑшӑрсем ларса пыракан урапана хуса ҫитес тесе вӑл ҫул урлӑ каҫакан ҫуран утакансене те асӑрхаман, ҫапса кайнӑ.

«НТВ» хыпарланӑ тӑрӑх вӑйлӑ ҫапӑннине пула арҫынпа хӗрарӑм темиҫе метр малалла вӗҫсе кайнӑ. Иккӗшӗ те вара хӑйсем тӗллен ура ҫине тӑма пултарайман, вӗсене пӗрремӗш медицина пулӑшӑвне туй хӑнисем кӳнӗ. Ҫав вӑхӑтра иртсе пыракан васкавлӑ пулӑшу урапи вара икӗ шӗремете пульница леҫнӗ.

Инкекре шар курнӑ хӗрарӑмпа арҫын самай сусӑрланнӑ.

Малалла...

Елчӗк районӗнчи Лаш-Таяпа ялӗнчи Пӗрремӗш май урамӗнчи урапа ҫулӗпе кӗрсе тухма хӗн пулнӑ. Вырӑнтисем ӑна юсама шут тытнӑ. Ӗҫне пурнӑҫлаканнине конкурс ирттерсех палӑртнӑ. Унта ҫав ялти А.И. Васильев фермер ҫӗнтернӗ.

Халӗ унӑн 3,5 метр сарлакӑш ҫула 350 метр тӑршшӗ юсамалла. Унта хайхин 15 сантиметр хулӑнӑш сийпе вак чул витсе тухмалла. Урам тӑршшӗ вара пурӗ 900 метр-мӗн-ха. Урам тӑршшӗпех юсама унта пурӑнакансем килсерен укҫа пухнӑ иккен. Ҫав ялта ҫуралнӑ, халӗ Шупашкарта пурӑнакан Владимир Меметов вара ҫул айне хума шыв пӑрӑхӗ кӳрсе килнӗ. Ҫак канмалли кун ҫынсем пӗрле пухӑнса ӗҫленӗ, пӑрӑх хунӑ.