Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Хĕвел кăвар пек.

Шăрăх, пăчă.

Сад çийĕн вĕçсĕр хĕвĕшсе,

Вылять çеç пăнчă хыççăн пăнчă,

Кам тырă сăвăрать хĕрсе?

Кил картишне чупса кĕретĕп

Ача-пăча ушкăнĕнчен.

Атте ăшталанса çӳрет тек,

Хурт уйăрать.

Ав мĕн иккен.

Тарса ан кайтăрччĕ,

Тытасчĕ!

Атте хуллен шăпăрпалан

Шыв сирпĕтет.

Хуртсем туяççĕ:

Ăш çумăр килнĕ пек çапла.

Хуртсем, хуртсем...

Эх! явăнаççĕ

Вĕç-хĕрсĕр ирĕк сывлăшра,

Каяс килмест тăван çуртран,

Мĕн тăвăн —

Вăхăт! —

Уйрăлаççĕ,

Йăмра çине пуçтарăнаççĕ,

Турачĕ усăнсах пырать.

Атте мана пурак тыттарчĕ,

Типтерлĕ сетка пуçăмра.

Атте кĕç турата силлет те —

Хуртсем ӳкеççĕ пурака.

Эп — шĕпĕн — чĕтресе илетĕп:

Самай вăл маншăн йывăр-ха...

Хурт пуракне пырса итлетĕп —

Тăнлатăп «тĕттĕм путвала».

Тин сунă сĕт сĕрĕлтетет пек,

Йӳçет пек кăрчама çапла.

Каç пуличчен, хуртсем,

Шăп ларăр!

Тӳлеккĕн пытăр калаçу.

Çĕн вĕллене вара яратпăр

Çурт хатĕр,

Хатĕр çĕнĕ çурт!

I

Паян Настя каллех шурă хурăн патнелле утрĕ. Чунĕ темшĕн унтах туртрĕ. Куçĕсем шывланнă Настьăн. Çитсен, савнине ыталанă пек, çамрăк хурăна çупăрларĕ хĕр. Унăн куçĕ умне Вовăпа çӳренĕ кунсем тухса тăчĕç. Мĕнле телейлĕччĕ вĕсем! Шкулта та, çуллахи ăшă каçсенче те ялан пĕрлеччĕ çамрăксем. Анчах тем пулчĕ каччăна — хулана вĕренме тухса кайрĕ те пачах манса кайрĕ Настя çинчен. Халь йĕкĕт Шупашкар хĕрĕпе çӳрет, яла сайра хутра çеç килсе каять. Урамра курсан та, ним пулман пекех сывлăх сунать те малалла хăйĕн çулĕпе утать. Настя вара ниепле те манаймасть Вовăна. Çак шурă хурăн çеç хĕр чĕрине лăплантарать.

Настя кăçал вуннăмĕш класс пĕтерет. Çуркуннепе чĕрĕлнĕ çанталăк çынсен чун-чĕрисене те сиплет, çĕнĕ вăй-хăват парать. Пĕррехинче хĕр шухăша кайса шкул коридорĕпе утнă чухне хирĕç пĕр каччă килнине асăрхарĕ. Вăл ниепле те куçĕсене ун çинчен илеймерĕ. Йĕкĕт утать, Настя çине ăшă куçсемпе, ăшă кулăпа пăхать. Темле чуна тыткăнлакан çутă сарăлать каччăран. Унăн пайăркисем хĕре хăйсен хăвачĕпе тĕлĕнтерсе, хумхантарса ячĕç. Хĕвел куçа йăмăхтарса ялтăртатма тытăнчĕ тейĕн, пĕтĕм тавра асамлă çутăпа çиçме тытăнчĕ. Чĕрере çав тери ырă пулса кайрĕ Настьăн — утса мар, вĕçсе тухрĕ шкултан. Вăл урамра та çак туйăм тыткăнĕнчен хăтăлаймарĕ, ешĕл симĕс тум тăхăннă хурăнсем çине темччен çухалса кайса пăхса тăчĕ. Кайран çеç хĕр аса илчĕ: ку каччă — Николай Сивелин, кăçал 11-мĕш класс пĕтерет.

Малалла

Тăван сăмах, яту сан юлĕ

Чул çинче мар, халăхăмрах!

Чĕлхӳ кăварлăн, хĕмлĕн пулĕ,

Кăна куратпăр хамăрах.

Куç умĕнчех вăл чĕрĕлет,

Тĕтре карри ав сирĕлет…

Пуçа таям-и несĕл пуçĕн

Мăнаçлăхне халь мухтаса.

Анчах çак хак ытла та йӳçĕ —

Çĕр пичĕ упрĕ пытарса:

Сăмахлăх юлнă тĕнчене,

Вăл куçнă ылтăн-ĕнчĕне.

Кур: хулара-и е ялта

Чăваш сăмахĕ янрасан,

Чĕрем çинче вылять ялтра

Чунри сӳнми хĕвел пулса.

Чăвашах пуласчĕ ман:

Çак чĕлхе асамлăхне,

Çут тĕнче асаматне

Ерçӳ пур шав мухтама.

Иксĕлми çăл куç шарлакĕн

Шăнкăртат, тăван чĕлхем.

Хурласа пĕр çын шарламĕ,

Чĕлхемрен тухать хĕлхем.

Ун пуласлăхне ĕненнĕ

Ыр çынсем телей сунса,

Çут малашлăх пехилленĕ

Юратса, сума суса.

Мухтанам, чăваш пулнишĕн,

Чăвашах пулса юлнишĕн,

Çепĕç-çепĕç уç сассишĕн,

Акăш-макăш пур юрришĕн…

Аса ил-ха: июнь, çутă уйăх, сип-симĕс йăмралăх,

Карлăкран уртăнса уртăш йывăç ӳкет шыв çине.

Çичĕ юрăпала çичĕ çаврăм туса асăнмалăх,

Саланать савăк вăйă. Савни ăсатать савнине.

Ак тăратпăр эпир шăпчăксем кăмăл тунă, иленнĕ

Анат Чакă кĕперĕ çинче алла-аллăн тытса.

Кам, щутланă ăна! — Митталла каласан, кам ĕненнĕ

Çут Пăла шывĕпе çамрăк вăхăт юхса каясса.

Мĕн вăл маншăн июнь! — тепĕр çул та килет вăл, пĕлетĕп,

Тепĕр çул вăй хушмасăр эп илĕп кăçал илменне.

Кам шутлатăр ăна! — каярах пĕр самант телее те

Тăхăр хут хаклăрах тӳлесе илмелле иккенне.

Эпĕ çирĕм пĕрте! Пуç ухса çеç çӳренĕ маттуррăн,

Эс Çĕньял сăртĕнчи пирвайхи çĕр çырли пек хитре.

Мĕншĕн ватăлмалла турăн-ши хĕрсене, Аслă Турă,

Мĕншĕн çăлтăр ӳпне тайăлать йĕкĕтсен сăн-питре!?

Илеме юратса куçăмсем тăранман-ха — тавссийĕм.

Ав епле, юрă çырнăн, умран юхса иртрĕ пике...

Куç хупанкă çинчи çинçе пилĕклĕ манăн савнийĕм

Куç хупса та ӳкмерĕ — кĕтет тахçанхи çимĕке.

Малалла

Поэзире мĕскер тупса эп калăп

Нихçан никам та каламаннине?

Састаш валли те пур иккен кив калăп,

Тухма юрамĕ пĕртте айккине.

Йăлтах каланă: пурăнăç çинчен те,

Юратупа сар чечексем çинчен.

Хитре танлаштару тупаймăп ĕнтĕ

Тесе пăшăрханатăп халиччен.

Юпах Пегас юртса-ши такăрлатнă

Хĕвел ӳкейнĕ сăвă уй-хирне.

Шăтать-и те шăтмасть-и? — вăрлăх акнă

Шур хурăн лартнă лаптăк уй хĕрне.

Татсах кам калĕ: пурăнăç пĕр енĕ

Çап-çут, теприйĕ хуп-хура тесе?

Темиçе хут каланă самахсенĕн

Сĕтекĕ пур-и, сăвăç тетесем?

Поэзи вăйĕ пурнăçпа пĕр тан-тăр:

Чул шăтарса тухан ӳсен-тăран

Сăмсийĕ евĕр çĕн сăнар тупан та

Ун умĕнче ăнтан кайса тăран.

Апла пĕтмен иккен-ха ман мехелĕм.

Ан тив, кашни кун мар та, хушăран

Ăсчах курмалăх, сăвăç кĕвĕçмелĕх

Çĕн сăнарпа танлаштару шырам.

— Коля, паян пирĕн пата виçĕ шакла пуçлă çын килчĕç. Ылтăн шăлсемпе. Куçĕсем сиввĕн тата шăнтса ямалла пăхаççĕ. Пĕр сехете яхăн сана кĕтсе ларчĕç, — ятлаçма пуçларĕ Валя, упăшки алăк урлă каçсанах. — Мĕнле çынсемпе эсĕ çыхлантăн-ши?

— Мĕнле шакла çынсем, мĕнле ылтăн шăлсем? — тĕлĕнсе тата хăраса ыйтрĕ Николай, милици капитанĕ. — Кӳрентермерĕç-и?

— Çук. Уншăн шикленме кирлĕ мар. Нимле япăх сăмах та калама пултараймастăп. Питĕ йĕркеллĕ калаçрĕç.Тата вазăри чечексене куратăн-и? Кашни чечекĕ çирĕм пилĕк тенкĕрен кая тăмасть. Пĕтĕмĕшле вун çичĕ чечек. Кун пек чечексене эсĕ мана вун икĕ çул пĕрле пурăнатпăр пулин те, парнелемен. Эпĕ илесшĕн марччĕ, пĕри, хăйне Паххан ятлă текенни, Николай Сергеевич пире лайăх пĕлет терĕ. Ăна тата унăн çемйине хисеплесе парнелетпĕр терĕ.

— Миçе чечек терĕн? Вун çиччĕ?! Розăсем? — тарăннăн шухăшласа ыйтрĕ Микулай.

— Вун çиччĕ, вун çиччĕ. Розăсем, розăсем, — хуравларĕ Валентина.

Микулай аттисене хывнă хыççăн, васкамасăр китĕлне вешăлка çине çакрĕ, çӳçне турарĕ, ваннăна кайса пит-куçне, аллине çурĕ. Мăшăрĕ патне питĕ çывăххăн пырса 20-30 çеккунт пăхса тăчĕ те йăл кулса ыталаса илчĕ.

Малалла

Хветĕр Уяра

Август уйăхĕн хăйĕн илемĕ.

Ирĕсем хăйне евĕр хитре.

Атăл çийĕн çĕклемĕн-çĕклемĕн

Хăпарать кăпăш шурă тĕтре.

Уяртать. Тӳпе тăрă та çӳллĕ.

Пăрахать вылямашкăн ăрша.

Инçетри курăнать илĕртӳллĕн,

Уçă çил тасатать сывлăша.

Сасă пар — сасă уçă та ирĕк,

Ян кайса аякра çухалать.

Ылтăн тĕслĕ сап-сарă уй-хирĕн

Ĕçлĕ шавĕ çĕклет кăмăла.

Садсенче пан улми кĕрпекленнĕ,

Ăнса пулнă кăмпа вăрманта.

Çутçанталăкăн сиплĕ сĕткенĕ,

Пилĕ-техĕмĕ — сан умăнта.

Çăлтăр çумăрĕ çулăмлăн çăвĕ,

Шевле çиçĕ тул çутăличчен.

...Август, август, ыр кăмăллă çăвăн

Эс чи чаплă уявĕ иккен.

Çынна хурлах пусать.

Çын — пĕчченçĕ. Аптрать.

Çыннăн —

Çын чăтайми çухату.

Саспа мар, чĕрипе

Çын сана йыхăрать —

Эс васка ун патне. Ырă ту.

Çыннăн — пысăк телей.

Çын — çын пек хĕпĕртет.

Чĕрине

Шăнăçмасть юрату,

Çын пĕччен савăнмасть.

Юлташне вăл чĕнет —

Эс васка ун патне. Ырă ту.

Çын пĕрре йăнăшать.

Йăнăшмасăр утма

Пултараймăн эс ху та,

Асту.

Çав çынна пулăшма,

Йăлт куçран калама

Эс васка ун патне. Ырă ту.

Çын çынпа пурăнать.

Çын çынпа савăнать.

Çын! —

Хăватлăн янрать сан яту.

Çын юраттăр çынна,

Хисеплетĕр çынна;

Çын патне эс васка,

Ырă ту.

Тăшман вăр-хурахĕ çывхарчĕ,

Шутларĕ пире тĕп тума.

Атте тухса кайрĕ, ăсанчĕ

Тăван çĕршыва сыхлама.

Вут-тăвăл хăрушшăн кĕрлерĕ,

Кисретрĕ йĕри-таврана.

Атте вăрçăра шикленмерĕ,

Çунтарчĕ тискер тăшмана.

Ыр тумĕ нихçан вăрçă вучĕ,

Мĕн чухле салтак паттăрла

Фронтра çапăçса пуçне хучĕ,

Атте те килмерĕ калла.

Тăшман вăр-хурахĕ лăпланчĕ,

Аркатрĕ ăна пирĕн Çар.

Хитрен мир хĕвелĕ çуталчĕ.

Пур халăх сивлетпĕр вăрçа.