Пуш уйӑхӗн 29-мӗшӗнче «Чӗрӗ уроксем» проектпа килӗшӳллӗн, Улатӑр хулинче Шупашкарти 5-мӗш гимназире вӗренекен ачасем пулнӑ.
Хӑнасем Улатӑрти таврапӗлӳ музейӗнче экспозицисемпе паллашнӑ. Унтан хулари паллӑ вырӑнсене ҫитнӗ.
Улатӑрсен авалхи йӑла-йӗрке упранса юлнӑ. Вӗсем типӗ вӑхӑтӗнче тӑри евӗр булка пӗҫереҫҫӗ. Ӑна хатӗрлес енӗпе «Караван» кафере ӑсталӑх класӗ иртнӗ. Хӑнасем чустана йӗтӗрпе якатса унран кайӑк евӗр ӑсталанӑ.
Хӑнасем мӑнастирсене те ҫитнӗ. Ку ҫулҫӳрев ачасемшӗн усӑллӑ пулнине гимнази директорӗ Инна Исаева та палӑртнӑ.
Проект старт илнӗ ӗнтӗ. Улатӑра шкул ачисем малашне те ҫитсе курӗҫ, унпа паллашӗҫ.
Чӑвашран тухса тӗнчипе ят-сум илнӗ Никита Бичурин ӑсчах-академик, Раҫҫейре китаейпӗлӗвне пуҫарса янӑ Никита Бичуринӑн пӗртен-пӗр музейӗнче, Кӳкеҫре вырнаҫнӑ «Бичурин тата хальхи самана» ятлӑскерте, вӗҫӗмех шыравра.
Никита Бичурин, сӑмах май, Шупашкар район ҫынни. Вӑл унти Типнерте ҫуралнӑ. Паллӑ ентешне халалланӑ музея уҫнӑранпа ертсе пыракан Ирина Удалова аваллӑх управҫинче нумаях пулмасть китай чӗлхипе маҫтӑр-классем ирттерме тытӑннине пӗлтерет.
Малтан ачасем «Научный подвиг Н.Я. Бичурина» (чӑв. Н.Я. Бичуринӑн ӑслӑлӑхри паттӑрлӑхӗ) залри экспонатсемпе паллашаҫҫӗ. Кайран вӗсене музей экскурсовочӗ А.В. Данилова иероглифсемпе, китай чӗлхинче сасӑсене епле каланипе паллаштарать. Шкул ачисене вӑл ансат сӑмах ҫаврӑнӑшӗсемпе китайла сывлӑх сунма, тав тума, сывпуллашма вӗрентет. Пӗчӗк кӑна диалогсем те ирттерет вӑл вӗсемпе тата темиҫе иероглиф ҫырма хӑнӑхтарать.
Ҫулталӑк пуҫланнӑранпа музейри маҫтӑр-класра Шупашкарти тӑватӑ вӗренӳ учрежденийӗнчи — 2-мӗш гимназири, 14-мӗш кадет шкулӗнчи тата 3-мӗшпе 57-мӗш вӑтам шкулсенчи — ачасем пулнӑ.
Куславкка районӗсем хӑйсен тӑрӑхӗнче ҫуралнӑ Совет Союзӗн Геройне Сергей Бутякова асӑнса вӑл ҫуралнӑ ялта музей уҫасшӑн. Уҫасса уҫасшӑн та, анчах кӗмӗл ҫитменни кансӗрлет. Ҫавна кура район администрацийӗ уҫӑ кӑмӑллӑ ҫынсене музей валли укҫа уйӑрса пулӑшма ыйтать. Тупрана епле расчет счечӗ ҫине куҫармаллине райадминистраци хӑйӗн сайтӗнче вырнаҫтарнӑ.
Сергей Бутяков 1916 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 28-мӗшӗнче ҫуралнӑ. Куславкка чӑвашӗн ачалӑх ҫулӗсем кӳршӗллӗ Мари Элти Шуланкӑ (Звенигово) хулинче иртнӗ. Сергей Бутяков танкист пулнӑ. Карели фронтӗнче финсемпе ҫапӑҫнӑ чух, 1940 ҫулта, механик-танкист вилнӗ хыҫҫӑн ҫар машинине хӑй тытать. Ҫапах та ҫапӑҫура вӑйсем тан пулман: танк хыпса илет, пӗтӗм экипаж ҫунса каять.
Сергей Бутякова вилнӗ хыҫҫӑн Совет Союзӗн Геройӗ ят параҫҫӗ. Вӑл — Карели фронтӗнчи ҫапӑҫура ҫав шайри паттӑр ятне илнӗ Чӑвашри пӗрремӗш ҫын.
Пӗлтӗр Аслӑ Ҫӗнтерӳ кунӗнче Питӗр чӑвашӗсен пайташӗсем вӑл тӑрӑхри тӑванла масарта пытарнӑ Сергей Бутяков вилтӑпри ҫине кайса килнине эпир пӗлтернӗччӗ.
Литературӑпа ӳнер енӗпе республикӑри премие илессишӗн кӑҫалхи конкурса пурӗ пилӗк ӗҫ суйласа илнӗ. Вӗсене икӗ кун каяллах Чӑваш Енӗн Культура министерствине пухӑннӑ ҫав преми енӗпе ӗҫлекен комисси тишкернӗ-хакланӑ та конкурса хутшӑнма ирӗк парас тесе йышӑннӑ.
Халӗ вара — преми пирки ӗмӗтленекен ӗҫсемпе паллаштарар.
Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗ ӑслӑлӑхпа художество кӑларӑмӗсем кун ҫути кӑтартнӑ Владимир Иванов (Алмантай), Юрий тата Сергей Ювенальевсен ӗҫӗсен ярӑмне тӑратнӑ; Чӑваш художникӗсен союзӗ — этнокультурӑн нумай енлӗхне кӑтартакан произведенисен ярӑмне (авторӗ — Ҫӗнӗ Шупашкарти ача-пӑча ӳнер шкулӗн преподавателӗ Татьяна Шаркова); Культура эткерлӗхне упрассипе ӗҫлекен патшалӑх центрӗ — «Объекты культурного наследия Чувашской Республики» каталога (автор — Николай Муратов); И.Я. Яковлев ячӗллӗ ЧППУ — «Чувашская детская литература: 60–80-е годы» монографие (авторӗ — Александр Мефодьев); А.Г. Николаев летчик-космонавтӑн мемориал комплексӗ — «Чувашия космическая» каталога (авторӗсем — Зоя Антонова, Джалиля Гайнутдинова тата ыттисем).
Матреиалсем пирки шухӑш-кӑмӑла ака уйӑхӗн 30-мӗшӗччен ҫак адреспа йышӑнаҫҫӗ: 428004, Шупашкар, Президент бульварӗ, 17-мӗш ҫурт, 412-мӗш пӳлӗм.
Иртнӗ ҫул Хӗрлӗ Чутай районӗнчи администраци ҫумӗнчи культура, спорт тата архив уйрӑмӗ Александр Самсонов ертсе пынипе республика пуҫлӑхӗн культурӑпа ӳнере пулӑшас енӗпе йӗркеленӗ конкурса «Мы помним, мы гордимся!» (чӑв. Эпир астӑватпӑр, эпир мухтанатпӑр!) ятлӑ проект тӑратнӑ, грант ҫӗнсе илнӗ.
Проекта Хӗрлӗ Чутай районӗнче ҫуралса ӳснӗ Алексей Логиновпа Иван Индряков Совет Союзӗн Паттӑрӗсене тата ҫак районта кун ҫути курнӑ пӗрремӗш ракетчиксене — Алексей Захаров, Иван Коннов тата Степан Плисов халалланӑ. Грантпа усӑ курса «Наши земляки-первые ракетчики Чувашии» (чӑв. Пирӗн ентешсем — Чӑвашри пӗрремӗш ракетчиксем), Иван Индряковпа Алексей Логинов кун-ҫулне сӑнлакан брошюрӑсем пичетленӗ, темиҫе районта вырӑнти артистсемпе хатӗрленӗ патриотикӑлла концерт программипе сцена ҫине тухнӑ. Концертне ятарлӑ диск ҫине ҫырса пичетленӗ. Асӑннӑ паттӑрсем — Индряков та, Логинов та — пуш уйӑхӗнче ҫуралнӑ: Захаров 5-мӗшӗнче 100 ҫул тултарнӑ, Иван Коннов ракетчик вара пушӑн 17-мӗшӗнче пурӑннӑ пулсан 100 ҫул тултарнӑ пулӗччӗ.
Шӑпах ҫавӑнпа ӗнер хӑнасем районти музей залне пуҫтарӑннӑ.
Кӳкеҫри «Бичурин тата хальхи самана» музейра «Добрые всходы» (чӑв. Ырӑ калча) куҫса ҫӳрекен курав ӗҫлеме тытӑннӑ.
Фотосенчен тӑракан курава Етӗрне районӗнчи «Ленинская искра» (чӑв. Ленин хӗлхемӗ) колхоза нумай ҫул ертсе пынӑ Аркадий Айдака халалланӑ. Ӑна Чӑваш наци музейӗ хатӗрленӗ.
Аркадий Айдак — РФ тава тивӗҫлӗ ял хуҫалӑх ӗҫченӗ, РФ тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ. Вӑл — маларах асӑннӑ Етӗрне районӗнчи Тури Ачак ҫынни. 1985 ҫулта унӑн тӑван ялӗнче халӑх хуҫалӑхӑн музейне те йӗркеленӗ. Ку пуҫару авторӗ те — ӗмӗрне ял хуҫалӑх ӗҫне халалланӑ Аркадий Айдак. Ял хуҫалӑх отраслӗнче республикипех ҫӗр кӗрленӗ кӑна мар, ҫӗршывра палӑрнӑ ҫак ҫын ячӗпе курава музейҫӑсем кӑҫал пирӗн республикӑра Ӗҫ ҫыннин ҫулталӑкӗ тесе пӗлтернине кура йӗркеленӗ.
Чӑваш Ене курав пуйӑсӗ кӗҫех килмелле. Унпа пирӗн республикӑна чукун ҫулӗсем пирки каласа кӑтартакан музея илсе ҫитерӗҫ.
Ку музея 2011 ҫулта уҫнӑ. Вӑл 9 вакунтан тӑрать, кашнинче курав йӗркеленӗ. Экспонатсем килен-каяна Раҫҫейри чукун ҫулӑн хальхи тата пулас пурнӑҫӗпе паллаштараҫҫӗ.
Унта кивӗ пӑравуссен, хальхи пуйӑссен вакунӗсене вырнаҫтарнӑ. Пуйӑс-курав Раҫҫейри регионсем тӑрӑх ҫӳрет. Чӑваш Республикине вӑл нарӑс уйӑхӗн 7-мӗшӗнче килӗ, Улатӑр хулинче чарӑнӗ. Курава 10 сехетрен паҫласа 18 сехетчен ҫитме май пур.
Нумаях пулмасть Етӗрнери таврапӗлӳ музейӗнче чикӗ сыхлакансен залӗ хута кайнӑ. Кӑкшӑмри 9 ҫул вӗренмелли шкулӑн пуҫламӑш класра вӗренекен ачасен пӗр ушкӑнӗ хӑйсен вӗрентекенӗсемпе ҫак залпа паллашма ятарлӑ экскурсине кайнӑ.
Республикӑри «Пограничное братство» (чӑв. ~Чикӗри тӑванлӑх) халӑх ушкӑнӑн комиссарӗ Сергей Антипин шкул ачисене чикӗ сыхлакансен залӑн историйӗпе паллаштарчӗ. Кунти материалсене, ятарлӑ зала хӑй вӑхӑтӗнче ҫӗршыв чиккине сыхланӑ пограничниксен пуҫарӑвӗпе уҫнӑ. Шкул ачисем вӗсемпе интересленсех паллашнӑ, чикӗ сыхлакансен пурнӑҫне сӑнлакан видео та курнӑ.
«Ҫӗршыва сыхлама хатӗр пулма мӗн пӗчӗкрен хатӗрленмелле, спортпа туслӑ пулмалла, шкулта лайӑх вӗренмелле. Унта та кунта террористсем алхасаҫҫӗ. Сирӗн ҫитӗнсен ҫӗршыва хӳтӗлеме хатӗр пулмалла», — тенӗ пограничник-ветеран Михаил Данилов.
Юлашкинчен пухӑннисем асӑнмалӑх сӑн ӳкерӗннӗ.
Ыран, кӑрлачӑн 28-мӗшӗнче, пӗрремӗш чӑваш киноактрисин Тани Юнӑн ҫуралнӑ кунӗ. Вӑл 113 ҫул каялла ҫут тӗнчене килнӗ. Чӑваш культуринче пысӑк йӗр хӑварнӑскерне ыран унӑн вилтӑпри ҫине кайса асӑнма шутлаҫҫӗ. «Мир Луксор» кинотеатр умӗнче 10 сехет ҫурӑ валли пухӑнӗҫ.
Чечек кайса хунӑ хыҫҫӑн 14 сехетре Чӑваш Республикин киноматографистсен пӗрлешӗвӗн хастарӗсем Чӑваш наци музейӗн конференц-залӗнче «Кинори ӗҫ ҫыннийӗ» ятлӑ проекта уҫӗҫ. Ӑна Раҫҫейри кино ҫулталӑкне тата Чӑваш Енри ӗҫ ҫыннин ҫулталӑкне халалланӑ.
Проект — Чӑваш Республикин киноматографистсен пӗрлешӗвӗн тата Чӑваш наци музейӗн пӗрлехи ӗҫӗ. Кашни уйӑхрах тӗрлӗ кинематографистсене халалласа тӗлпулусем ирттерме палӑртнӑ. Ыранхи мероприяти Тани Юнӑн ҫуралнӑ кунне тата Ҫеҫпӗл фильм экран ҫине тухнӑранпа 45 ҫул ҫитнине халалласа иртӗ.
Кӑҫалхи ҫулталӑка пирӗн республикӑра Ӗҫ ҫынни ҫулталӑкӗ тесе йышӑнчӗҫ. Культура ӗҫченӗсем кун пеккисенче яланхиллех хастар.
Чӑваш наци музейӗ ыран, кӑрлачӑн 25-мӗшӗнче, камерлӑ курав уҫать. Ӑна музейҫӑсем Социализмла ӗҫ Паттӑрне Василий Зайцева халаллаҫҫӗ.
Василий Васильевич Елчӗк районӗнчи Аслӑ Пӑла Тимеш ялӗнче 1912 ҫулхи кӑрлачӑн 5-мӗшӗнче ҫуралнӑ. Ун чухне вӑл ял Чӗмпӗр кӗпӗрнинчи Пӑва уесне кӗнӗ.
Василий Зайцев пек ҫынсене ял хуҫалӑх производствин йӗркелӳҫи тесе хакланӑ. Вӑл 35 ҫул Елчӗк районӗнчи «Победа» колхоза (1942–1963 ҫулсенче) тата Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи А.Г. Николаев ячӗллӗ хуҫалӑха (1963-1977 ҫулсенче) ертсе пынӑ. Вӑл хуҫалӑхсем ҫӗр ӗҫӗпе те, выльӑх-чӗрлӗх туса илессипе те ырӑ енчен республикипех кӗрлесе тӑнӑ.
В.В. Зайцев — Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫине хутшӑннӑ. Ленин орденне тӑватӑ хутчен, Октябрьти революци орденне, Ӗҫлӗх Хӗрлӗ ялав орденне икӗ хутчен тивӗҫнӗ.
+2.3 °C