Пайтул уявӗнче

1966 ҫулта пичетлесе кӑларнӑ «Чӑваш АССР историйӗ» кӗнекере ҫакӑн пек каланӑ йӗркесем пур: «Хресченсемпе феодалсем хушшинчи хирӗҫтӑру ҫивӗчленсе пынӑран, 1670—1671 ҫулсене Степан Тимофеевич Разин ертсе пынӑ хресчен вӑйлӑ вӑрҫи патне илсе ҫитернӗ. Чӑваш халӑхӗ те, хӑйсен хушшинчен пултаруллӑ ҫар пуҫӗсене суйласа илсе, вӗсене утамансем пулма шаннӑ. Ҫав шутра Пайтул Искеев полковник та пур. Вӑл Ҫӗрпӳ уесӗнчи Хуракасси ялӗнчен. Унӑн хресчен-пӑлхавҫӑсенчен тӑракан пысӑк ушкӑнӗ патша влаҫӗн Ю. Борятинский ертсе пынӑ ҫарне хирӗҫ — Чӗмпӗр хули патӗнче, Д. Борятинскин ҫарне хирӗҫ Ҫӗрпӳ хули, Тусай, Юнтапа, Хуракасси ялӗсем патӗнче хӑюллӑн ҫапӑҫнӑ».

Ҫакӑн ҫинчен 2000 ҫулта Чӑваш халӑх писателӗ Юхма Мишши пухса хатӗрлесе кӑларнӑ «Пайтул. Ҫутӑ хӗҫӗм ялтӑратӑр» кӗнекере тӗплӗнрех пӗлме пулать. Автор кун пирки вуншар ҫул тӗпченӗ. Мӗншӗн тесен Хуракассине вырӑсла Хоракасы, Каракасы, Каракос, Каракусы, Караикусы ятпа та асӑннӑ.

Малалла...

А.Г. Николаев хальхи палӑк умӗнче

Авӑнӑн 5-мӗшӗнче, СССР летчик-космонавчӗ, авиацин генерал-майорӗ, Совет Союзӗн Икӗ хут Паттӑрӗ, Чӑваш Республикин Хисеплӗ гражданинӗ Андриян Григорьевич Николаев ҫуралнӑ кун, Шупашкарта унӑн палӑкне уҫма палӑртнӑ.

Ҫак шӗпсут композицийӗ чӑннипех те халӑх палӑкӗ. Ӑна тумашкӑн Чӑваш Республикинче пурӑнакансем ҫеҫ мар, Раҫҫейри ытти регионти ентешӗмӗрсем те укҫа-тенкӗ пухаҫҫӗ. Чӗмпӗрте пурӑнакан Дмитрий Кузьмин, пӗчӗк предприяти пуҫлӑхӗ, 20 пин тенкӗ куҫарҫа панӑ. Инҫет хӗвелтухӑҫӗнче пурӑнакан ветерансем 3 пин ытла пухса панӑ. Ҫак кунсен-че Республикӑри ветерансен канашне Шупашкартан пӗр хӗрарӑм шӑнкӑравланӑ, хӑй патне хваттерне пырса палӑк валли укҫа илсе кайма чӗннӗ. Хӑй утса ҫӳреймест иккен.

Авалхи чӑваш йӑлипе ирттерекен «нимене» хутшӑнма, мухтавлӑ ентешӗмӗре халалланӑ палӑк лартмашкӑн пулӑшма кашниех пултарать.

Укҫа куҫарас тесен расчетлӑ счет ҫине «Добровольное пожертвование на установку памятника А.Г. Николаеву» паллӑпа ҫак реквизитсемпе ямалла:

ИНН 2127327480

ОРГН 1032127013071

Малалла...

Лавккан паянхи сӑнӗ

Чӑвашла CD, DVD, ҫавӑн пекех Шупашкарта тухакан чӑвашла тата вырӑсла кӗнекесене сутакан тетелти «СУМ» лавккари таварсен йышӗ 200-тен иртрӗ. Вӑл хальлӗхе майӗпен хатӗрленсе пырать пулин те тавар туянакансем ҫук мар: кӗнекесем, дисксем илеҫҫӗ.

Лавккана Чӑваш халӑх сайчӗ тӑвать. Меллӗ, ансат пулмалла вӑл. Сӑмахран тавара туянас умӗн маларах эсир унпа паллашайратӑр — чылай япалан тӗрлӗ сӑнӳкерчӗкӗсем пур. Хушма сӑнсенче кӗнекен ӑшлӑхӗ, фильмсенчи кадрсемпе паллашма май пур.

Таварсен хакӗ те ахаль лавккарисенчен йӳнӗрех. Сӑмахран, нумай пулмасть кӗртнӗ «Янавар юмахӗсене» Шупашкар лавккисенче 174 тенкӗпе сутаҫҫӗ пулсан — кунта 170 тенкӗ ҫеҫ. CD тата DVD дисксем пирки калаҫу та ҫук — вӗсем 80-100 тенкӗ кӑна.

Тетелти лавкка http://www.i-sum.su адреспа ӗҫлет. Таварсене почтӑпа усӑ курса Раҫҫейӗн пур тӑрӑхне те ҫитерме пулать. Ҫавӑн пекех Шупашкара тата ун ҫывӑхӗнчи тӑрӑхсене кил таран ҫитерсе пама пулать.

Ял кунӗнче

Шӑматкун, утӑн 30-мӗшӗнче, Етӗрне тӑрӑхӗнче вырнаҫнӑ Анатри Явӑшра уяв иртрӗ — Ял кунне палӑртрӗҫ.

Анатри Явӑш ялне XVIII ӗмӗрте никӗсленӗ, куҫса килекенсем Мӑн Явӑш ялӗнчен пулнӑ. Вӗсем тӗп ялтан тухса Хурашаш шывӗ хӗрринче хӑйсем валли вырӑн тупнӑ пулнӑ.

Уява салам сӑмахӗсемсӗр иртмерӗ — пӗрисене нумай ача пӑхса ӳстернӗшӗн, теприсене хуҫалӑха лайӑх тытса пынишӗн, виҫҫӗмӗшӗсене 50 ҫул ытла пӗрле мӑшӑрланса пурӑннӑшӑн. Вӑрҫӑпа тыл ветеранӗсене те манмарӗҫ — вӗсем те ял тӑрӑх администрацийӗнчен чаплӑ парнесене тивӗҫрӗҫ. Ӑмӑртусем те пулчӗҫ — ачасем асфальт ҫинче пурапа ӳкерчӗҫ, ҫӳҫ-пуҫ илемӗпе тупӑшрӗҫ (мала 3 хӗрача тухрӗ: Беловсен Аннӑпа Настя тата Алина Васильева).

Юрӑ-ташӑсӑр уяв, паллах, иртмерӗ — Мӑн Явӑш ял тӑрӑхӗнчи «Вылӑ» фольклор ушкӑнӗ, Кивӗ Тинкеш ял тӑрӑхӗнчи ушкӑн, Элӗк районӗнчи хӑнасем пулчӗҫ.

Малалла...

Пӗвеленӗ самант

Ҫуллахи шӑрӑх кунсенче шыва кӗме кӑмӑллӑ. Лапсарсен ку енӗпе хальччен йывӑртарахччӗ: юнашар ниепле те кӳлӗ ҫук, чи ҫывӑх пӗве те — Ассакассинче. Кӑҫал пӗлтӗрхи пек типӗ ҫанталӑк тӑмасть пулин те — кӑнтарлахи температура пӗчӗк мар — 20 ытла.

Ҫакна асра тытса ӗнтӗ вырӑнти пуҫлӑхсем ялта пӗвесем тума шут тытнӑ та ӗнтӗ — пӗрре мар, иккӗ таранах. Нумай пулмасть Шоссепе Шупашкар урамӗсем хушшинче вырнаҫнӑ Киремет ҫырминче пӗрремӗшне пӗвеленӗ. Ҫапла май ялти ача-пӑчан, халӑхӑн халь Асса пӗвине (Ассакасси ялӗпе ҫуммӑн вырнаҫнӑскерне) каяс сӑлтавсем сахаланнӑ. Тепри унран кӑшт анатаран пулӗ.

Ялта пӗве пачах та ҫук теме май ҫук ӗнтӗ — пурри пур-ха, анчах тахҫанах тунӑскер типсе ларнӑ, ҫурхи вӑхӑтра ҫеҫ шывпа тулать. Ӑпӑр-тапӑр пайтах, юшкӑнлӑ — ку вырӑнта, паллах, шыва кӗме май ҫук.

Паянхи кун ялсенчи чи пысӑк ыйтусенчен пӗри вӑл — урамри ҫул. Чылайӑшӗн хуҫалӑхра ҫӑмӑл машин пур — вун-вун ҫул каяллахи пек пыльчӑк ҫӑрса ҫӳремеҫҫӗ пулин те, асфальт ҫул хывасси таранах халӗ те лару-тӑру лайӑхланайман. Хӑнана килсе каякансем валли те лакӑмлӑ ҫулсем килӗшсех каймаҫҫӗ. Ял хапхи таран хытӑ такӑр ҫул ҫитет пулсан та урамӗсенех кӗмест ҫав вӑл — лавкка ҫывӑхне ҫеҫ тӑсӑлма пултарать.

Ҫавах, вырӑнти халӑх та, пуҫлӑхсем те, ҫул ыйтӑвне кӑшт та пулин лайӑхлатас тӗлӗшпе ӗҫлеҫҫӗ. Кам мӗнле пултарать, ҫавӑн пек ыйтӑва татса парать: пӗрисем ванчӑк кирпӗч сараҫҫӗ, теприсем — вак чул.

Ак, Вӑрмар районӗнчи Чулкас ял тӑрӑхнех илес — кунта кӑҫал ялти чылай урама чул сарчӗҫ: Кавӗ Мӑнтӑрта — Ленин урамӗнче, Ямпайра — Ленин тата Симӗс урамӗсенче, Чулкасра — Шкул тата Чкалов урамӗсенче. Ӗҫе халӑх хӑйех тӑвать — чулне турттарса килмелле ҫеҫ.

Пасарпа паллашнӑ самант

Ӗнер, утӑн 28-мӗшӗнче, Михаил Игнатьев Шупашкарти пасарсене ҫитсе вӗсен ӗҫӗпе паллашнӑ. Пӗччен мар ӗнтӗ, Константин Косачев, Чӑваш Республикин экономика аталанӑвӗн, промышленность тата суту-илӳ министрӗ Иван Моторин, ял хуҫалӑх министрӗ Сергей Павлов, Шупашкар хулин пуҫлӑхӗ Леонид Черкесов тата ҫавӑн пекех хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ Алексей Ладыков пӗрле пынӑ.

Чи малтанах «Севернӑй» суту-илӳ комплексӗнче пулнӑ. Сентресем ҫинче хамӑр республикӑрах туса кӑларакан таврсем ытларах пулнишӗн кӑмӑллӑ юлнӑ. Паян ялта пурӑнакан, хӑйсен хушма хуҫалӑхӗсенче туса илнӗ ытлашши тавара пасарсенче сутса, киле валли тупӑш илни аван.

Малалли ҫул Элкер урамӗнчи ял хуҫалӑх тарварӗсене сутмалли вырӑна илсе ҫитернӗ. Кунта та вырӑнти хушма хуҫалӑхра туса илнӗ таварсем чылай пулни Элтеперӗн кӑмӑлне кайнӑ.

Николаев урамӗнче вырнаҫнӑ пасарта Михаил Игнатьев ытларах таврсен хакӗсем ҫине тимлӗх уйӑрнӑ.

Малалла...

Лагерьти ачасем

«Пире кунта килӗшет», — теҫҫӗ «Туслӑх» ача-пӑча лагерӗнче канакансем.

Пушкӑртстанӑн Чӑваш культура пӗрлӗхӗ тата Авӑркас район администрацийӗ тӑрӑшнипе утӑн 11-мӗшӗнче Пишкайӑн ялӗнче ҫиччӗмӗш ҫу ача-пӑчасен «Туслӑх» профильлӗ лингвистика лагерӗ хӑйӗн алӑкне уҫнӑ.

Районти тӗрлӗ ялтан кунта 25 ача канать. Кӗске вӑхӑт хушшинче вӗсем туслашма‚ лагерь пурнӑҫӗн йӗркине хӑнӑхма ӗлкӗреҫҫӗ. Вӑхӑт савӑнӑҫлӑ та кӑсӑк иртет‚ мӗншӗн тесен кашни кун мероприятипе пуян. «Юр кумкки»‚ «Теприне пар»‚ «Манӑн кил — манӑн крепость» вӑйӑсем‚ паллашу каҫӗ‚ ача-пӑча фольклор уявӗ… — ку пуҫламӑшӗ ҫеҫ. Пӗтӗмлетсе каласан‚ ачасен тунсӑхлама вӑхӑт ҫук. Лагерь программинчи мероприятисем‚ тӗпрен илсен‚ тӑван тавралӑхпа‚ чӑваш халӑх историйӗпе‚ йӑла-йӗркепе‚ кӑмӑл-сипетпе‚ культурӑпа тата чӗлхепе ҫыхӑннӑ. Вӗсен хушшине Шурӑ Ту ҫине экскурсие‚ Чӑваш Хурамалӗнчи краеведени музейне кайни‚ халӑх алӗҫ ӑстисемпе‚ А.С. Савельев-Сас ҫыравҫӑпа тӗл пулни‚ Нептун кунӗ‚ чи лайӑх сочиненипе сӑвӑ‚ «Лагерь мисӗ» конкурсӗсене‚ «Чӑваш чӗлхине пӗлетӗр-и?

Малалла...

Утӑн 27-мӗшӗнче Михаил Игнатьев республикӑри тата ҫавӑн пекех республика тулашӗнчи мал ӗмӗтлӗ ҫамрӑк журналистсемпе тӗл пулса калаҫнӑ. Палӑртнӑ куна хатӗрленсе ҫамрӑксем Президента хӑйсене куллен кӑсӑклантаракан ыйтусем пама хатӗрленнӗ. Шупашкар районӗнчи Мӑштавӑш ялӗ ҫывӑхӗнчи кӳлӗ хӗррине савӑнӑҫлӑ уяв каҫне пухӑннӑ яшсемпе хӗрсем пӗр саманта та ҫухатмасӑр Михаил Игнатьевран «ҫавра сӗтел» хушшинче республикӑн пуласлӑхӗ ҫинчен ыйтса пӗлме тӑрӑшнӑ.

Кун йышши тӗлпулусене Чӑваш Ен Президенчӗ час–часах тухма тӑрӑшать. Ахальтен мар пулӗ Патшалӑх Канашне янӑ Ҫырӑвӗнче те ҫамрӑксене шанмалла, ӗненмелле тесе палӑртнӑ. Паян пулас ӑру пурнӑҫ ҫине таса куҫпа пӑхни савӑнтарать.

Тутар Республикинче чӑвашла тухса тӑракан «Сувар» хаҫатӑн редакторне Константин Малышева паянхи пурнӑҫра глобализаци вӑхӑтӗнче чӑваш чӗлхине упраса хӑварас ыйту пӑшӑрхантарнӑ. Михаил Игнатьев нимӗн иккеленмесӗрех темӗнле йывӑрлӑхсем сиксе тухсан та пирӗн сирӗнпе хамӑр ума лартнӑ тӗллевсене пурнӑҫлама тӑрӑшмаллине пӗлтернӗ.

Малалла...

Е.А.Фурашова

Чӗмпӗрте пурӑнакан тухтӑр Елизавета Алексеевна Фурашова утӑн 1-мӗшӗнче 90 ҫул тултарчӗ. Вӑл паян та область пульницинче ӗҫлет. Унсӑр пуҫне Ульяновск патшалӑх университечӗн психологи, психоневрологи тата психиатри кафедрин доценчӗ.

Е.А.Фурашова (хӗр чухне — Широкова) Пухтел районӗнче (халӗ Чӑнлӑ районӗ) Анат Тимӗрҫен ялӗнче 1921 ҫулта ҫуралнӑ. Вӑл 1939 ҫулта медучилище пӗтерет те сывлӑх сыхлавӗнче вӑй хума пуҫлать. Каярах институтран вӗренсе тухать. Чӑваш хӗрарӑмӗ 1959 ҫулта область пульницинче пӗрремӗш хут неврологи уйрӑмне уҫать, ӑна 10 ҫул ертсе пырать. Ҫапла вӑл облаҫӑн тӗп неврологӗ пулса тӑрать. 40 ҫул неврологсене хатӗрленӗ вӑл, ҫак хушӑра 400 ытла специалист вӗрентсе кӑларнӑ. Вӗсен хушшинче 11 тава тивӗҫлӗ тухтӑр, 5 наука кандидачӗ, 2 профессор. 1976 ҫулта Елизавета Алексеевна тивӗҫлӗ канӑва кайнӑ, ун хыҫҫӑн тата 35 ҫул тухтӑрта ӗҫленӗ.

Ӗҫри ҫитӗнӳсемшӗн Е.Ф.Фурашована Ленин орденӗ (1966), «Хисеп палли» орден (1961), ытти нумай наградӑпа чысланӑ.

Малалла...