Пурне те мар-ха, ятарлӑ ирӗк илмесӗр халӑха турттаракан ҫӑмӑл машина хуҫисене. Ҫак кунсенче ҫул-йӗр инспекторӗсем черетлӗ рейд ирттернӗ те саккунлӑ мар майпа ӗҫлекен 4 таксиста палӑртнӑ. Вӗсене халӗ административлӑ майпа явап тыттарӗҫ, «шашкисене» туртса илнӗ.
Ҫул-йӗр инспекторӗсем ҫынсене те чӗрӗрех пулма чӗнсе калаҫҫӗ. Таксипе ларса тухсан водительтен пассажирсене тата багажа турттарма ирӗк пурри ҫинчен ӗнентерекен ирӗк паракан хута кӑтартма ыйтмалла теҫҫӗ. Тепӗр тесен, ун йышшисене шыраса ытлашши таҫтах каймалла мар-тӑр: ҫӗнӗ вокзала пырса кӗнӗ ҫӗрте «Такси! Такси!» тесе Канаша, Елчӗке, Патӑрьеле тата ытти ҫӗре кайма чӗнекенсем тем чухлех. Вӗсен пурин те ятарлӑ ирӗк пуррине темшӗн ӗненесех килмест.
Иртнӗ канмалли кунсенче Шупашкарта Самаровсен «Седьмой лепесток» (чӑв. Ҫиччӗмӗш чечек ҫуначӗ) ырӑ кӑмӑллӑх театрне савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ. Куракансем Катаевӑн «Цветик-семицветик» (чӑв. Ҫич тӗслӗ чечекӗм) юмахӗ тӑрӑх хатӗрленӗ спектакльпе киленнӗ.
— Ҫӗнӗ театр Шупашкарта Культура ҫулталӑкӗн пуҫламӑшӗнче уҫӑлни савӑнтарать, — тенӗ спектакль режиссерӗ, ӳнер ертӳҫи Игорь Милосердов. — Унсӑр пуҫне театр тӗллевӗ — ырӑ кӑмӑллӑх. Пухӑннӑ укҫапа чирлӗ ачасене сиплӗҫ. Чи пахи — укҫа-тенке фондсене мар, ҫынсене алла парӗҫ. Ҫак ӗҫе мана сӗнсен тӳрех паллӑ драматургӑн Евгений Шварцӑн каларӑшне аса илтӗм: «Ачасем валли спектакле аслисем валли пекех лартмалла, анчах тата лайӑхрах». Пирӗн театр ыттисенчен нимӗнпе те уйрӑлса тӑмасть, кунта Шупашкарти тӗрлӗ театрти профессионал актерсем выляҫҫӗ. Хальлӗхе пирӗн ятарлӑ ҫурт ҫук, анчах вӑл ҫитес вӑхӑтра пуласса шанатпӑр. Чи кирли — тӗллев тата ӗмӗтленни.
Ырӑ кӑмӑллӑх театрӗн йӗркелӳҫисем Александр тата Ольга Самаровсем каланӑ тӑрӑх, остеопетрозпа чирлекен Дима Григорьев нушине кура вӗсем ҫакнашкал театр пуҫарма шухӑшланӑ.
Нарӑсӑн 14-мӗшӗнче Шупашкарта йӑлана кӗнӗ Ҫамрӑксен балӗ иртнӗ. 75 мӑшӑртан 20-шӗ ҫак кун «пӗрлешме» шухӑшланӑ. Бал Хусанкай ячӗллӗ культура керменӗнче иртнӗ. Мероприятие хула администрацийӗн ҫамрӑксен тата общество аталанӑвӗн пай пуҫлӑхӗ Эльдар Черкесов уҫнӑ. Вӑл пухӑннисене уяв ячӗпе саламланӑ, стипенди панине ӗнентерекен свидетельство панӑ.
Бала 150 ҫамрӑк пынӑ. Мӑшӑрсем ӑсталӑх класӗсене хутшӑннӑ, хӑмпӑсенчен чечек ҫыххи тума вӗреннӗ. Ӑста ӳнерҫӗсем вара бала хутшӑнакансен портречӗсене, шаржсене ӳкернӗ.
Ҫак кун «Ҫамрӑксен ЗАГСӗ» лапам чи илӗртӳлли пулнӑ. 20 ытла мӑшӑр «пӗрлешнӗ». Пӗтӗмпех чӑн-чӑн пулнӑ тейӗн. Малтан мӑшӑрсем ыйту ҫырнӑ, унан пӗр-пӗрне юратнине, ӗненнине каланӑ. Кун хыҫҫӑн вӗсене ҫемье ҫавӑрнине ӗнентерекен свидетельство панӑ.
Нарӑсӑн 13-мӗшӗнче «Контактра» халӑх тетелӗнче «Юрлакан ҫӗршыв» проектӑн иккӗмӗш кӑларӑмӗ тухнӑ. Авторӗ — Чуллӑ Ҫыр хулинче ҫуралнӑ Руслан Киселев. Вӑл — фотограф, фотокорреспондент.
«Юрлакан ҫӗршыв» проектӑн иккӗмӗш кӑларӑмӗн геройӗ Чӑваш Ен пулса тӑнӑ. Пӗлтӗрхи раштав уйӑхӗнче Руслан Шупашкара килнӗ, хулара пурӑнакан чи хастар ҫынсене икӗ кун ӳкернӗ. Проект авторӗ ентешӗмӗрсене «Когда мои друзья со мной» (чӑв. Тусӑмсемпе пӗрле чух) савӑнӑҫлӑ юрра шӑрантарма сӗннӗ.
— Чӑннипе, тӗрлӗ халӑха танлаштарма ҫӑмӑл мар, — тенӗ Руслан. — Хулари кашни халӑха манпа юнашар пулнӑ ушкӑн тӑрӑх сӑнатӑп. Проекта пӗччен нихӑҫан та ӳкерместӗп. Ҫын патне камерӑпа тата штативпа пырсан, юрлама ыйтсан вӑл хутшӑнасшӑн мар. Эсӗ ушкӑнпа пӗрле пулсан ҫак ӗҫе пурнӑҫлама ҫӑмӑлрах, ҫынсем те шикленмеҫҫӗ. Анчах яланах мар. Кашнин хӑйӗн пӑтӑрмахӗ, ыйтӑвӗ. Ҫын кӑмӑлӗнчен те нумай килет. Шупашкарта мана Валерий Яичников, Павел Архипов, Елена Загорская пулӑшрӗҫ.
Руслан Киселев Шупашкарта 2007 ҫулта пӗрремӗш хут пулнӑ. Вӑл ун чухне кунта теплоходпа ҫулҫӳревре пулнӑ. Руслан ултӑ ҫултан кунта проект ӳкерме таврӑннӑ.
Ялта пуранакансем ҫеҫ мар, хулара тӗпленнисем те йытӑ усрама кӑмӑллаҫҫӗ. Анчах тӑватӑ ураллӑ тус ыттисене сиен кӳме пултарассине манмалла мар.
Акӑ иртнӗ эрнере Шупашкарта пурӑнакан тӑватӑ ҫын килте йытӑ тата ытти чӗрчуна усранӑ чухне пӑхӑнмалли йӗркене пӑснӑшӑн административлӑ явап тыттарнӑ. Шупашкар хулин Мускав районӗн официаллӑ сайчӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫак районта йытӑ тытакан тӑватӑ ҫын тӗлӗшпе протокол ҫырнӑ. Пӗтӗмпе вӗсен 2000 тенкӗ штраф тӳлемелле.
Йытӑ ытти ҫынсемшӗн хӑрушлӑх кӑларса тӑратни паллӑ ӗнтӗ. Пӗрре пӑхсан — тӑватӑ ураллӑ тус ҫыртмасть пек туйӑнать. Анчах кирек мӗнле йытӑ та ҫын сывлӑхне е пурлӑхне сиен кӳме пултарнине манмалла мар. Шел те, Шупашкар урамӗсенче йытта сӑмсалӑхсӑр, сӑнчӑрсӑр илсе тухнине халӗ те курма пулать.
Пӗлтӗр чӑваш пичетӗнче питӗ пысӑк ушлӑну пулнӑ май кӑҫал ҫулталӑк пуҫламӑшӗнче «Хыпар» Издательство ҫурчӗн официаллӑ сайчӗ те ҫӗнелчӗ. Ӑна пӑхмашкӑн ҫак каҫӑпа куҫмалла: http://hypar.ru. Киввипе танлаштарсан, вӑл самай пуянрах, илемлӗрех. Ҫӗнӗ сайтра медиахолдинга кӗнӗ мӗнпур хаҫатпа — «Хыпар» ҫумне пӗрлешнӗ «Атӑл-Волга» тата «Тантӑш» АУ хаҫачӗсемпе те — паллашма пулать.
Кунтах кивӗ сайта куҫмалли каҫӑ та пур. Ҫӗнӗ сайтра, малтанхипе танлаштарсан, видехыпар нумайрах. «Хыпар» Издательство ҫурчӗ чылай видеохыпарлава вырнаҫтарма тӑрӑшать. Кунта медиахолдингри кашни хаҫат редакторӗ каланӑ сӑмаха курма май пур. Ку канам мар — хальлӗхе сайта 1996, 1998, 2001 ҫулсенче ӳкернӗ видеосене вырнаҫтарнӑ: «Хыпар» хаҫат 90 ҫул тултарнине халаллана уявсем, тӗлпулусем (вӗсем Шупашкар, Хусан хулисенче, Муркаш районӗнче иртнӗ), 1996 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗн 20-мӗшӗнче «Хыпар» хаҫат ҫумӗнче «Ҫамрӑксен хаҫатне» кӑларма тытӑннине халалланӑ уяв, чӑвашсен тӗп хаҫачӗн никӗслевҫи Николай Никольский 120 ҫул тултарнине уявлани… Сайт сӑнӳкерчӗуксемпе те пуянланнӑ.
Мускавра ӑслӑлӑх-тӗпчев ӗҫӗсен X Пӗтӗм Раҫҫей конкурсӗ иртнӗ. Кӑҫал ӑна вырӑссен паллӑ ӑсчахӗ Дмитрий Иванович Менделеев ҫуралнӑранпа 180 ҫул ҫитнине халалланӑ. Куҫӑн мар майпа ирттернӗ суйлава 2 000 яхӑн ӗҫ хутшӑннӑ. Конкурса вара Раҫҫейӗн тӗрлӗ тӑрӑхӗнчен 320 ача килнӗ.
Конкурса нарӑсӑн 8-мӗшӗнче савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ. Шӑпах ҫав кун Дмитрий Иванович Менделеев ҫуралнӑ тата Раҫҫей ӑслӑлӑхӗн кунне паллӑ тӑваҫҫӗ. Ҫав кунах ӗҫсен хӳтӗлевӗ иртнӗ.
Кашни секцире 35 доклад таранах пулнӑ. Конкурсра Чӑваш Енрен те хутшӑнакансем пулнӑ. Вӗсем унта каяс умӗн регион шайӗнче иртнӗ ӑмӑртура ҫӗнтернӗ. Ҫӗнтерӳҫӗсен йышӗнче пирӗн ентешсем те пур. Сӑмахран, Мария Быстрякова («Карӑш» экологи-биологи центрӗ) 1-мӗш вырӑн йышӑннӑ. Ӑслӑлӑх ертӳҫисем — Евгений Синичкин тата Петр Омельченко. Шупашкарти электромеханика колледжӗнче вӗренекен Людмила Ухлейкина (ӑслӑлӑх ертӳҫи Наталия Гришина) 2-мӗш вырӑна тивӗҫнӗ. Алина Савульчук та номинацире лауреат ятне илнӗ. Конкурсра малти вырӑнсене йышӑннисене медальсемпе чысланӑ. Вӗсене «Вӗренӳ» наци проекчӗн («Пултаруллӑ ҫамрӑксене пулӑшасси» енӗпе) премине илмешкӗн конкурса тӑратнӑ.
Пӗлтӗр иртнӗ «Чӑваш йӑмри» литература конкурсӗнче мала тухнисене эпир Шупашкарти К.В. Иванов ячӗллӗ литература музейӗнче 11 сехетре чыслӑпӑр.
Сире парнесемпе чыслӑпӑр — вӗсем пирӗн яланхилле сахал мар пулӗҫ — картинсем, кӗнекесем, кунталӑксем (календарьсем). Юрӑ тӑхтавӗсене хӑйӗн пултарулӑхӗпе Муркаш районӗнчи «Хӗлхем» эстрада ушкӑнӗ тултарӗ. Литература музейӗпе паллашас кӑмӑл пур пулсан 10 сехет тӗлне ҫитме пултаратӑр — сире валли музей ӗҫченӗсем ятарлӑ экскурси ирттерӗҫ.
Литература музейӗ Шупашкарти Ленинград урамӗнчи 29-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ. Унта лекес тесен сирӗн вокзалтан «Мода ҫурчӗ» е «Республика тӳремӗ» чарӑнӑва ҫитмелле. «Мода ҫуртӗнче» ансан сирӗн ҫул урлӑ каҫса ҫӳлелле хӑпарма тивӗ. Тӗплӗнрех ӳкерчӗк ҫинче кӑтартнӑ. Вокзалтан 1, 4, 12 троллейбуспа, 15, 23 автобуспа, 31, 35, 36, 40, 41, 44, 50 маршруткӑпа ҫитме пулать.
Унан гобеленӗсем чӑваш ӳнерӗн ылтӑн фондне кӗнӗ. Вӑл халӗ те хӑйӗн живопиҫӗпе тӗлӗнтерме пӑрахмасть. Ӳнер музейӗнче чӑваш халӑх ӳнерҫин Раиса Терюкаловӑн куравӗ уҫӑлнӑ.
Музей залӗсем Раиса Терюкаловӑн ӗҫӗсемпе илемленнӗ: портретсем, натюрмортсем, чечек композицийӗсем, гобеленсем. Ӳнерҫӗн пурнӑҫӗ ҫӑмӑл тееймӗн. Ача чухне йывӑр чирпе нушаланни ӑна самаях хур кӳнӗ. Ҫапах ку пултарулӑхне пырса тивмен.
Раиса Терюкалова Шупашкарти ӳнер музейӗнчен вӗренсе тухнӑ. Унта вӑл хӑй вӑхӑтӗнче хатӗрленмесӗрех кӗнӗ, мӗншӗн тесен унӑн путарулӑхне асӑрхамасӑр хӑвараймӑн. Унтан вӑл Ленинградри Михунин ячӗллӗ аслӑ ӳнер-промышленноҫ училищинче пӗлӗвне тарӑнлатнӑ. Чӑваш Ене усӑ кӳрессишӗн талпӑннӑ, Шупашкарти пир-авӑр комбинатӗнче темиҫе ҫул ӗҫленӗ. Унӑн ӳнер музейӗнче упранакан гобеленӗсем — чӑн-чӑн шедевр. Раиса Терюкалова портретсем ӳкерме кӑмӑллать. Ытларах хӗрарӑмсене сӑнарлать. Курава музей фондӗнчи ӗҫсене ҫеҫ тӑратман. Унти харпӑр ҫын пуххинчи чылай ӳкерчӗк вырнаҫнӑ.
Шупашкарта кӗҫех Лаврентий Таллеров тата Анисим Асламас ячӗллӗ урамсем пулма пултарӗҫ. Нумаях пулмасть хула администрацийӗнче комисси ларӑвӗ иртнӗ, унта урамсене, тӳремсене, хула хуҫалӑхӗн ытти ҫурт-йӗре мӗнле ятсем памаллине сӳтсе явнӑ.
Шупашкарти ҫуртсем ҫинче асӑну хӑми вырнаҫтарнине час-часах кураймӑн. Чӑваш Енре вара паллӑ ҫын сахал мар пурӑннӑ. Халӗ ҫак лару-тӑрӑва ылмаштарма вӑхӑт ҫитнӗ-мӗн. Кӑҫал — Культура ҫулталӑкӗ-ҫке-ха. Дзержинск урамӗнчи 31-мӗш ҫурт ҫинче кӗҫех асӑну хӑми ҫакмалла. Ӑна паллӑ патшалӑх ӗҫченне Леонид Прокопьева халаллӗҫ. Вӑл пурнӑҫӗн юлашки кунӗсене ҫак ҫуртра ирттернӗ. Асӑну хӑман эскизне конкурс ирттерсе суйланӑ та ӗнтӗ. Унта Владислав Немцевӑн ӗҫӗ ҫӗнтернӗ. Хӑмана гранитран тӑвӗҫ, брельефа — пӑхӑртан. Тӗп вырӑн Леонид Прокопьевӑн сӑнӗ йышӑнӗ.
Тепӗр хӑмана Мускав проспектӗнчи 5-мӗш ҫуртра вырнаҫтарма пултарӗҫ. Вӑл Совет тапхӑрӗнче ЧР Культура министерствине ертсе пынӑ Ида Кочеткова ячӗпе пулӗ. Ӑна хисеплесе Шупашкарти ҫӗнӗ пӗр урама та ят хума палӑртнӑ.
Ларура чӑвашсен паллӑ композиторне Анисим Асламаса, халӑх поэтне Лаврентий Таллерова та ҫапла хисеп тума сӗннӗ.
-1.7 °C