Мексикӑра, иккен, нумай пулмасть авалхи кӑвакал сӑмсаллӑ динозаврӑн хӳрине тупнӑ. Ҫак чӗрчун ку тӑрӑхра 72 миллион ҫул каялла пурӑннӑ тесе шутлаҫҫӗ. Ӑсчахсем пурӗ 50 ҫурӑм шӑмми тупнӑ — вӗсем пурте питӗ лайӑх упранса юлнӑ иккен. Тупнӑ хӳрене 20 кун хушши тасатнӑ — ара ватмасӑр, йӗркеллӗ сыхласа хӑварас тесен питӗ асӑрхануллӑ ӗҫлемелле-ҫке.

Ӑсчахсем каласа панӑ тӑрӑх хӳри кӗлетке тӑршшӗн ҫурри пулнӑ — кӑвакалсӑмсаллӑ динозаврсем 12 метра ҫитнӗ, йывӑрӑшӗ вӗсен 3,5 тоннӑпа танлашнӑ. Палеонтологсем тупнӑ хӳре Мексикӑра пӗрремӗш иккен, маларах ҫакнашкал лайах сыхланса юлнисене асӑрхаман имӗш. Ӑна тӗпченӗ май ӑсчахсем динозаврсем мӗнпе чирленине те пӗлессе шанаҫҫӗ пулас — авалхи чӗрчунсем шыҫӑпа тата артритпа аптрани паллӑ.

Кӑвакалсӑмсаллӑ динозаврӑн ҫак тӗсне — гадрозавра (тӳррӗн куҫарсан — «Мӑн ящер») — чи малтан Нью-Джерсире 1858 ҫулта тупнӑ. Каярах унӑн шӑммисене Австралисӗр пуҫсӑр ытти контитентсенче те асӑрханӑ. Пирӗн патшалӑх лаптӑкӗнче те вӗсем пурӑннӑ имӗш.

Юлашки кунсенче ҫанталӑк кӗркуннехи пекех туйӑма пуҫларӗ. Куллен тенӗ пек ҫумӑр, пыльчӑк, сивӗ ҫил. Ҫакна пула юханшыв таврашӗсенче шыв та сивӗннӗ.

Ҫанталӑк хӳхӗмӗсене пӑхмасӑрах ӗнер, утӑн 24-мӗшӗнче, СССР летчик-косманавтне, Икӗ хутччен Совет Союзӗн Паттӑрне Андриан Николаева асӑнса Сӗнтӗрвӑрри районӗнче йӑла тӑрӑх Атӑл шывӗ урлӑ каҫассипе ӑмӑрту иртнӗ. Кӑҫал Атӑла парӑнтарма 32 ҫын кӑмӑл тунӑ. Хутшӑнакансен йышӗнче Мӑкшӑ, Мари Эл республикийӗсен, Азербайджан тата ЧР хуласемпе ялсен элчисем кӗнӗ.

Старта Атӑлӑн йӑлӑм енче тухнӑ. Ӑмӑртун пӗтӗмлетӗвӗ тӑрӑх пӗрремӗшпе иккӗмӗш вырӑна Ҫӗрпӳ элчисем А.Григорьевӑпа тата Т. Никифрова йышӑннӑ. Виҫҫемӗш вырӑнта вара — Шупашкар ҫынни А.Лисин.

Сӑнсем (35)

Халӑхра чикансене ӗненме юраман каларӑш анлӑ сарӑлнӑ пулин те хӑйсен шӑпине те, пурлӑхне шанса пама хатӗр ҫынсем тупӑнаҫҫех. Чикансемпе ҫыхӑну тытнӑ хыҫҫӑн шанман пӑр ҫинче тӑрса юлнӑ ҫынсем полицине ҫул тытаҫҫӗ. Ҫакна вара тӗпер хут Ҫӗрпӳ хулинче пулса иртнӗ пулӑм ҫирӗплетнӗ.

Тунтикун, утӑн 22-мӗшӗнче, Ҫӗрпӳ хулин полици уйрӑмне 52 ҫулхи хӗрарӑм килнӗ, ШӖМ ӗҫченӗсене унӑн укҫа-тенкине, ылтӑн капӑрлӑхсене вӑрланине пӗлтернӗ. Вӑрра — чикан хӗрарӑмне — хваттере хӑйӗх кӗртнӗ пулнӑ, ара лешӗ ӑна синкер сывлӑша тасатса кӑларап тесе шантарнӑ имӗш. Чикан вара ухмах пулман, хваттер хуҫин пуҫне минретнӗ хыҫҫӑн аллинчен 7 ылтӑн ҫӗрӗ хуса илнӗ тата 9 пин укҫа йӑкӑртнӑ. Пӗтӗмӗшле шырлӑх суммине 29 пинпе хаклаҫҫӗ.

Паянхи кун ҫак ӗҫ-пуҫпа тӗрӗслев ӗҫӗсене ирттереҫҫӗ, чикан ятне-шывне тӗпчесе пӗлесшӗн тӑрмашаҫҫӗ.

Кӑҫалхи ҫур ҫулта Чӑваш Енре 18 полицейски тӗлӗшпе 26 пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. Ун пирки республикӑн тӗп полицейскийӗ Сергей Семенов хӑй пӗлтернӗ. «Патшалӑхӑн регионти ытти органӗпе танлаштарсан» хӑйсен ведомстви информаци тӗлӗшӗнчен чи уҫӑмли пулнине палӑртнӑ. Кун пирки вӑл ШӖМ ҫур ҫулхи ӗҫ-хӗле пӗтӗмлетсе ирттернӗ пресс-конференцире палӑртнӑ.

Улталанӑ тӗслӗхпе полицейскисене хирӗҫле пуҫарнӑ пуҫиле ӗҫсем хушшинче улталанӑшӑн та, ӗҫ вырӑнӗпе ытлашши усӑ курнӑшӑн та, сӗтев илнӗшӗн те т.ыт.те пур. Ҫулталӑк пуҫланнрӑанпа 90 ҫынна ӗҫрен хӑтарнӑ-мӗн. Ҫав вӑхӑтрах полицейскисем ҫынсем хӑйсене хирӗҫле ӗҫ тӑвасси нумайланнине те палӑртнӑ. Ун пеккипе кашни кун тенӗ пек тӗл пулаҫҫӗ имӗш. Ун пек тӗслӗхсемпе 133 хутчен пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ, 621 ҫынна административлӑ майпа явап тыттарнӑ.

Кашни ҫын уйрӑм енпе кӑсӑкланать. Такам пулӑ тытса лӑпкӑллӑх туять, теприсем лӗпеш тытас тесе улӑхсем тӑрӑх кускалаҫҫӗ, виҫҫемӗшсене вара сунар илӗртет. Анчах кашни япалан хӑйӗн виҫи пулмалла. Тем тесен те саккун — ҫын пайтишӗсенчен ҫӳллӗрех, ҫавӑнпа та ҫынсен ҫирӗплетнӗ йӗркесене пӑхӑнмалла.

РИА хыпар агенстви пӗлтернӗ тӑрӑх Раҫҫей Федерацийӗн президенчӗ ҫак кунсенче сунар йӗркине пӑснишӗн штрафсене ӳстерекен саккуна аллӑ пусса ҫирӗплетнӗ.

Малашне вара, тӗслехрен сунар ӗҫӗ-хӗлнӗ ятарлӑ ҫирӗплетне вӑхӑтра мар пурнӑҫлакансене пӗр е икӗ ҫулчченех сунара тухма ирекне туртса илӗҫ. Пӗлтерӗшлӗ вырӑнсенче ӗҫлекенсенчен 50 пин текеллӗ штраф «шӑйӑрса» илӗҫ тата сунар хатӗрне те туртса илме пултарӗҫ.

Сунарҫӑ билетне, сунар пурлӑхне тупма панӑ ятарлӑ ирӗке, сунарҫӑ пӑшалне упрама тата усӑ курма паракан ирӗке е путевкӑна кӑтартма килешменнисене ҫӗнӗ йӗркепе сунартан 1-2 ҫулччен хӑтарма пултарӗҫ.

Сунар ресурсне кӗрекен пуклак чӗрнелле чӗрчунсене тата упасене ятарлӑ ирӗксӗр тытакансене вара 3 ҫуллӑха сунар ӗҫӗ-хӗлнӗ ирттерме ирӗке туртса илӗҫ.

Спорт ҫулӗ-йӗренче пирӗн ентешсем куллен тенӗ пекех ҫитӗнӳсем тӑваҫҫӗ. Ҫӗршывӑн тӗрлӗ ригионӗсене ҫитсе ӑмӑртусенче Республика чысне тивӗҫлипех хӳтӗлеҫҫӗ.

Питӗр хулипе ҫуммӑн вырнаҫнӑ Юкки ялӗнче утӑн 17-22-мӗшсенче велочупу-маунтинбайкпа чемпионат, Раҫҫей первенстви тата Раҫҫей шайӗнчи ӑмӑртусем иртнӗ. Ҫак ӑмӑртусенче пирӗн ентешсем тунӑ ҫитенӳсем ҫинчен эпир пӗрре мар хыпарланӑччӗ.

1995-1996 ҫулсенче ҫуралнӑ юниорсем хушшинче Муркаш районӗнчи В. Егоров ячӗллӗ АҪСШӗн вӗренекенӗ, Раҫҫейӗн спорт мастер кандидачӗ, Семенова Марина «кросс-кантри» дисциплинӑра кӗмӗл медаль ҫӗнсе илнӗ. Ҫак ӑмӑртура ҫӗнтерӳҫӗ ятне вара Чӑваш Республикин чысне хӳтӗлекен тата тепӗр спортсменка Кристина Кириллова тивӗҫнӗ.

Мочаловӑн ҫӗнӗ плакачӗ / Н. Плотников сӑнӳкерчӗкӗ

Муркашри суд малалла пырать. Тунтикун айӑплакан енӗн икӗ кунтелейне итлеме май пулнӑ пулсан, паян тепӗр иккӗшне чӗнсе илнӗ. Юнкунри суда икӗ пая пайлама пулать — малтанхинче хӳтӗлекен ен евитсем тыттарчӗ, тепринче кунтелейсен хуравӗсемпе паллашрӗҫ.

Чи малтан суд Илле Иванов тӑратнӑ евитсене (ходотайствӑсене) пӑхса тухрӗ. Айӑпланакан вӗсене чӑвашла ҫырнӑран тӑлмачӑн куҫарма тивнӗ иккен. Куҫару тӗрӗсех пулнине ҫирӗплетме Трихалкин судья вӗсене вуласа та пачӗ, хӳтӗлекен ен хирӗҫлемен хыҫҫӑн сӳтсе явма пуҫларӗҫ. Илле Иванов ӑна шиклентерекен темиҫе саманта асӑннӑ иккен, вӗсенчен пӗри — ӗҫе пуҫарма пуҫтарнӑ хутсен папки ҫинче тӳрлетӳ пуррине асӑрханинче. Хӳтӗлевҫӗсем датӑра тӳрлетӳ пуррипе ҫуккине тӗрӗслеме экспертиза тума ыйтрӗҫ, суд вӗсемпе килӗшмерӗ, ку япала пӗлтерӗшсӗр пулнине ҫирӗплетрӗ. Тепӗр евитре хӳтӗлевҫӗсем ҫак статьяна Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтне чӗлхе енчен экспертизӑна яма ыйтрӗҫ. Ваккатсемпе прокурорсен ку тӗлӗшпе мӗн шутланине пӗлнӗ хыҫҫӑн тӳре пӗр ҫур сехетлӗхе йышӑну тума кайрӗ. Таврӑннӑ хыҫҫӑн паллӑ пулчӗ — гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтне хушма ӗҫ пырса тивмӗ, тепӗр майлӑ каласан суд хӳтӗлевҫӗсен сӗнӗвӗпе килӗшмерӗ.

Малалла...

Чӑваш пикисен маттурлӑхӗ чӑнахах та тава тивӗҫ. Вӗсен спортри ҫитенӗвӗ республикӑшӑн пысӑк пӗлтерӗшлӗ. Пирӗн спортсменкӑсемпе эпир тивиҫлипех мухтанма пултаратпӑр.

Ытларикун, утӑн 22-мӗшӗнче Пенза хулинче VI Раҫҫейри вӗренекенсен ҫуллахи Спартакиадӑра ирӗклӗ мелпе кӗрешнипе юлашки тапхӑр ӑмӑртӑвӗсем иртнӗ. Унта 46 килограмм таран йывӑрӑ категоринче пӑхӑр медале Вӑрнар районӗнчи АҪСШра вӗренсе тухнӑ, халӗ ЧУОР-СДЮСШОР-5 студенки Иванова Анастасия ҫӗнсе илнӗ.

Настьӑна тата унӑн тренерӗсене — Егорова Д.Г. тата Львова Ю.Г. — медале ҫӗнсе илнӗ ятпа саламлатпӑр, спортра малашлӑхра та ҫитенӳсем тума сунатпӑр.

Ял ҫыннин ӗҫсӗр ларма вӑхӑт ҫук. Анкартинче пахча, витере выльӑх-чӗрлӗх, пӳртре ҫемье — ӗҫӗ туллиех. Ҫапах ялта ҫынсем пурнӑҫа ӗҫлесе кӑна ирттермеҫҫӗ. Юлашки ҫулсенче анлӑ сарӑлнӑ ял кунӗсенче юрӑ-кӗвӗ шӑрантарса, ташӑ ҫапса савӑнаҫҫӗ.

Хӗрлӗ Чутай районӗн Атнар ял тӑрӑхӗнче ҫулсерен ҫуллахи кунсенче Ял кунне паллӑ тӑваҫҫӗ. Иккӗмӗш Хурашаш ялӗн ҫыннисен хӑйсен пуҫарӑвӗпе пысӑк, савӑнӑҫлӑ уяв кунне паллӑ тунӑ. Ку уяв нумай хӑнана, ял ҫыннисене илӗртнӗ.

Чи малтанах сӑмаха Антар ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Александр Кузнецов илнӗ. Вӑл пурне те уяв ячӗпе саламланӑ, телей, ӑнӑҫу, ҫирӗп сывлӑх суннӑ. Ял тӑрӑхӗн администрацийӗ вара Ҫӗнтерӳ кунӗ ҫитнӗрӗн 70 ҫулӗ тӗлнелле ҫӗнӗ палӑксем хута ямалли ҫинчен калаҫнӑ. Ял ҫыннисем ку шухӑша ырланӑ, вара «нимелле» палӑксене туса лартмаллипе килӗшнӗ, ку ӗҫ валли ятарлӑ комисси тата яваплисене суйланӑ.

Йӑлана кӗнӗ тӑрӑх ялӑн чи ватӑ ҫыннине, нумай ҫул пӗрлӗ пурӑнакан мӑшӑра тата ялӑн обществӑлла пурнӑҫне хутшӑнакансене асӑнмаллӑх парнесемпе чысланӑ.

Хыҫҫӑн Иккӗмӗш Хурашаш ял ҫыннисемпе, хӑнисене «Ҫартмас» фольклор ансамблӗ тата Хӗрлӗ Чутайӑн культурӑпа кану центрӗн коллективӗ хӑйсен юрри-ташшипе савӑнтарнӑ.

Малалла...

Чӑваш музыка ӳнерӗнче паллӑ йӗр хӑварнӑ Олимпиада Агакова ҫуралнӑранпа ӗнер 95 ҫул ҫитрӗ.

Вӑл Етӗрне районӗнчи Ҫуткасси ялӗнче вӗрентекен ҫемйинче ҫуралнӑ. Етӗрнери педагогика училищинче, каярах Шупашкарти музыка училищи ҫумӗнчи икӗ ҫуллӑх хатӗрленӳ курсне ҫӳренӗ. Ун хыҫҫӑн виҫӗ ҫул хушши вокал уйрӑмӗнче ӑс пухнӑ. Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫи пуҫлансан училище хупӑнать, Олимпиада Яковлевна вара Чӑваш патшалӑх юрӑпа ташӑ ансамблӗнче ӗҫлеме тытӑнать. Ансамбльпе пӗрле ҫара та концертпа кайнӑ вӑл. 1943 ҫулхи юпа уйӑхӗнче хӑй ирӗкӗпе фронта тухса каять. Бронепуйӑс пулемет расчечӗн ҫапӑҫуҫи пулать вӑл, салтак тивӗҫне зенит дивизионӗнче пурнӑҫлать. Молдавипе Венгрие ирӗке кӑларассишӗн пынӑ ҫапӑҫусене хутшӑнать.

Вӑрҫӑ вӗҫленсен вӑл тӑван тӑрӑха таврӑнать, училищӗре пӗлӗве малалла туптать. Чӑваш радиовӗн вокал ансамблӗнче ӗҫлеме тытӑнать, концертсемпе тухса ҫӳрет. Сцена ҫинче вӑл кӑмӑл-туйӑма ирӗке янипе, вокал ӑсталӑхне ҫӳллӗ шайра кӑтартнипе палӑрса тӑнине аса илет Пӗтӗм Раҫҫейри музыка обществин тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Николай Зимин.

Малалла...