Вӑрнар поселокне хӑтлӑх кӗртесси малалла пырать. Паян кӑна унти Комсомольски урамӗнне вак чулпа витсе пӗтернӗ. Унччен вара йӗпе-сапара вӑл урампа тухса пӗтесси чӗр нуша пулнӑ иккен. Халӗ тӳрех машинӑсем каллӗ-маллӗ хутлама тытӑннӑ.

Урама вак чул сарма Вӑрнар поселокӗн хыснинчен ҫур миллиона яхӑн уйӑрнӑ. Тӗрӗсрех — 452,3 пин тенкӗ. Ӗҫе пурнӑҫлама аукционта подрядчик мелӗпе тивӗҫнӗ строительство предприятийӗ ӑна хӑвӑрт кӑна — уйӑх та кӗттермен — туса пӗтернӗ.

Паллах, ку ҫул йывӑр тиенӗ машшинсем валли мар, ҫавӑнпа та вӗсене ҫул ҫине кӗртессинчен сыхласси — асӑннӑ урамра пурӑнакансен тивӗҫӗ тесе палӑртать район администрацийӗ.

Пушкӑрт Республикинчи Авӑркас районне кӗрекен Треппелте ялӑн 240 ҫулхине паллӑ тунӑ. Ӑна «Сывлӑх сунатпӑр, хамӑр ялсем» ятпа ирттернӗ.

Кунти ламран лама пыракан йӑхсен шутне Виноградовсен, Умовсен, Григорьевсен, Волковсен, Даниловсен, Захаровсен, Колпаковсен тата Федоровсен ҫемйисене кӗртмелле.

Ҫавӑн йышши кирек мӗнле уяври евӗрех унта та вырӑнти ал ӗҫ ӑстисен пултарулӑхне кӑтартса паракан курав йӗркеленӗ. Халӑхӗ вара, чӑнах та, пултаруллӑ. Хӑшӗсем палассем тӗртеҫҫӗ, теприсем тӑмран савӑт-сапа ӑсталаҫҫӗ, йывӑҫран касса тӑвакансем те пур. «Тӗрлӗ ҫулсенчи Треппел ялӗ», «Треппел ялне пуҫарса яни», «Пирӗн ҫитӗнӳсем», «Ҫутҫанталӑка упрар» стендсем хатӗрленӗ.

Уява Авӑркас район администрацийӗн пуҫлӑхӗ М.Б. Ишемгулов та пырса ҫитнӗ. Ял халӑхне вӑл саламланӑ. Виталий Васильевичпа Таисия Романовна Волковсене вара «Юратупа шанчӑклӑхшӑн» медальпе чысланӑ. Ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ И.С. Захарова уҫнӑ. Вӑл вырӑнти пурнӑҫ пикри каласа кӑтартнӑ: шкул тата Культура ҫурчӗн ҫивиттине улӑштарни, асфальт сарни, кӗпер юсани тата ытти пирки.

Малалла...

Сенкер хум кӑларнӑ самант

Вилӗм сенкер тӗспе килет имӗш. Ҫакӑн пек пӗтӗмлетӳ патне Британи ӑсчахӗсем тӗпчесе тухнӑ.

Давид Гемс хӑйӗн ӗҫчешӗсемпе пӗрле Caenorhabditis elegans ӑмансенче вилӗм умӗн мӗнле реакци пулса иртнине сӑнанӑ. Ӑсчахсен палӑртнӑ тӑрӑх уйрӑм клетка епле вилнине тахҫанах тӗпчесе пӗлнӗ, пӗтӗм организмра вара мӗн пулса иртнине — пур клетка та мӗншӗн пӗр харӑс ӗҫлеме чарӑннине — халӗ те пӗлмеҫҫӗ имӗш.

Тӗпченӗ май ӑманӑн вар хырӑмӗнче паллӑ мар вещество асӑрханӑ пулать, вӗсен шухӑшӗпе вӑл липофусцин имӗш. Ҫак вещество ӑманра ватӑлнӑ ҫемӗн нумайланать имӗш. Анчах та ӑмансен икӗ ушкӑнне — ватӑлнисене тата суранланнисене — сӑнанӑ май вӗсен пурин те вилес умӗн кӗлетки витӗр вӑйлӑ сенкер тӗслӗ пайӑркасен хумӗ иртнине асӑрханӑ. Ҫапла май ӑсчахсен шухӑшӗпе ипофусцин вӑхӑт иртнӗ ҫемӗн мар, вилӗм саманчӗнче хатӗрленет. Ҫак сенкер тӗслӗ хум шӑп та лӑп организм вилӗмӗ тесе шутлаҫҫӗ.

Тӗпчевҫӗсем ҫак хума епле те пулин чарма вӗренесшӗн — вара вӗсен шухӑшӗпе вилӗм вӑхӑтне те тӑсма пулӗ. Ватӑлнине пула иртекен ҫак реакцине чараймӑн ӗнтӗ, ҫавах та ытти ӑнсӑрт вилӗмрен вӑхӑтлӑха та пулин ҫӑлма пулатех тесе шутлаҫҫӗ.

Малалла...

Канаш районӗнчи Шӑхасанта пурӑнакан 46 ҫулти арҫынна хӗрсене ӳте сутса пурӑнма явӑҫтарнишӗн хӑй вӑхӑтӗнче судпа пӗрре айӑпланнӑ пулнӑ-ха. Анчах кун пек мул тума пурри ӑна пӗрех илӗртнӗ курӑнать. 2010 ҫулхи пуш уйӑхӗнчен тытӑнса вӑл каллех хӑйӗн «ӗҫне» пуҫарса ярать. Ҫапла вара пӗлтӗрхи ҫӗртме уйӑхӗччен 17–25 ҫулсенчи 13 хӗре явӑҫтарать. Вӗсем Канаш тата Йӗпреҫ район пикисем пулнӑ иккен.

Арҫынсемпе тӗл пулма арҫын икӗ хваттер: пӗрне — Канашра, теприне — Шӑхасанта — тытса тӑрать. Кирлӗ пулсан хӗрарӑмӗсем чӗннӗ ҫӗре те ҫӳренӗ: хваттерсене, саунӑсене. Арҫына ҫапла майпа пӗр сехет киленӗҫ кӳме 1 пин тенкӗрен пуҫласа 1,5 пин тенкӗ таран илнӗ. Тупрана вӗсем хӑйсене «ӗҫпе» тивӗҫтерекен арҫынпа ҫурмалла пайланӑ. Арҫына халӗ суд ҫирӗп режимлӑ колоние 7 ҫуллӑха хупса хумалла тунӑ. Йышӑну хальлӗхе сакккунлӑ вӑя кӗреймен-ха.

Кӑҫал пирӗн республикӑри темиҫе спорт объектне юсама Мускваран укҫа килмелле. Кун пирки Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев ҫӗршывӑн спорт министрӗпе Виталий Муткопа тӗл пулнӑ хыҫҫӑн уҫӑмланнӑ. Унпа 2015 ҫулта пирӗн патра ҫӑмӑл атлетика енӗпе ирттерме палӑртнӑ Европа чемпионатне хатӗрленесси пирки тата спорт сооруженийӗсене юсав тӑвасси пирки калаҫнӑ.

Шайбӑпа хоккейла выляс енӗпе вӗрентекен спорт шкулне тата лаша спорт комплексне юсама, сӑмахран, кӑҫал 35,5 миллион тенкӗ килмелле. «Олимпийски» стадиона юсама вара 60 миллион тенкӗ тивӗҫӗ. Ӑна маларах асӑннӑ чемпионата хатӗрленнӗ май юсама шут тытнӑ. Тӗп хулара хута яма палӑртнӑ Пӑр керменӗ валли те хушма тупра килмелле-мӗн. Кунсӑр пуҫне 2014–2015 ҫулсечне Чӑваш Енре вунӑ шкулта хальхи вӑхӑтри стадионсем тӑвас проект пурнӑҫа кӗмелле.

Сӗт тата сӗтрен апат-ҫимӗҫ туса илекенсем ҫурла уйӑхӗн 5-8-мӗшӗсенче «Сӗте ҫул парӑр!» авточупу ирттерме шут тытнӑ. Кӑҫалхипе вӑл иккӗмӗш хут иртет.

Раҫҫей шайӗнчи ҫак мероприяти Мускав, Кисан, Чулхула облаҫӗсенчи, Мӑкшӑ тата Чӑваш республикинсен Ял хуҫалӑх министерствисем, Сӗт туса илекенсен наци союзӗ, Сӗт туса илекенсен наци кооперативӗ йӗркеленипе хапӑлланипе, DairyNews информаци агентстви йӗркеленипе иртет. Хайхисем асӑннӑ отрасльти ыйтусене федераци тата регионсен влаҫӗсем асӑрхаччӑр тесе ҫапла тума шут тытнӑ-мӗн. Унсӑр пуҫне сӗт тата унран туса илекен ҫимӗҫсене ӗҫме-ҫиме илӗртес тӗллев те пур иккен.

Авточупӑва хутшӑнакансем 4 кун хушшинче 1 500 километр ытла ҫӗнмелле. Ҫав вӑхӑтра вӗсем маларах асӑннӑ регионсем урлӑ иртӗҫ, ӗне выльӑх тытакан 5 фермӑна тата Мӑкшӑ Республикинчи Инсар хулинчи сыр завочӗпе Етӗрнери сӗт-ҫу заводне кӗрсе тухӗҫ.

Авточупу вӑхӑтӗнче ӗҫлӗ канашлусем те ирттерме палӑртнӑ. Пирӗн патра вӑл Ҫӗнӗ Шупашкар хулинче ҫурлан 8-мӗшӗнче иртӗ.

Ҫӗнӗ вӗренӳ ҫулӗ пуҫланас умӗн пирӗн республикӑна «Peugeot Boxer» маркӑллӑ 22 автобус илсе килнӗ. Вӗсем пурӗ 29,6 миллион тенке кайса ларнӑ.

ЧР Вӗренӳ министерстви автобуссем патшалӑх стандарчӗпе тивӗҫсе тӑни тата ачасене турттарма юрӑхли пирки ӗнентерет. Унта 22 ҫын лараять. Ӑслӑ автобус алӑк япӑх хупӑнсан вырӑнтан та хускалмасть. Шалтан та, тул енчен те ӑна хытӑ калакан ҫыхӑну хатӗрӗпе тивӗҫтернӗ-мӗн. Вӑл сехетре 60 ҫухрӑмран ытла каяймасть иккен.

Ҫав вӑхӑтрах маларах асӑннӑ ведомство унччен те шкулсене автобуссем килнине аса илтерет. Ун чух вӗсене Пӗтӗм тӗнчери ачасене хӳтӗлемелли кун умӗн кӳрсе килнӗччӗ. «ПАЗ» маркӑллӑ 22 автобус.

Социаллӑ пӗлтерӗшлӗ ӗҫсене пурнӑҫлакан коммерцилле мар организацисене пулӑшма тесе федераци тата республика хыснинчен пурӗ 15 миллион тенкӗ уйӑрма май пур. Ҫав суммӑран 10,3 миллионӗ Мускавран патшалӑх пулӑшӑвӗ евӗр килнӗ, ыттине Чӑваш Ен уйӑрнӑ.

Социаллӑ пӗлтерӗшлӗ ӗҫсен шутне тӑлӑхсене, амӑшлӑхпа ачасене, ваттисене, сусӑрсемпе вӗсен ҫемйисене пулӑшасси кӗрет. Ҫавӑн пекех — хушма пӗлӳ парассипе, ӑслӑлӑхпа техника тата художество пултарулӑхӗ, тавра пӗлӳлӗхпе экологи, потребительсен правине хӳтӗлес енӗпе, спорта сарас, нацисен хушшинчи ҫыхӑнӑва аталантарас тӗлӗшпе тӑрӑшакансем.

Укҫана конкурс ирттерсе уйӑрса парӗҫ. Проектсене ЧР Сывлӑх сыхлав, Вӗренӳ, Культура, Спорт тата Ҫутҫанталӑк ресурсӗсен министерствисем йышӑнаҫҫӗ. ЧР Министрсен Кабинечӗн Председателӗ Иван Моторин укҫана кама уйӑрасси пирки йышӑну тӑвиччен ҫиччӗ виҫсе пӑхма чӗнсе каланӑ. «Эпир системӑллӑ ӗҫлекенсене пулӑшма тивӗҫ», — тенӗ республикӑн Правительствин пуҫлӑхӗ.

Ҫӗнӗ Шупашкартан инҫех мар вырнаҫнӑ 6-мӗш колонире ларакан 23 ҫулти Иван Ибетов пӗр кунхине лезвипе юн тымарне татса янӑ иккен. Ҫак утӑма каччӑ хӑйне ним ҫукран наркотикпа ҫыхланнӑ тесе айӑпланӑран тунӑ тесе ӑнлантарать-мӗн.

Пӗринче ун патне хӑйсен ялӗнчи пӗр ҫын тулли сумкӑпа килнӗ — унта пирус, апат-ҫимӗҫ чикнӗ-мӗн. Ҫав вӑхӑтра ӑна палламан пӗр ҫын тӗрмере ларакан пӗлӗшӗ валли япала пама ыйтнӑ имӗш. Колони ӗҫченӗсем сумкӑна тӗрӗслеме тӑрсан унта наркотик пуррине асӑрхаҫҫӗ. Куншӑн вара каччӑна 8 ҫултан пуҫласа 20 ҫул таран ирӗкрен хӑтарма май пур-мӗн. Каччӑ хӑйӗн хӳтӗлевҫине тата Ҫын правине хӳтӗлес енӗпе ӗҫлекен Уполномоченнӑя Юрий Кручинина пӗлтернӗ тӑрӑх, ӑна айӑпа йышӑнма сӗннӗ-мӗн, апла тусан тем пулмасси пирки шантарнӑ пулать.

Юн тымарне каснӑ хыҫҫӑн вӑл тухтӑрсен пулӑшӑвне хирӗҫленӗ, прокурора чӗнсе парасса кӗтнӗ, анчах тӗл пулма май килмен-мӗн. Унтан та ытларах — ирхи пиллӗк сехетре ун патне колони ӗҫченӗсем пырса кӗрсе хӗненӗ те штраф изоляторне хупса хунӑ имӗш. Кунти чӑнлӑха тӗпчевҫӗсем тупсан кӑна ӗнтӗ...

Ҫапла Чӑваш Ен Правительстви йышӑннӑ. Кунта сӑмах пурӑнма кирлӗ чи пӗчӗк виҫе пирки пырать. ЧР Министрсен Кабинечӗн ӗнерхи ларӑвӗнче ҫав виҫене кӑҫалхи иккӗмӗш кварталшӑн ҫирӗплетнӗ.

Кӑҫалхи кӑрлач–пуш уйӑхӗнчисенчен ӑна 4 процент хӑпартнӑ. Эсир пӗлетӗр пулӗ ӗнтӗ, пурӑнма кирлӗ чи пӗчӗк укҫа виҫи ҫынсен категорине кура кӑштах уйрӑлса тӑрать. Ачасем валли ҫав виҫене, акӑ, уйӑхсерен 6 пин те 162 тенкӗ кирлӗ тесе йышӑннӑ, пенсионерсене — 5 пин те 167 тенкӗ, вӑй питтисене — 6 пин те 603 тенкӗ.