Ӗнер Шупашкарти Иван Яковлев урамӗнче вырнаҫнӑ «Чувашавтотранс» предприятийӗн филиалӗнче 50 ҫулти сварщик вилнӗ. Вӑл бензин бакне шӑратма тӑнӑ. Анчах хатӗре ятарлӑ пӑспа тасатса илмен имӗш. Ҫапла вара бак ҫурӑлса кайса арҫынна вилмеллех амантнӑ. Инкек пулнӑ вырӑна яваплӑ тӗрлӗ служба ҫыннисем пырса ҫитнӗ. Тӗпҫевҫӗсем ку инкек пирки тӗпчев ирттереҫҫӗ. Яваплисем, ахӑртнех, айӑплавран пӑрӑнаймӗҫ.

Монополипе кӗрешекен федераци службин Чӑваш Енри управленийӗ Шупашкартан Мускава ҫӳрекен пуйӑс хакне тӗрӗслеме шут тытнӑ. Тӗрӗсрех, экономика тӗлӗшӗнчен мӗнпур ене виҫсе хакласах йышӑннине палӑртӗҫ. Монополипе кӗрешекенсем патне ҫапла тӗрӗслеме ыйтса республикӑн Экономика министерстви тухнӑ иккен. Асӑннӑ ведомство федерацин Атӑлҫи округне кӗрекен регионсенчи пуйӑс хакӗсене танлаштарнӑ. Ун валли министерство 100 ҫухрӑма илекен хаксене тӗпе хунӑ. Пирӗн патринчен хаклӑраххи Чулхула облаҫӗнче иккен. Ҫав вӑхӑтрах Пермь облаҫӗнче купе-вакуншӑн 25,7 процент йӳнӗрех тӳлеттереҫҫӗ-мӗн. Ӑренпур облаҫӗнче плацкартшӑн 18,9 процент йӳнӗ иккен.

Шупашкартан Мускава каякан фирма пуйӑсӗнче плацкарт вакунри вырӑншӑн билет 2007 тенкӗ тӑрать, куперишӗн — 3200 тенкӗ, люкс номере суйласан 9434 тенкӗ тӳлемелле. Автобуспа Мускава вара 1000–1200 тенкӗпе те ҫитме май пур.

Пуйӑс хакӗ пирки сӑмаха авӑн уйӑхӗн 16-мӗшӗнче республика праивтельствин ларӑвӗнче ҫӗкленӗ пулнӑ. Ун чух Чӑваш Ен Пуҫлӑхӗ Михаил Игнатьев хаксене йӳнетес майсем пуррине сӳтсе явма яваплисене хушнӑ.

Малалла...

Нумаях пулмасть Елчӗк районӗнчи Кушкӑ вӑтам шкулӗнчи «Теремок» ача пахчинче «Пирӗн ҫутҫанталӑка упрӑр!» девизпа экологи сехечӗ иртнӗ. Антоноа З.П. воспитательница шӑпӑлансемпе «Ҫутҫанталӑри илемлӗхе курма вӗренер» темӑпа калаҫу ирттернӗ пулнӑ. Зоя Прохоровна ачасене этемӗн пурнӑҫӗ таврари ҫутҫанталӑкран тытӑнса тӑни ҫинчен каласа панӑ. Лайӑх экологи лару-тӑрӑвӗ вара этем ҫунҫанталӑкра хӑйне мӗнлерех тытнинчен килессине тӗплен ӑнлантарса панӑ.

Ачасем илем тӗнчине кӗрсе ӳкрӗҫ. Воспитательница чечексем ҫинчен, сиплӗ курӑксем ҫинчен, вӗсемпе еплерех усӑ курасси ҫинчен те каласа панӑ. Шӑпӑрласем вара чечексем ҫинчен сӑвӑсем каланӑ, кӑсӑклӑ тупмалли юмахсен тупсӑмӗсене шыранӑ, чечексен уйрӑмлӑхӗсемпе пӗрпеклӗхӗсене сӑнама вӗреннӗ, вӗсен илемлӗхӗпе киленнӗ.

Ачасем ҫак калаҫу хыҫҫӑн ҫутҫанталӑк ҫине урӑх куҫпа пӑхма тытӑнчӗҫ ӗнтӗ. Тавралӑх илемне хакламаллине ҫирӗппен асра тытса юлчӗҫ.

Тутар Республикинчи Кӑнна Кушки ялӗнче хӑйсен таврлӑхӗнче ҫуралса ӳснӗ паллӑ ҫынсене халаласа мемориаллӑ коплекс ҫӗклесе лартнӑ. Мемориала хӳминче чӑваш халӑхӑн ҫутӑ пуласлӑхӗшӗн нумай вӑй хунӑ И.Я. Яковлева та тивӗҫлӗ вырӑн уйӑрса панӑ.

Мемориала уҫни тата тепӗр пӗлтерӗшлӗ датӑпа та тӳр килнӗ пулнӑ — ҫак ялтах ҫуралса ӳснӗ Чӑваш АССР халӑх артисчӗ, РСФСР тава тивӗҫлӗ ӳнер ӗҫченӗ И.С.Максимов-Кошкинский ҫуралнӑ кунӗ. Меморил комплексне уҫнӑ хыҫҫӑн ял-йыш, хӑнасемпе делегатсем Максимов-Кошкинский тӑван килне ҫул тытнӑ пулнӑ.

Чӑваш театрӗн тата кинон ашшӗ ҫуралнӑранпа 120 ҫул ҫитнӗ ятпа К.В.Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх драмтеатрӗн артисчӗсем уяв ҫӗммине тӑснӑ. 1920 ҫулсене «Чувашкино» ӳкернӗ художествӑлла фильм «Ял» тата «Чӑваш ҫӗршывӗ» документаллӑ лента уяв каҫне вӗҫленӗ.

Ҫӗрпӳ хулан ҫурҫӗр-хӗвел тухӑҫ енче Кӗҫӗн Ҫавал юханшывӑн шыв ҫулне йӗркелес ӗҫсем пӗччӗкӗн вӗҫленме те тытӑннӑ. 2012 ҫулхи раштав уйӑхӗнче пуҫарӑннӑ ӗҫсем малашлӑхра тухма пултаракан ейӳрен хӑтараҫҫӗ.

Авӑнӑн 16-мӗшӗнче Кӗҫӗн Ҫавал ҫӗнӗ 313 метрлӑ шыв ҫулӗпе юхма тытӑннӑ. Паянхи кун кивӗ шыв ҫулне хуплас, ҫак лаптӑка тирпейлес тата нумай ҫул ӳсекен курӑк таврашне акас ӗҫсене пурнӑҫлаҫҫӗ.

Авӑнӑн 16-мӗшӗнче «Халӑхӑн социаллӑ пулӑшӑвӗн Куславкка центрӗ» кӑнтӑрлахи ларӑвӗн пайӗнче «Ӑста алӑсем» пултаруллӑх клубӗ «Канзаши ӳнерӗпе паллашасси» темӑпа заняти иртнӗ.

Канзаши вӑл 400 яхӑн ҫул каялла усӑ курма пуҫланӑ япунсен традициллӗ ҫӳҫ капӑрлӑхӗ. Ӑна вара тӗрлӗ тӗслӗ пусмаран тӑваҫҫӗ. Паянхи кунсенче ҫак япун ӳнерӗ Раҫҫей хӗрарӑмӗсем хушшинче чи паллӑ хобби пулса тӑнӑ иккен.

Паян уйрӑмӗн клиенчӗсем Канзаши искусствин историйӗпе, унӑн тӗсӗсемпе, пысӑк чечексен йышне хатӗрлемелли ҫулҫӑн икӗ типӑн техникипе паллашнӑ. Заняти вӗҫӗнче вара ушкӑн Тӗнче тетелӗ урлӑ казаншипе мастер-классене, ӗҫсене кӑсӑклансах пӑхнӑ.

Паллах теори пайӗсӗр пуҫне уйрӑмӑн клиенчӗсем практика пайне те пурнӑҫланӑ. Пӗрремӗш занятисенче ху тӗллӗн чечексем тума йывӑртарах пулин те ҫапах ветерансем малашлӑхри практика занитийӗсене канзаши ӳнерне «парӑнтарма» шанаҫҫӗ.

«Ӑҫта ҫуралнӑ — ҫавӑнта кирлӗ пулнӑ!», — каларӑша Ҫӗпрел районӗнчи Хулаҫырми ялӗнче ҫуралса ӳснӗ меценат, Шупашкарти «Тус» ХАО ертӳҫи Николай Федорович Угаслов тӗпе хурса вӑй ҫитернӗ таран хӑйӗн тӑван ялне кӑна мар, района та тӑтӑшах пулӑшу парать. Хулаҫырми ҫыннисен пурнӑҫӗ лайӑхланса пынинче Николай Федороичӑн тӳпи уйрӑмах пысӑк. Вӑл тӑрӑшнипе урамсене нумаях пулмасть чул сарса хытарнӑ. Халӗ акӑ ял варрипе иртекен тарӑн ҫырма урлӑ ҫӗнӗ пӗве тума тытӑннӑ ӗнтӗ.

«Тус» ХАО прорабӗ Петр Алексеевич Кадуков пӗлтернӗ тӑрӑх асӑннӑ ҫырма тӗлӗнче тахҫан ҫуран каҫса ҫӳремелли кӗпер кӑна пулнӑ. Халӗ ӑна кӑштах анаталла куҫарса ун вырӑнне ҫӗнӗ пӗве тума шутланӑ. Паянхи куна ӗҫсем вӗҫленсе те пыраҫҫӗ. Пӗве ҫине бетон сарас енӗпе тӑрӑшуллӑ ӗҫ пырать. Тӗпрен илсен «Тус» ХАО ӗҫченӗсем тӑрӑшаҫҫӗ кунта. Бетона Шупашкартан илсе килеҫҫӗ. Пӗве айне виҫӗ пӑрӑх хурса хӑварнӑ. Вӗсем пӗвене ҫумӑрсем тӑтӑш ҫунипе, ҫуркуннесенче капланса килекен шыв сиенлетесрен сыхлаҫҫӗ. Пушар машинисем, ытти тӗллевсем валли ҫакӑ ҫителӗклӗ ӗнтӗ.

Малалла...

Трак тӑрӑхӗнчи шкулсенче пилеш пухасси йӑлана кӗнӗ ӗнтӗ — ак ҫак кунсенче те Красноармейскинчи вӗренӳ учрежденийӗ таврашӗнче ӳсекен пилеш йывӑҫҫисем тавра шкул ачисем пухӑнчӗҫ. Ӗҫе ертсе пыраканӗсем — С.Н. Дмитриева класс ертӳҫи тата социаллӑ педагог М.И. Кириллова.

10-мӗш класра пӗлӳ пухакансем пилеш пухма уроксем хыҫҫӑн пуҫтарӑннӑ. Ӗҫ кал-кал пынӑ май тупӑшӗ те сахал мар — патшалӑх валли вӗсем пурӗ 50 килограмма яхӑн пуҫтарма ӗлкӗрнӗ.

Пилеш йышӑҫӗ пирӗн тӑрӑхра сахал мар ӳсет. Ятарласа лартнисем те чылай тӗл пулаҫҫӗ — ара чӑваш тӗнче курӑмӗпе ҫак йывӑҫран усал-тӗсел те хӑрать-ҫке. Ҫӳллӗшпе пилеш 20 метра яхӑн ӳсме пултарать. Ҫупа ҫӗртме уйӑхӗнче чечеке ларать те ҫырлисем — сапакӑн-сапакӑн пухӑннисем — авӑн-юпа уйӑхӗсенче пиҫеҫҫӗ.

Иртнӗ эрнекен, авӑнӑн 13-мӗшӗнче, Ӗпхӳре «Раҫҫей халӑхӗсен чӗлхисенчи диалектологин ҫивӗч ыйтӑвӗсем» (выр. Актуальные проблемы диалектологии языков народов России) тӗнче шайӗнчи конференци иртнӗ. Унта пурӗ 200 ытла ӑсчах хутшӑннӑ — ҫав шутра Чӑвашран та.

Вырӑнти калаҫусене сӳтсе явнисӗр пуҫне ӑслӑлӑх канашлӑвӗнче вак халӑхсен вӗренӳ ыйтӑвне те тишкернӗ. Конференци йышӑннӑ резолюцинче Раҫҫейри халӑхсен чӗлхисем пысӑк хӑрушлахра пулнине палӑртнӑ — тӑван чӗлхене пӗлекенсен йышӗ ҫулран ҫул чакса пыни, хӑйсене тӑван халӑх тымарӗнчен уйӑракансен йышӗ ӳсни ӑсчахсене пӑшӑрхантарнӑ. Ҫак пулӑм малашне те ҫаплах юлсан Раҫҫейре хӑш-пӗр халӑхсем ҫухалма та пултарнине асӑрхаттарнӑ.

Лару-тӑрӑва ҫӑмӑллатас тӗлӗшпе ӑсчахсем темиҫе сӗнӳ панӑ: РФ Патшалах Думине регионсемпе пӗчӗк халӑхсен чӗлхин Еропа хартине алӑ пусса пурнӑҫа кӗртессине хӑвӑртлатмалла; РФ Регионминӗн «Раҫҫей халӑхӗсен чӗлхисем» (выр. «Языки народов России») патшалӑх программине хатӗрлесе йышӑнмалла; Раҫҫей тӑрӑхӗсенчи лару-тӑрӑва кӑтартакан чӗлхесен пӗлӗм пухмачне (даннӑйсен базине) йӗркелемелле; федераллӑ округсен шайӗнче вак халӑхсен чӗлхисене пулӑшу кӗрекен программӑсем йышӑнмалла (хальхи вӑхӑтра вырӑс чӗлхи валли пур) тата ытти те.

Малалла...

Перс кушакӗ

Иран патшалӑхӗ космоса тухни ҫинчен пӗлетӗр пулӗ. 2009 ҫулта вӑл пӗрремӗш спутника кӑларнӑ, каярахпа чӗрчунсене те вӗҫтернӗ — пӗрисем ку вӗҫевсем ӑнӑҫлӑ вӗҫленнӗ тесе пӗлтереҫҫӗ, теприсем иккеленеҫҫӗ. Кӑҫал кӑна тӗнче уҫлӑхне упӑтене вӗҫтернӗччӗ вӗсем.

Хальхинче вара космоса кушака — перс йӑхӗнчине — вӗҫтерсе пӑхасшӑн иккен ирансем. ИКА ӗҫтешӗ Мухаммад Эбрахими каласа панӑ тӑрӑх ӑсчахсем тивӗҫлӗ чӗрчуна суйлаҫҫӗ — кушаксӑр пуҫне черетре кролик тата шӑши тӑрать. Эбрахими ӑнлантарнӑ тӑрӑх хальхинче карап Ҫӗр чӑмӑрӗ тавра вӗҫсе ҫӑврӑнмалла — унччен вӗсен ҫулӗ кӗскерех пулнӑ: ҫӳле хӑпарнӑ хыҫҫӑн аннӑ ҫеҫ.

Ҫак пӗтӗм ӗҫ-пуҫа Иран космос агентстви 2021 ҫулта тӗнче уҫлӑхне астронавта вӗҫтерес тӗлӗшпе йӗркелет.