Ильдар Гильмутдинов

Владимир Путин «Раҫҫей Федерацийӗн Президенчӗ ҫумӗнчи Нацисен хушшинчи хутшӑнусен енӗпе ӗҫлекен канаш ҫинчен» Хушӑва алӑ пуснӑ. Асӑннӑ канашӑн председателӗ В.Путин, унӑн ҫумӗсем — Президент администрацийӗн пуҫлӑхӗн пӗрремӗш ҫумӗ Вячеслав Володин тата РФ вице-премьерӗ Дмитрий Козак. Канашӑн яваплӑ секретарӗ — РФ Президенчӗн Шалти политика енӗпе управленийӗн начальникӗн ҫумӗ Павел Зенькович.

Ҫавӑн пекех канашӑн йышӗнче Тутарсен федераллӑ наципе культура автономийӗн ертӳҫи Ильдар Гильмутдинов та пур.

2009 ҫулхи Акатуйра

Акатуйсен тапхӑрӗ пуҫланнӑ тесен та йӑнӑш пулмӗ. Авалтан пыракан уява хальхилле чылай вырӑнсенче уявлаҫҫӗ. Республикӑн кашни районӗнче тенӗ пекех вӑл иртет. Ыран вара Акатуй — Канаш районӗнче.

Ку тӑрӑхри Акатуя Канаш районне йӗркеленӗренпе 85 ҫул ҫитнине тата Раҫҫей шайӗнче иртекен истори ҫулталӑкне халалласа ирттереҫҫӗ. Уяв вырӑнӗ Канаш хулинче мар, юнашар ларакан Аслӑ Асхва Пикшик ялти «Урожай» стадионра.

Уява ҫитсен сире кӗтеҫҫӗ: «Ҫын ӑсталӑхӗ — халӑх пуянлӑхӗ» (халӑх ушкӑнӗсен концерчӗ); «Чун ӑшши — Канаш ен» (фотокурав); «Ҫӑкӑртан асли ҫук» (ҫакӑр-пӗремӗк куравӗ); «Канаш Ен шӑпчӑкӗсем» (ача-пӑча лапамӗ: концерт, ӑмӑрту, вӑйӑ). Паллах, вӑйӑ-ӑмӑртусӑр уяв иртмӗ, вӗсем 10 сехетре пуҫланса 16 сехетченех иртӗҫ.

Акатуя 10 сехетре уҫӗҫ. 16 сехетре чӑваш эстрада ҫӑлтӑрӗсен концерчӗ пуҫланӗ. Ун хыҫҫӑн — ҫамрӑксем валли дискотека!

«Чӑваш салтакӗ» кӗнеке хуплашки

Пирӗн ентеш — Яманакӑн пултаруллӑ арӗ — Эдисон Патмар кӗнеке хыҫҫӑн кӗнеке калӑплать.

Шупашкарти «Ҫӗнӗ вӑхӑт» издательствӑра нумаях пулмасть унӑн 140-мӗш кӗнеки 1500 экземпляр тиражпа пичетленсе тухрӗ. Иккӗмӗш авторӗ — ашшӗ — чӑваш халӑх сӑмахлӑхне пухассипе палӑрнӑ Иван Анисимович Патмар.

Сӑмах май, ҫак ӗҫ — Патмарсен пуххинчи 10 томлӑ халӑх сӑмахлӑхӗн 7-мӗш томӗ. 228 страницӑран тӑракан илемлӗ те хытӑ хуплашкаллӑ кӗнекен умсӑмахӗнче ку тома чӑваш арҫынӗсене халалланине асӑннӑ. Хайлавсенче салтакӑн ҫӑмӑл мар пурнӑҫӗ пирки тӗплӗн ҫырса кӑтартнӑ. Урӑхла пулма та пултараймасть, мӗншӗн тесен Эдисон Иванович хӑй те салтак пӑттине тутаннӑ, 20 ҫул ытла ҫар хӗсметӗнче пулнӑ. Ашшӗ — Иван Анисимович вара — иртнӗ хаяр вӑрҫа хутшӑннӑ, старшина, тӑватӑ хутчен аманнӑ, икӗ хут — Хӗрлӗ Ҫӑлтӑр орденне, «Паттӑрлӑхшӑн», «Варшавӑна ирӗке кӑларнӑшӑн» тата ытти медальсене тивӗҫнӗ. «Эх, мӑнтарӑн, нушалантӑн, ҫавах ырӑ пулаймарӑн, хӑв ятна сыхлаймарӑн...» пая шӑпах унӑн асаилӗвӗсене кӗртнӗ.

Малалла...

Уяври пӗр ӑмӑртура

Акатуй уявӗсем районсемпе ялсен шайӗнче кӑна мар, шкулсенче те иртеҫҫӗ. Нумай пулмасть, ав, Акатуй уявне Пушкӑртстанри Пелепей хулинче вырнаҫнӑ чӑваш гимназинче ирттерчӗҫ.

Ҫӑвӑн 31-мӗшӗнче иртрӗ Акатуй. Унта пӗрремӗш класра пӗлӳ пухакансенчен пуҫласа директор таранах хутшӑнчӗҫ. Вӑйӑсемпе ӑмӑртусенче тупӑшрӗҫ, юрӑпа ташӑ пултарулӑхӗпе савӑнтарчӗҫ. Пӗлӗве тӗрӗслеме те манмарӗҫ — экологипе историе епле пӗлнипе ӑмӑртрӗҫ.

Чи матуррисем, чи хастаррисем вара парнелле пулчӗҫ — вӗсене пылак ҫимӗҫ лекрӗ.

Пелепей хулинчи чӑваш гимназире 2011-12 вӗренӳ ҫулӗ ҫапла вӗҫленчӗ. Чӑн та маттурсем!

Хальхи музейӗн пӗр ҫуртӗнче

Чулхулара музей пур — Щелоковски хутӑрта вырнаҫнӑ, Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи халӑхсен кил-ҫурчӗсене унта курма пулать. Чулхула облаҫӗн пӗчӗк ӗҫе пулӑшу кӳрекен тата аталанма пулӑшакан, усӑ куракансеме услугӑсен пасарӗн министрӗ Денис Лабуза пӗлтернӗ тӑрӑх музейри ҫуртсен пӗр пайне Бор районне куҫарма палӑртнӑ — унта халӑх ӑс-хакӑлӗпе пултарулӑх ялне (выр. фольклорно-этническая деревня) йӗркелесшӗн иккен.

Нумай пулмасть Чулхулапа Бор хушшинче вӗрен-ҫула хута яни пирки пӗлтерсеччӗ ӗнтӗ. Министр каланӑ тӑрӑх унпа ярӑнакансем Бора ҫитнӗ май кунта нимӗнле кӑсӑк та ҫуккипе аптараҫҫӗ иккен. Унсӑр пуҫне ҫул енӗпе япӑх пулнӑран Щелоковски хутӑрти музее ҫитме йывӑр. Ҫӗнӗ пуҫарӑва пурнӑҫа кӗртсен тӳрех икӗ мулкача тытма пулать иккен — Борта та кану йӗркеленӗ, музейпа та халӑх ытларах паллашӗ.

Халӑх шухӑшӗпе вара ҫуртсене куҫарассин сӑлтавӗ ытларах Щелоковски хутӑрти ҫӗре пушатассипе ҫыхӑннӑ — вӑл хулан чаплӑ пайӗнче вырнаҫнӑ-ҫке. Чӑн та, ҫитме ҫулӗ япӑх пулсан, тен ҫулне тусан вырӑнлӑрах пулӗччӗ? Йӳнӗрех те ларӗ.

Тепӗр сӑмах хамӑр республика пирки. Чулхуласем этнопарка тума тытӑннӑ та ӗнтӗ, пирӗннисем хӑҫан ку ӗҫе пуҫарӑнасси паллӑ та мар.

Малалла...

Пӗлтӗрхи Акатуйра

Ҫураки ӗҫӗсем вӗҫленсен чӑваш халӑхӗ Акатуй уявӗнче савӑннӑ. Темиҫе кун маларах хатӗрленнӗ уява — йывӑр ӗҫ хыҫҫӑн канни питӗ те усӑллӑ, тата акнӑ тырӑ ӑнса пултӑр тесе чӳклени те кирлӗ-ҫке. Уяв умӗн кил-ҫурта тирпейленӗ, кашни кил Акатуя ирттерме кашни мӗн те пулин панӑ — пир-авӑр, кӗпе, сурпан тата ытти — вӗсем пурте парне шутне кӗнӗ.

Акатуя ваттисем пуҫланӑ — вӗсем ҫураки епле иртнине пӗтӗмлетнӗ, Турӑран ырлӑх ыйтса чӳкленӗ. Халӑх пухӑннӑ май пӗр-пӗр ыйтӑва пӗрле канашласа сӳтсе явни те час-часах пулнӑ ку уявра. Малалла вара тупӑшу-кӗрешӳ пуҫланнӑ — кам чупса, кам сиксе, кам кӗрешсе, кам ухӑран тӗл персе мала тухма тӑрӑшнӑ. Вӑййисем чӑнах та тӗрлӗрен пулнӑ, карусельпе чуччу таврашӗнчен вара ача-пӑча уйрӑлма пӗлмен. Хальхи вӑхӑтра ытларах вӗрен туртасси, футбол, волейбол вӑййисене ирттереҫҫӗ. Дартс, артреслинг, пневматика пӑшалӗнчен пересси те тӗл пулать.

Йӗпреҫ районӗнчи Акатуй ҫӗртмен 16-мӗшӗнче иртӗ. Кӑмӑл пулсан эсир Йӗпреҫри культрӑпа кану паркне пыма пултаратӑр, пуҫламӑшӗ 11 сехетре.

Малалла...

Сывпуллашу саманчӗ

Паян ЧНК вице-президентне, ЧПУ доцентне Валентин Абрамова юлашки ҫула ӑсатрӗҫ. Пирӗнтен вӑл ытларикун, ҫӗртмен 4-мӗшӗнче, уйрӑлса кайрӗ. Сывпуллашу ЧНК ҫурчӗ умӗнче иртрӗ. 10-12 сехет хушшинче Воробьев композиторсен урамӗнчи ҫурт умӗ халӑхпа лӑк тулли тулчӗ. Юлашки ҫула ӑсатма наци конгресӗнчи ӗҫтешӗсем, Чӑваш патшалӑх университечӗн преподавателӗсемпе студенчӗсем, чӑвашлӑхшӑн тӑрӑшакан хастарсем, ҫывӑх юлташӗсем пухӑнчӗҫ.

Чӑн та, Валентин Александровича ҫухатни питӗ те кӗтмен хыпар пулчӗ. 53 ҫулхи вӑй питти арҫын, чӑвашлӑхшӑн ҫунакансенчен пӗри. Шел, чӗри вӑхӑтсӑр тапма чарӑннӑ (пусмапа хӑпарнӑ чухне инфаркта пула персе аннӑ, пуҫӗпе ҫапӑннӑ; килӗнче хӑй кӑна пулнӑ, тепӗр кунне ҫеҫ ун виллине шӑллӗ тупнӑ; тухтӑрсем лартнӑ диагноз — чӗре ӗҫӗ пӳлӗнни /выр. острая сердечная недостаточность/).

Валентин Абрамова Канаш районӗнчи тӑван ялӗнче пытарчӗҫ — Кӑшнаруйра.

Сӑнсем (29)

Нумай пулмасть Трактор тӑвакансен КК ҫумӗнчи «Суварята» халӑх таша ансамблӗ (ертӳҫи — Раҫҫей тата Чӑваш Ен тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Анатолий Музыкантов) Утене (Литва) хулара иртнӗ тӗнче шайӗнчи «Под летним небом» (чӑв. Ҫуллахи тӳпе айӗнче) халӑх ташши фестивалӗнчен таврӑнчӗ.

Фестивальте «Суварята» чӑвашсен «Туслӑх ташши», «Ҫурхи уяв», «Яра пар», мӑкшӑсен «Велень-вадрят», тутарсен «Зяк-зяк» ташшисене лартса пачӗҫ. Утенере ачасем диплома тивӗҫрӗҫ, парнесемпе таврӑнчӗҫ.

Фестивале йӗркелӳҫисем пирӗн ансамблӗн пултарулӑхне пысӑка хурса хакларӗҫ, хутшӑннӑшӑн тав сӑмахӗ каларӗҫ.

Якутин патшалӑх пухӑвӗ

Якути патшалӑх пухӑвӗн депутачӗсем хӑйсен Президентне Ил дархан ятпа улӑштарма сӗннӗ. Чӑвашла куҫарсан, тӑрӑх ертӳҫи пулать. Якутлипе пӗрле вырӑсли те пулӗ — Глава.

Республика пуҫлӑхӗн ячӗ икӗ чӗлхеллӗ пулни икӗ халӑха — якутсемпе вырӑссене — туслӑрах пурӑнма май парӗ тесе шутлаҫҫӗ депутатсем. Каласа хӑварас пулать, сӗнӳсем хушшинче ытти вариантсем те пулнӑ: дархан (чӑв. «ертӳҫӗ»), аан дархан («аслӑ ертӳҫӗ»), багылык («кӑлава», «пуҫлӑх»). Вӗсене пӑрахӑҫласа «ил дархан» суйласа илнӗ.

Ку ятсене кӗртме республика Конституцине улшӑнусем кӗртме тивӗ. Ыйтӑва ҫитес вӑхӑтра пӑхса тухма палӑртнӑ — ҫӗртмен 8-мӗшӗнче.

Чӑн та республикӑн ертӳҫи ячӗ тӗп халӑх чӗлхипе те пулсан епле килӗшӳллӗ пулӗччӗ. Сӑмахран, вырӑсла «Глава» ҫумне чӑвашла ята та хушсан.

Валентин Абрамов

Паян ЧНК вице-президенчӗ Валентин Абрамов вилсе кайнӑ.

Сывпуллашу ыран, ҫу уйӑхӗн 6-мӗшӗнче, ЧНК ҫурчӗ умӗнче иртӗ. 10 сехет тӗлне пымалла. Кайран тӑван ялне, Кӑшнаруя, пытарма илсе кайӗҫ.

Валентин Александрович Абрамов 1958 ҫулхи чӳкӗн 1-мӗшӗнче Канаш районӗнчи Кӑшнаруй ялӗнче ҫуралнӑ. Кӑшнаруй шкулӗнче 8 класс пӗтернӗ, Чурачӑк шкулӗнче 11 класлӑ пӗлӳ илнӗ. 1977-82 ҫулсенче И.Н. Ульянов ячӗллӗ ЧПУ-ра аслӑ пӗлӳ илнӗ. 1983 ҫултанпа университетӑн чӑваш филологипе культура факультетӗнче студентсене вӗрентнӗ.

Валентин Александрович филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ, доцент. Ӑна чылай хисеп хучӗсемпе, тав ҫырӑвӗсемпе, «ВДНХ СССР ҫамрӑк хутшӑнаканӗ» медальпе чысланӑ.