Авӑнӑн 1-мӗшӗнче уявлакан Пӗлӳ кунӗ кӑҫал кану кунне — вырсарникуна — лекет. Ҫакна пула Чӑваш Енӗн вӗренӳ министерстви шкул ачисемпе студентсене, ашшӗ-амӑшӗсене тата вӗрентекенсен пӗрлешӗвне «Пӗлӳ кунне хӑҫан палӑртмалла?» ыйтӑва татса пама шаннӑ. Ӑна валли ятарлӑ ыйтӑм та уҫнӑ, унта асӑннӑ ыйтун икӗ хуравне сӗнне:

► Авӑнӑн 1-мӗшӗ (вырсарникун) (кану кунне вара шӑматкуна, авӑнӑн 7-мӗшне куҫарса);

► Авӑнӑн 2-мӗшӗ (тунтикун).

Чӑваш Республикин влаҫ органӗсен порталӑн тӗп страницинче тата вӗренӳ министерствийӗн тетелӗнче утӑн 30-мӗшӗнчен пуҫласа ҫурлан 20-мӗшчен интрактивлӑ ыйтӑма пуре 35 пин ытла ҫын хутшӑннӑ. Унта хутшӑнакансен 87% Пӗлӳ кунне ҫулсерен ҫирӗпленнӗ йӗрке тӑрӑх, авӑнӑн 1-мӗшӗнчех ирттермелле тесе сасӑланӑ. Ытти 13% вара уява авӑнӑн 2-мӗшӗнче ирттерме ыйтнӑ.

Ҫынсен шухӑшне тӗпе хурса Чӑваш Ен министерстви вӗренӳ учрежденийӗсене Пӗлӳ кунне вырсарникун, авӑнӑн 1-мӗшӗнче ирттерме сӗнет, уншӑн вӗренӳ заведенийӗсене шӑматкун, авӑнӑн 7-мӗшӗнче канма ирӗк параҫҫӗ.

Сурӑм вӑрман хуҫалӑхӗнче ятарласа юман ӳстереҫҫӗ. Сӑнавлӑх хунав хальхи вӑхӑтра 11,4 гектар йышӑнать иккен. Вӑрман хуҫалӑхӗнче ӗҫлекенсем ӑна тӗрлӗ енлӗн пӑхса тӑраҫҫӗ. Кунта сӑтӑрҫӑсемпе тата чир-чӗрпе кӗрешни те, рет хушшисене тирпейлесе тӑни те кӗрет. Паянхи куна илсен, рет хушшине ҫавапа ҫулса тухнӑ. Кӑштахран ҫӗре кӑпкалатма палӑртаҫҫӗ.

Сурӑм вӑрман хуҫалӑхӗ Элӗк районӗнче вырнаҫнӑ, 1500 гектар ытла йышӑнать.

Ҫак кунсенче Шупашкар хулинче пӗрремӗш автокинотеатр уҫӑлнӑ. Хулашӑн ку чӑннипе те савӑнӑҫлӑ хыпар, мӗншӗн тесен ку таранччен ун йышши кинотеатрсем пулман.

Республика тӗп хуллинче пӗрремӗш кинотеатра уҫас шухӑш ҫӗртме уйӑхӗ вӗҫӗнчех ҫуралнӑ. Анчах урапасен кинотеатрне чи малтанах палӑртнӑ кун уҫма май килмен — экран вырнаҫтарассипе тухнӑ чӑрмавсене пула куҫарма лекнӗ.

Хальхинче вара кинотеатр чӑн та уҫӑлнӑ, анчах вӑл кун урапасен йышӗ нумаях пулман иккен. Тен, куракансем автокинотеатр хальхинче те ӗҫлесе каймасть тесе шутланӑ, ҫавӑнпа та килме васкаман. Килекенисене вара ҫӗнӗ кинотеатр савӑнтарнӑ, экран пӗчӗкрех пулни ҫеҫ кӑшт кӑмӑлсене хуҫнӑ.

Тепрехинче вара кинотеатр репертурӗнче «Шерлок Холмс» тата «Астрал» киносем пулӗҫ. Хӑҫан та пулин ҫак лаптӑкра чӑвашла кинона та курма пуласса та шанас килет.

Республика таврашӗнче тухнӑ пушарсен шучӗ эрнессерен ӳссе пырать. Инкек тухнӑ сӑлтавӗсем тӗрлӗрен: шел пулин те нумай чухне «хӗрлӗ автан» тухнишӗн этем хӑйех айӑплӑ.

Ытларикун, ҫурлан 20-мӗшӗнче 13:00 сехетсенче Елчӗк районӗнчи Тускел ялӑн пӗр кил-ҫуртӗнче пушар тухнӑ.

Тӗпелте хыпса илнӗ ҫулӑм пурӑнмалли ҫурта тӗппипех пӗтерме пултарнӑ. Пушара сӳнтерме килсе ҫитнӗ пушарнӑйсем ҫунакан ҫурт-йӗртен 74 ҫулхи кил хуҫипе унӑн мӑшӑрне кӑларма ӗлкернӗ, анчах та сӗрӗм хытӑ тивнине пула арҫын тӑнне ҫухатнӑ, паяна вӑл пульницӑра сывалать. Унӑн мӑшӑрӗ вара тухнӑ пӑтӑрмӑхра суранламан.

Инкекрен хӑтаракансем тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх пушар кил хуҫи айӑпӗпе тухнӑ пулнӑ. Апатланас тесе старик ҫунакан плита ҫине ҫатма лартса янӑ пулас, хӑй вӑра плита умӗнчен кайса кресло ҫинче ыйха путнӑ. Ват ҫыннӑн арӑмӗ вӑл вӑхӑтра урӑх пӳлӗмре каннӑ, ҫавӑнпа та тухнӑ ҫулӑма тӳрех асӑрхаман.

Ҫак пушара пула тӗпелти стенапа мачча юрӑхсӑрланнӑ. Республикӑри ИӖМ служби пӗлтернӗ тӑрӑх кил хуҫисем 2 пинлӗх шар курнӑ.

Шупашкар хула кунне ирттерсе янӑ хыҫҫӑн Чӑваш Енӗн экономика аталнӑвӗн министерстви тӳрех уявӑн тӑкакӗсемпе тупӑшӗсене шутлама тытӑннӑ. Ведомствӑра пӗлтернӗ тӑрӑх уяв кунхине хулари предприятийӗсенчи тавар ҫаврӑнӑшӗ 20 миллион тенкӗ таран ҫитнӗ.

Суту-илӳ чатӑрӗсем Хӗрлӗ тӳремре, Лакреей вӑрманӗнче, 500 ҫул Шупашкар культурӑпа кану паркӗнче 3 миллион тенкӗ укҫа туса илнӗ.

— Сутӑннӑ сувенирсен йышӗ 2 миллион тенкӗ патне ҫитнӗ, — пӗлтереҫҫӗ министерство пресс-службинче.

Ҫав хушӑрах хула хыснишӗн уяв сисӗнми иртнӗ, мӗншӗн тесен тунӑ тӑкаксене хысна тулашӗнчи укҫаран тунӑ. Хула администрацийӗн пресс-службинче пӗлтернӗ тӑрӑх ҫакӑн йышши пысӑк мероприятийӗсене йӗркеленӗ чухне Шупашкара республикӑпа темиҫе ҫул хушши ҫыхӑну тытса пыракан партнерсем пулӑшса тӑраҫҫӗ. Хула администрацийӗ уява йӗркеленине «5+» паллӑпа хакланӑ пулать.

Паян, ҫурлан 21-мӗшӗнче ял хуҫалӑх министрӗ Эдуард Александров ертсе пынипе республикӑри аграри делегачӗсем ҫурлан 22–25-мӗшсенче Нитра хулинче иртекен тӗнче шайӗнчи ял-хуҫалӑх куравне хутшӑнас тӗллевпе Славаки республикине ҫул тытнӑ. Республика делегачӗсем хушшине «Агро-Инновации» директорӗ Николай Васильев, «Ҫеҫпӗл» АХО Шупашкар предприятийӗн суту-илӳ ыйтӑвӗсене татса паракан директор ҫумӗ Александр Бакшаев, «АККонд-Агро» АУО фирмӑн аслӑ директорӗ Вячеслав Иванов тата Куславкка районӗнчи Василий Семенов фермер кӗнӗ.

Пирӗн республика элчисем ял хуҫалӑхӑн тата апат-ҫимӗҫӗн тӗрлӗ отраслӗсен презентацийӗнче, ӗҫлӗ тӗлпулӑвӗсенче пулса курӗҫ. Унсӑр пуҫне вӗсем выльӑх-чӗрлӗх ӗрчетмелли комплекссене тата биопродукци кӑларакан предприятисене кӗрсе курӗҫ.

Халӑха автотранспортпа тивӗҫтерессипе республика Раҫҫейри 83 регионтан 75-мӗш вырӑна лекнӗ. «АльфаСтрахование» хыпарланипе килешӳллӗн кӑҫал республикӑра пурӑнакан 1 пин ҫынна 174 урапа тухать имӗш. Автомобильленӳ шайӗ пӗлтерхинчен (166 урапа) ӳснӗ пулин те, нумай мар.

Рейтингра малти вырӑнсене Тинӗсҫум енӗ (1 пин ҫынна 547 урапа), Камчатка енӗ (452) тата Мускав облаҫӗ (323) тухнӑ, юлашки вырӑнсене вара Ингушети (115), Чечен (113) тата Чукота автономи округӗ (67) йышӑннӑ.

Атӑлҫи республикисем хушшиче рейтингра 33-мӗш вырӑнта Тутарстан (261), 49-мӗш — Пушкӑртстан (237), 55-мӗш — Удмурт республики (227), списокӑн юлашки тӑваттӑмӗш пайӗнче вара Чӑваш Республикипе пӗрле Мӑкшӑ (206) тата Мари Эл (163) вырнаҫнӑ.

«АльфаСтрахование» компани пӗтӗмӗшлетнӗ тӑрӑх Раҫҫейре кашни тӑваттӑмӗш ҫын урапапа хуҫаланать, кун пек утӑмсемпе РФ автомобильленӳ шайӗпе Япун, Хрантси, Аслӑ Британи пек ҫӗршывсене хуса ҫитме пултарӗ тесе палӑртнӑ.

Авӑнӑн 2-мӗшӗнчен те пирӗн телевидени ҫӗнӗ передачӑпа пуянланать. Чӑваш чӗлхипе кӑларма тӑкаклӑрах е наци чӗлхине пӗлекен шӑпӑрлансем ҫукпа пӗрех тесе шутланине кура пулмалла, ҫӗнӗ передача вырӑсла пулӗ. «Акилбупсер» ҫӗнӗ передача 20:30 сехетсенче эфира тухма тытӑнӗ. «Кун пек ята ӑҫтан шутласа кӑларма пултарнӑ?» текенсем вара хуравне передача ятне хыҫалтан малалла вуласан пӗлме пултарӗҫ.

Ҫак программӑран республика шӑпӑрланӗсем шкулти хыпарсене пӗлсе тӑма, пултаруллӑ тантӑшсемпе паллашма тата хӑй вӗренекен класӗ е кружок ҫинчен каласа пама пултарӗҫ.

Программа ертӳҫи «Куча мала!» тата «Бухты-барахты» ача-пӑча передачисен авторӗ — Мария Шоклева. Ҫитес кӑларӑмсенче ҫамрӑк корреспондентсем «класа ҫӗнӗ вӗренекен пек кӗни еплерех вӑл?» ыйтӑвӑн хуравне хӑйсен тӗслӗхепе кӑтартӗҫ. Унсӑр пуҫне ачасенчен вак-тӗвек ҫиневӗсем мӗн чухлӗ тӑкакланине тӗпчесе пӗлӗҫ, чӑн-чӑн министртан тата республикӑри ытти паллӑ ҫынсенчен интервью илӗҫ.

Хыпарсемпе паллаштарма е сюжет темине сӗнме кӑмӑл тӑвакансем ҫак телефон номерӗпе 64-11-11 шӑнкӑравлама пултараҫҫӗ. Сӗнӳсене йышӑнаҫҫӗ пулсан, манӑн хамӑн та телевиденийӗ шӑнкӑравлас кӑмӑл пур.

Малалла...

Шыв — пурнӑҫ тыткӑчиех. Ял ҫынни пушшех те унсӑрӑн пурӑнаймасть. Пахча-ҫимӗҫ ӳстерме те, хур кӑвакал усрама та кирлӗ ялти пӗве-ҫырмасем.

Элӗк районӗнчи Какаҫри Макаҫ пӗве пуҫӗ темиҫе ҫул каяллах шывпа йӑшса татӑлса кайнӑччӗ. Шырланланма та пуҫланӑччӗ, шыв виҫи те палӑрмаллах чакнӑччӗ. Кӑҫалхи ҫу кунӗсенче пысӑк пӗве типсе ларас хӑрушлӑх та тухса тӑнӑччӗ. Ҫулсеренех 100 пуҫ хур тытакан Антоновсене уйрӑмах пӑшӑрхантарнӑччӗ ҫак ҫивӗч ыйту.

Иртнӗ кунсенче Болислав Антонов «Новый путь» хуҫалӑхран ятарласа трактор ыйтнӑ. Хӑйсен шучӗпех Макаҫ пӗве пуҫне юсаттарнӑ, шырланланма ӗлкӗрнӗ вырӑна тӗксе тикӗслеттернӗ. Ултӑ теҫеткери арҫын палӑртнӑ тӑрӑх, ҫитес вӑхӑтра пӗве пуҫне шыв юхма пысӑк пӑрӑх хурасшӑн.

Аха, ҫапла — сӗм ӗлӗк авал, 5 пин ҫул каялла, Египет халӑхӗ шӑрҫасене метерит ванчӑкӗсенчен ӑсталанӑ пулать. Кунашкал пӗтемлетӗве Лондонри университет колледжӗн тӗпчевҫисем тунӑ. Хӑйсен ӗҫӗнче вӗсем Петра музейӗнче упранакан шӑрҫасене тӗпченӗ. Маларах ытти ӑсчахсем вӗсене тимӗртен тунӑ тесе шутланӑ пулнӑ, британи ӑсчахӗсем вара ку шухӑш йӑнӑш пулнине кӑтартма пултарнӑ.

Мӗнрен тунине пӗлес тесе тӗпчевҫӗсем рентген мелӗпе усӑ курнӑ — шӑрҫасем тутӑхнине пула ансатрах майпа пӗлме май пулман иккен. Авалхи ҫынсемшӗн тимӗр те магнетит та пӗр евӗрех пулнӑ, ҫавӑнпа та вӗсене вӑл вӑхӑтра уйӑрайман имӗш. Хайхи рентген пайӑркисем шӑрҫасенче никель, кобальт, фосфор тата германий тӳпи пысӑк пулнине палӑртнӑ — ку пӗтӗмпех материалӗ магнетит пулнине ҫитӗплететсе панӑ.

Мӗнрен тунине тӗпченӗ май ӑсчахсем шӑрҫана епле ӑсталанине те ӑнланма пултарнӑ — вӗсене иккен шӑратса хатӗрленӗ, шӑтӑк туса мар. Ҫапла май авалхи тимӗрҫӗсен ӗҫне те тӗпчевҫӗсем лайӑхран пӗлейнӗ.