Ҫӗмӗрлери ҫамрӑксен суйлав комиссийӗ «Эпӗ суйлава ӳкеретӗп» конкурса пӗтӗмлетрӗ.

Ку ӗҫ чӳк уйӑхӗ тӑршшипех тӑсӑлчӗ. Пӗтӗмпе 42 ача ӗҫне хак пама тивнӗ. Вӗсен хушшинче чи йышлӑ ӗҫсем 3-мӗш тата 8-мӗш шкулсенчен пулни палӑрчӗ. Ҫамрӑк ӳнерҫӗсем хушшинче 1-мӗш вырӑна Андреева Юлия ӗҫӗ тухнӑ. Иккӗмӗш вырӑна Таратина Тамара тата Филлипова Ирина тапӑҫса илнӗ. Виҫҫӗмӗшне вара Моисеева Юлия ҫирӗп вырнаҫса ларнӑ. Пур ҫӗнтерӳҫи те хулари 8-мӗш гимназинче вӗренеҫҫӗ. Пӗри вара, Таратина Тамара, 3-мӗш шкула ҫӳрет. Комиссии пайташӗсем 3-мӗш шкулта вӗренекен Селянкина Анастасияна та пысак хак пачӗҫ.

Раштавӑн 14-мӗшӗнче Ҫӗмӗрле районӗнчи Тӑванкас шкулӗнче республикӑри чылай конкурссен лауреачӗ Александр Егорович Мингалев юрӑҫ хӑнара пулчӗ. Унӑн юррисем «Вырӑс салтакӗ», «Вырӑс тытӑмӗ» ачасене питӗ килешрӗҫ. Анчах та ял шкулӗн ачисемшӗн билет хакӗ 50 тенкӗ нумайрах пулни концерта йӗркелекенсен пуҫне кӗрейменни питӗ кӳрентерет. Нумай ача кӗтнӗ концерта кураймарӗҫ. Ман шутпа музыкантсен шкул дирекцийӗпе канашланса пӑхмалла пулнӑ. Калапӑр, шкулта 97 ача тата 14 вӗрентекен пулсассӑн, кашнинчен 10-шар тенкӗ пустарӑнсан та 1000 тенкӗрен иртсе каятчӗ ӗнтӗ. Сахал ӗнтӗ, анчах та, зал тӑп-тулли пулни мӗнле артиста хавхалантармасть-ши?

Протоптӗр

Нумай пулмасть «Proceedings of the National Academy of Sciences» журналта тӗпчевҫӗсен кӑсӑклӑ статьи пичетленсе тухнӑ. Ӑсчахсем шыраса тупнӑ тӑрӑх чӗрӗ организмсем ураланма пуҫлани шывран тухичченех аталаннӑ иккен.

Тӗпчевре Африкӑри иккӗлле сывлакан протоптӗрсемпе (Protopterus annectens) усӑ курнӑ. Ӑсчахсем ҫитӗнсе ҫитнӗ пулла аквариума вырнаҫтарса ун хыҫҫӑн пысӑк хӑвӑртлӑхпа ӗҫлекен камерӑпа сӑнанӑ. Ҫапла май чӗрӗ чунӑн куҫӑм биомеханикине палӑртма май килнӗ.

Ӑсчахсем унчченех ҫак пулӑсен ҫунатти ишме ҫителӗксӗр пулнине асарханӑ (вӗсем ҫӗлен пулӑ евӗр пӗтӗм кӗлеткине усӑ кураҫҫӗ). Ку тӗпчев вара ҫӗннине чылай уҫса панӑ. Протоптӗр, иккен, ҫунаттисемпе шыв тӗпӗнчен тапса хӑпарма усӑ курать. Ӑсчахсем икӗ тӗслӗ куҫӑм асӑрханӑ — «утӑм» (ҫунаттисемпе черетлӗ хускатнӑ чухне) тата «сикни» (пылӑ йӗкӗр ҫунаттисемпе харӑс тапса хӑпарнӑ чухне).

Ку тӗпчевсем чӗрӗ чунсен куҫӑм механики аталавӗ пирки ҫирӗпленнӗ шухӑша ҫӗнӗлле пӑхма хистеҫҫӗ. Ӑсчахсен шухӑшӗпе ку куҫӑмпа девон тапхӑрӗнче (416-360 миллион ҫул авал) авалхи пулӑсем те усӑ курма пултарнӑ. Хальччен асӑрханӑ чулланнӑ йӗрсене ҫапла май ҫӗр тӑрӑх утакан чӗрчунсем мар, пулӑсем те хӑварма пултарнӑ — кӑна ӑсчахсем шута илме сӗнеҫҫӗ.

Малалла...

«Ӗмӗрхи шӑн тӗнчи» комплексра

Раҫҫейре пӑртан тунӑ ҫулталӑкӗпех ӗҫлекен хӑна ҫурчӗ ӑсталама пуҫланӑ. Унта пурӗ те темиҫе пӳлӗм ҫеҫ пулӗ. Хӑна ҫурчӗ Якутскран инҫе мар вырнаҫнӑ «Ӗмӗрхи шӑн тӗнчи» (выр. Царство вечной мерзлоты) комплексра пулӗ, ӑна икӗ ҫултан хута яма палӑртаҫҫӗ.

Хӑна ҫуртӗнчи сӗтел-пукан пӑртан пулӗ, вырӑнсем ҫинче пӑлан тирӗсем пулӗҫ. Пӳлӗмсенче минуслӑ температура тытса тӑрӗҫ.

«Ӗмӗрхи шӑн тӗнчи» комплекс Вилюй ҫулӗнчен 5 ҫухрӑмра пысӑк пӑрлӑх ӑшӗнче вырнаҫнӑ. Пӑртан касакан ӑстасем ӑна илемлетсе хӑт кӗртнӗ. Комплексра темиҫе зал пур: тронлӑ пӳлӗм, чыслав залӗ, палеонтологин пӗчӗк музейӗ, пӑрлӑ офис, бар. Тӑвайкки те пур. Хӗллехи 50 грабуслӑ сивӗре кунти температура -10 градусран чакмасть, ҫулла вара -4 градусран хӑпармасть.

Пӑртан тунӑ хӑна ҫурчӗсене вӑхӑтлӑха тӗнчере сахал мар тӑваҫҫӗ. Унашкаллисем Раҫҫейре те пур, сӑмахран Архангельск облаҫӗнче. Ӗлӗкренпе ӗҫлекенни вара Швецинче вырнаҫнӑ, ӑна кашни хӗл ҫӗнӗрен хӑпартаҫҫӗ.

Кураври ӗҫсем

Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче нумай пулмасть Яков Ухсай ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халалласа «Ҫӗр поэчӗ: Ухсай Яккӑвӗн пултарулӑхӗнчи хресчен тата ҫӗр шӑпи» регионсен пӗрлехи ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ иртнӗччӗ. Ун тӗлне шкулсенче ятарласа ӳнер ӑмӑртӑвӗсем те ирттернӗччӗ. Ачасем ӑсталанӑ ӳкерчӗксене институтӑн курав залӗнче курма пулатчӗ — вӗсенче ҫамрӑк ӳнерҫӗсем Яков Ухсай пултарулӑхне епле курни, хӑйне евӗрлӗ сӑнарласа кӑтартни сисӗнетчӗ. Кӑранташ, тушь, гуашь, акварель сӑрӑ, киҫтӗк — вӗсемпе пӗлсе усӑ курсан чӑн та куҫа илӗртӳллӗ ӳкерчӗксем ӑсталама пулать.

Курав нумай вӑхӑт институтра вырнаҫнӑ хыҫҫӑн районсем тӑрӑх ҫулҫӳреве тухрӗ. Ӳкерчӗксемпе ҫапла май чылай ача-пӑча, ашшӗ-амӑшӗ паллашма пултарӗ.

Хӑш-пӗр ӳкерчӗксен илемлӗхне эсир тӗнче тетелӗнче те курма пултаратӑр — сире валли ятарласа институтра тунӑ сӑнӳкерчӗксене кунта вырнаҫтарнӑ.

Малалла...

Йӑнӑш кайнине асӑрханӑран (Татьяна пӗлтерчӗ) тӗнче тетелӗнче иртнӗ литература ӑмӑртӑвӗн пӗтӗмлетӗвне улшӑнусем кӗртме тиврӗ.

Галина Енейкина, Елчӗк районӗнчи Патраккел шкулӗн чӑваш чӗлхипе литературине ачасене ӑса хывтаракан ӑнсӑртран 7-мӗш класс вӗренекенӗ пулса тӑнӑ иккен. Ку тӗрӗсмарлӑха тӳрлетнӗ хыҫҫӑн 6-7 классенчи сӑвӑҫсем хушшинче вырӑнсем ҫапла йӗркеленчӗҫ:

• 1-мӗш вырӑн: Анна Данилова ҫырнӑ «Ҫутӑ кӳлӗ» сӑвӑ. Елчӗк районӗ, Елчӗкри пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан вӑтам шкул (пӗлтӗр те вӑлах мала тухнӑччӗ).

• 2-мӗш вырӑн: Александра Афанасьева ҫырнӑ «Асамлӑ ҫӑлкуҫ» сӑвӑ. Вӑл вара Элӗк районӗнчен, Вутлан шкулӗнчен.

• 3-мӗш вырӑн: Даша Ильина ҫырнӑ «Атӑлҫи Аттил авланнӑ...» сӑвӑ. Вӑл Сӗнтӗрвӑрри шкулӗнчен.

Галина Леонидовна хайлавӗ вара, унта фантастика сӗмӗ сахал палӑрнӑран, вырӑнсӑр юлчӗ.

Маларах вырнаҫтарма вӑхӑт пулмарӗ — пӗтӗмлетӳ таблицине эсир КУНТА (pdf) тупайратӑр.

Малалла...

Чӑваш филологийӗпе культура факультечӗ 10-11-мӗш классенче вӗренекенсем валли «Сенкер инҫет» («Голубой горизонт») олимпиада ирттерет:

- Тӑван ен культури;

- Чӑваш чӗлхипе литератури (чӑваш шкулӗсем);

- Чӑваш чӗлхипе литератури (вырӑс шкулӗсем).

Олимпиада икӗ тапхӑрпа иртет :

I тапхӑр (куҫӑн мар) — раштавӑн 15–22-мӗш кунӗсенче (тӗнче тетелӗнче);

II тапхӑр (куҫӑн) — нарӑс уйӑхӗнче (чӑваш филологийӗпе культура факультетӗнче).

Олимпиада йӗркипе тӗплӗнрех ҫывӑх вӑхӑтра асӑннӑ факультет сайтӗнче паллашма май пулӗ.

Тӗл пулу вӑхӑтӗнче. В.Лепешкина сӑнӳкерчӗкӗ

Хӗсмет ӗҫӗ мӗн авалтанах ҫӑмӑлах пулман. Уйрӑмах вунсаккӑрмӑш-вунтӑххӑрмӑш ӗмӗрсенче (1874 ҫулччен) хӗсмете каякансене йывӑр килнӗ, мӗншӗн тесен ку вӑхӑтра тӑван кил-йышран 25 ҫуллӑха уйрӑлма тивнӗ. Паллах, ҫывӑх ҫыннисем никрута хӑҫан та пулин тепре чӗрӗ-сывӑ курасса сунманпа пӗрех, ҫавӑнпа та ӑна йӗрсе-макӑрса ӑсатнӑ, салтак юррисем те питӗ хурлӑхлӑ та тунсӑхлӑ пулнӑ.

Совет Ҫарӗнче юлашки ҫулсенче салтакра икӗ, тинӗс ҫар флотӗнче вара виҫӗ ҫул хушши шинель тӑхӑнмалла пулнӑ. Хальхи Раҫҫей ҫарӗнчен вара яшсем шӑп та лӑп пӗр ҫулталӑкран киле таврӑнаҫҫӗ. Ҫак кунсенче чылай ялсемпе хуласенчи вунсаккӑра ҫитнӗ призывниксем салтак тумне тӑхӑнчӗҫ. Ҫулталӑк хӗсметре тӑнӑ каччӑсем вара тӑван килсене таврӑнса пыраҫҫӗ. Юнкун Кӗтне Пасар каччи Саша Романов та ҫуралнӑ киле ҫитрӗ. Вӑл Ҫӗршывӑн тепӗр енчех — Инҫет Хӗвелтухӑҫӗнче пулнӑ. Тепӗр куннех вӑл тӑхӑр ҫул хушши вӗреннӗ Хырхӗрри тӗп шкулне ҫул тытрӗ. Ахаль те патварскер, тата тӗрекленсе илемленнӗ яш. Чӑн малтанах вӑл спортзала ҫул тытрӗ, Н.Н.Ятманов физкультура учительне тав сӑмахӗ каларӗ.

Малалла...

Иртнӗ суйлав вӑхӑтӗнче депутат пулма ӗмӗтленекен кандидатсем хушшинче кӑткӑс ӑмӑрту пычӗ. Пухусене халӑха ытларах пухас тӗлӗшпе, ахӑртнех, вӗсӗм суйлавҫӑсене чӑваш эстрадин ҫӑлтӑрӗсене илсе килсе савӑнтарчӗҫ. Тӳлевсӗр концертсене, паллах, халӑх йышлӑн пухӑнать. Анчах та чӑн-чӑн искусствӑна юратакансемшӗн спектакаль е концерта укҫалла билет туянса курасси те ансат мар.

Ҫапла вара, юнкун каҫ, тӳлевсӗр концертсем тин ҫеҫ иртсе кайрӗҫ пулин те, Комсомольскинчи культурӑпа кану центрне кӳршӗ Елчӗк район каччи Алексей Московский килсе ҫитсен зала лӑк тулли халӑх тулчӗ. Ҫамрӑк юрӑҫ кунта пӗрремӗш хут ҫеҫ мар килчӗ пулин те, унӑн юррисене куракансем хапӑл тусах йышӑнчӗҫ. Килӗшӳллӗ тумӗсемпе, хусканусемпе, пичӗ ҫинчи йӑл кулӑпа юрӑ хыҫҫӑн юрӑ шӑрантарчӗ Алексей. Вӑхӑтран вӑхӑта залра пухӑннисене ачаш та ҫепӗҫ сассипе Алена Алексеева тыткӑнларӗ. Чӑн-чӑн сӑпайлӑ чӑваш хӗрӗ, хусканӑвӗсем тата! — акӑш евӗр, утти шыв пек юхать, пӑхса ытармалла мар.

Каҫалсемшӗн ҫак каҫ ҫӗнӗ ят та уҫӑлчӗ: Александр Нефрит.

Малалла...

Чӑваш халӑх сайчӗ 2012 ҫул валли календарь кӑларчӗ. А3 хурмӑпа калӑпланӑскер Чӑваш халӑх сайчӗ пирки кӗскен каласа парать, ҫак ҫулталӑкри паллӑрах юбилярсен кунӗсемпе паллаштарать. Сарӑ-хӗрлӗ тӗслӗ вӑл.

Хӑш-пӗрисем патне календарь ҫитрӗ те ӗнтӗ — сӑмахран, нумай пулмасть иртнӗ «Урхамахсем тӑраҫ тапӑртатса» кӗнеке хӑтлавӗнче авторсене парнелерӗмӗр. Туянас кӑмӑллисем вара ӑна «СУМ» лаввкара туянайраҫҫӗ — хакӗ 15 тенкӗ. 2-шеррӗн сутатӑнать вӑл унта.

Паллах, календаре эпир чӑвашла хатӗрлерӗмӗр — уйӑх ячӗсем те, кун ячӗсем те — йӑлт чӑвашла. Ку календарь пирӗн пӗрлӗхшӗн — ҫӗнӗлӗх, ӑна пуҫласа кӑлартӑмӑр. Йӑнӑшсем пулсан та каҫарма ыйтатпӑр.