Типӗ курӑка ҫунтарни // архивран

Пирӗн тавралӑхра типӗ ҫусем тӑнӑранпа темиҫе ҫул та иртнӗ пулас — халӑх асӗнче вӗсем манӑҫа тухма пуҫланӑ. Типӗ курӑка чӗртекенсен йышӗ унтанпа темиҫе ҫул хушши нумай марччӗ — шӑрӑх ҫанталӑкра шар курни халӑха самаях ӑс кӗртнӗччӗ ӗнтӗ. Анчах вӑхӑт иртет, хӑш-пӗр самантсем те манӑҫа тухаҫҫӗ. Типӗ курӑка та, ак каллех, ҫунтара пуҫларӗҫ.

Республикӑри ИӖМ пайӗ пӗлтернӗ тӑрӑх пушарпа кӗрешекенсем ӗнер 14 хут типӗ курӑка сӳнтерме тухнӑ. Ҫав шутра ҫулӑм Ҫӗмӗрле районӗнчи Коминтерн ялӗнчи пӗр мунчана тӗп тунине те кӗртмелле. 84 ҫулхи мучи мунчи типӗ курӑка ҫунтарнӑран хыпса илнӗ.

Хисеплӗ туссем! Тархасшӑн, типӗ курӑка ан ҫунтарӑр! Хӑвӑр пӗлӗшсемпе юлташӑрсене те асӑрхаттарӑр! Ҫулӑмпа хуралнӑ сӑртсемпе ҫырмасем ҫурхи илеме пӗрре те хитрелетмеҫҫӗ.

Чӑваш Республикин вӗренӳ институтӗнче паян черетлӗ хут «Туслӑх хӗлхемӗ» фестиваль иртрӗ. Унта республика шкулӗсенче вӗренекен маттур шкул ачисем пухӑнчӗҫ.

Фестиваль программи темиҫе пайран тӑрать — унта хутшӑнакансен темиҫе тӗрлӗ конкурс витӗр тухмалла: сутмалли юмахсен хуравӗсене те тупмалла, чӑвашла пӗлнине те кӑтартмалла, И.Я. Яковлевӑн кун-ҫулне те лайӑх пӗлмелле. Унсӑр пуҫне пултарулӑх конкурсӗсем те пур: паллӑ классиксен сӑввисене вуласа парасси тата юрласа е ташласа парасси, е ху ҫырнӑ сӑвӑпа паллаштарасси. Пилӗк конкурс витӗр тухнӑ чи маттур ачана вара путёвка лекет — унӑн кану лагерне кайма май пулать.

Виҫӗ ӑмӑрту институт аудиторийӗсенче иртрӗ пулсан, «Пирӗн пултарулӑх» тата «Илемлӗх тӗнчи» — акт залӗнче. Хӑшӗсен пултарулӑхне пӑхатӑн та ним иккеленмесӗр чӑн-чӑн артист ҫитӗннине палӑртма пултаратӑн — юрлама та, ташлама та, сӑвӑ калама та ӑста вӗсем. Вырӑс шкулӗнче вӗренеҫҫӗ пулин те чӑвашла тап-таса калаҫаҫҫӗ (пӗрин-иккӗшӗн акцент пуррине шута илмесен). Чӑн та маттур хӗрсем (арҫын ачасем курӑнмарӗҫ темшӗн.

Малалла...

Чӑваш — мӗн тери вӑл юмарт, ҫутӑ кӑмӑллӑ, иксӗлми вӑй-халлӑ. Унӑн пултарулӑхӗ яланах ҫӑлкуҫ пек тапса тӑрать. Чӑваш ҫынни ӗҫчен, хастар, яланах ырӑ ӗҫсем тума тӑрӑшать. Геннадий Федорович Юмарт (Трофимов), ҫакӑн пек чӑваш йӑхӗнчен тухнӑскер, кӗҫех 75 ҫул тултарать. Чӑваш халӑхӗн мухтавлӑ ывӑлӗ паянхи кун та чунне парса тӑван халӑх культуришӗн, чӗлхе аталанӑвӗшӗн пысӑк пӗлтерӗшлӗ ӗҫсем тӑвать. Вӑл — чӑваш халӑх сӑмахлӑхне пухса тӗпчекен, сӑвӑҫӑ, куҫаруҫӑ.

Пултаруллӑ ӗҫтешӗмӗрӗн юбилейне халалласа, унӑн ӗҫӗсен пӗлтерӗшне пӗтӗмлетсе чӑваш филологийӗпе культура факультечӗн сумлӑ вӗрентекенӗсем, студенчӗсем паян, акан 19-мӗшӗнче, К.И.Иванов тӗпелӗнче поэзипе чӑваш тумӗн уявне йӗркелерӗҫ. Уява И.И. Иванов доцент ертсе пычӗ. Г. Юмарт пурнӑҫӗпе пултарулӑхӗ пирки факультет ӗҫченӗсем каласа пачӗҫ. Пӗрремӗш курс студенчӗсем вара поэтӑн сӑввисене вуларӗҫ. Геннадий Юмартӑн поэзийӗ чӑвашӑн аваллӑхӗнчен тухса тӑрать, этемӗн кӑмӑл-сипечӗ пирки шухӑша кайни тӗп вырӑн йышӑнать унта.

Малалла...

Вырӑс драма театрӗ Иваново облаҫӗнче (Кинешмере) иртекен пӗтӗм тӗнчери вырӑс классикӑлла драматургин I «Вӗри чӗре» фестивале хутшӑнаҫҫӗ. Чӑваш артисчӗсем фестивальте Лев Толстойӑн «Анна Каренина» романӗпа лартнӑ спектакле кӑтартаҫҫӗ. Спектаклье пӗрремӗш хут тӑватӑ ҫул каялла вылянӑ. Анна Каренина рольне театрӑн ҫамрӑк артистки — Екатерина Мальцева вылять.

«Вӗри чӗре» фестиваль акан 21-мӗшӗччен тӑсӑлать. Пурӗ пӗрле фестивале Раҫҫейпе Литваран килсе ҫитнӗ 11 театр хутшӑнать.

Ҫавра сӗтелте

Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче паян, акан 18-мӗшӗнче, «Чӑваш халӑхӗпе чӗлхемӗре упраса хӑварас тесен мӗн тумалла?» ҫавра сӗтел иртрӗ. Унта институтра вӑй хуракан ӑсчахсемсӗр пуҫне МИХ ӗҫченӗсем, ытти хастар ҫынсем хутшӑнчӗҫ. Тухса калаҫакансен йышӗнче Алос и Фонт Эктор, Александр Васильевич Блинов, Геннадий Анатольевич Дегтярёв, Александр Валерьянович Кузнецов, Николай Иванович Егоров пулчӗҫ.

Калаҫӑва пӗтӗмлетнӗ май ҫак сӗнӳсене палӑртас килет:

◇ чӑваш чӗлхине аталантарма чӗлхеҫӗсене кӑна мар, ытти отрасльсенче ӗҫлекенсене те явӑҫтармалла;

◇ патшалӑх тытӑмӗнче чӗлхе политикипе ӗҫлекен пай йӗркелемелле;

◇ чӗлхене хӳтӗлес тӗлӗшпе граждан обществине ӗҫлеттерме тӑрӑшмалла, унпа тӑтӑш ҫыхӑну тытмалла;

◇ чӗлхеҫӗсене хатӗрленӗ ӗҫре паянхи студентсене ытти аслӑ вӗренӳ заведенийӗсене те унти опытпа паллашма яма тӑрӑшмалла;

◇ ачана чӑвашла вӗрентесси кашнин тивӗҫӗ пулмалла («ӑнланать» тенипе ҫырлахмалла мар);

◇ чӑваш чӗлхине документлас ӗҫе хутшӑнтармалла;

◇ чӑваш чӗлхине хӳтӗлес тӗлӗшпе ирттерекен ҫавра сӗтелсене ҫулталӑкне пӗрре мар, сахалтан та тӑватӑ хут йӗркелемелле;

◇ тата ытти тӗрлӗ сӗнӳсем.

Малалла...

Паян, акан 18-мӗшӗнче, И.Н. Улянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнчи чӑваш филологийӗпе культура факультетӗнче шкул ачисен (9-11 классем) «Ӑслӑлӑхри пӗрремӗш утӑмсем – 4» ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ иртрӗ.

Асӑннӑ конференци кӑҫалхипе тӑваттӑмӗш хут иртет. Ӑслӑлӑх форумне республикӑри тӗрлӗ районсенчен тата Шупашкар хулинчи шкулсенчен килсе ҫитрӗҫ. Пӗтӗмпе виҫӗ секци ӗҫлерӗ. Конференцире хутшӑнакансен доклачӗсем тарӑн шухӑшлӑ та паянхи ҫивӗч ыйтусене хускатакан темӑллӑ пулнине палӑртмалла. Ҫутҫанталӑка упрас, халӑх йӑли-йӗркине, чӗлхепе культурӑна аталантарас, литературӑна тӗпчес ыйтусене хускатрӗҫ шкул ачисем.

Конференци пӗр шухӑшлӑ та туслӑ лару-тӑрура иртрӗ.

Шӑматкун, акан 13-мӗшӗнче К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш драма театрӗнче пӗрремӗш хут халӑх тумӗн уявӗ иртрӗ. Ку уява чӗртсе яраканӗ — Республикӑри халӑх пултарулӑхӗн ҫурчӗ.

Уява хутшӑнма тулайри этнос ушкӑнӗсене те чӗнсе илнӗ. Халӑх тумӗсен хӑйевӗрлӗхне кӑтартас кӑмӑл тӑвакансем шутне: ҫармӑс, мӑкшӑ, чечен, еврей тата ытти халӑхсем кӗнӗ. Пурӗ пӗрле 65 ҫын хӑйсен тумӗсемпе паллаштарнӑ. Чӑвашсем те кая юлман: тури, анатри чӑваш тумӗсемпе, авалхи чӑваш кӗписем тата сцена валли ятарласа ҫӗлеттернӗ тумсемпе куракансене хаваспах паллаштарнӑ.

Унсӑр пуҫне уявра фольклор ташӑ ушкӑнӗсем, юрӑҫӑсем куракансене пӗчӗк пултарулӑх концерчӗпе савӑнтарнӑ.

Куракансен шучӗпе, уяв кӑсӑклӑ тата ӑнӑҫлӑ иртрӗ. Кун йышши фестивальсем халӑхсем хушшинчи туслӑха самаях ҫирӗплетме пулӑшасси ҫинчен те каласа хӑвармалла.

Атӑл шывӗ хальхи вӑхӑтра («На связи» канашлури сӑн)

Ах, ҫав ҫуркунне... Сиссе те юлаймарӑмӑр, ҫу кунӗсем кӗске вӑхӑт хушшинче тавранна ҫӗнӗ сӑн кӗртрӗҫ. Тӳпере хӗвел шӗвли вылять, тавралӑха хӑйӗн ӑшшине сарать, кӗҫӗх юр та ирӗлсе пӗтӗ. Сӑртсем тӑрӑх шыв юххисем васкаса юхаҫҫӗ. Шӑнкӑрчсен чӗвӗл-чӗвӗл юрри чуна савӑнтарать.

Ҫуркунне хӑйӗн «пӗркенчӗкне» тӑван Республикӑна та илсе ҫитернӗ. Вӑраха юлнӑ хӗл кунӗсем чакма тытӑнни кунран-кун сисӗнсе тӑраҫҫӗ. Шупашкар хулинче юр лаптӑкӑн-лаптӑкӑн ҫеҫ юлнӑ. Унсӑр пуҫне тата Шупашкар хулинче пурнӑнакансем пӗлтернӗ тӑрӑх паян, акан 17-мӗшӗнче юханшыв порчӗпе урамурлӑ Атӑл шывӗнче пӑр тапрӑннӑ пулнӑ-мӗн. Анчах та юханшыва ятарлӑ тӗпчекенсен шухӑшӗпе Атӑлти пӑр, кӑҫалхи хӗлпе-ҫу, тен, чӗретле «ӑмӑртнине пула», пӑр тапранӑвне кӗтсе ҫитермесӗрех самаях ирелсе ҫӳхелнӗ. Апла пулин те юханшыв пӑртан пушшех «тасалса» ҫитмен-ха.

Юханшыври малалли улшӑнусене Шупашкар эксперчӗсем те, хула ҫыннисем те чӑтӑмсӑр кӗтеҫҫӗ.

Ҫӗнӗ Лапсар

Тӑван тавралӑха упрамалли ҫулталӑк пынӑ май Шупашкарти Ленин районӗнче хытӑ каяша пуҫтармалли контейнерсене ҫӗнетеҫҫӗ. Ҫак кунсенче, сӑмахран, Ҫӗнӗ Лапсарта евроконтейнерсем вырнаҫтарса тухрӗҫ. Киввисем вырӑнне ӗнтӗ — лешсем, евро стандартпа туманран тимӗртен хатӗрленӗскерсем, пӗрре йывӑр, тепре тутӑхаҫҫӗ. Кусене вара сӑрламасӑр та юрать — вӗсене ара питӗ чӑтӑмлӑ пластикран тунӑ-ҫке. Унсӑрӑр пуҫне вӗсен хупӑлчи те пур, тата ҫума та ҫамӑл.

Ҫӗнӗ контейнерсене нумай хваттерлӗ 20 ҫурт умне вырнаҫтарнӑ. Пурӗ 31 штук вӗсем. Ку ҫеҫ те мар, малашне кунти каяша туртаракан организаци те улшӑнӗ — ку ӗҫе «Спецавтохозяйство» АУО тӑвӗ.

Фотокуравран

Паян, акан 17-мӗшӗнче, Совет пушар хуралӗн кунӗнче, «Вут-ҫулӑмпа кӗрешекенсем — чӑн паттӑрсем» ятпа Чӑваш Республикин тӗп хулинчи Ҫар мухтавӗн музейӗнче сӑнсен куравӗ уҫӑлчӗ.

Куравра тӑван ҫӗршыва хӳтӗлекенсем ҫинчен фотодокументаллӑ материалсене курма пулать. Фотокуравра асӑннӑ ҫынсен паттӑрлӑхӗ вӑрҫӑ хирӗнче кӑна мар, мирлӗ пурнӑҫра та палӑрнӑ. Вӗсен шутне чӑн мухтава тивӗҫ ҫак ветеран ячӗсене асӑнма пулать: Василий Белов, Николай Марков, Аркадий Петров, Александр Щетинин, Петр Сафронов, Виталий Сорокин. Тивӗҫле канӑва тухсан та ҫак ҫынсем обществӑллӑ пурнӑҫа хастар хутшӑнаҫҫӗ. Паянхи кунта вӗсен чӗрисенче вӗри юн тапса тӑрать, инкек-синкек сиксе тухсан халех ним иккеленмесӗр ҫӑлӑнӑҫ кӳме тухса кайӗҫ. Унсӑр пуҫне куравпа паллашакансем пушар хуралӗн паянхи ӗҫ-хӗлӗн материалсене те курма пултараҫҫӗ.

Фотокурав акан 17-мӗшӗнчен пуҫласа ҫӑвӑн 6-мӗшӗччен тӑсӑлать. Утӑ уйӑхӗнчен пуҫласа вара Чӑваш Енӗн ытти районӗсенче унпа паллашма май пулӗ.